Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
223
Zərbi kərən sındıran bir elə el deyərəm, Yelin, selin, elin də birlikdədir qüvvəsi, Təpiyinlə əzilsin qoy əqrəblər zümrəsi, Planeti qoruyur ayıq arslan pəncəsi, Yaşasın ayıq arslan! Yaşasın Xalq Cəbhəsi! Planet, bəşəriyyət qüvvələr birliyini, humanizmi tarixi yaddaşa çevirəndə dincik tapa, yaşaya bilər. Bu ümumi ideyadan - ayrılmalara keçidi - fərdlərdə yaşanan bəşəri yaddaşı şair məşhur “Davam edir 37” şeirində inikas etdirmişdir. Sənətkar düşüncə və məntiqin, həyat fəlsəfəsinin müsbət emosiyasından mənfi olanları ayırır, tarixin qaranlıq səhifələrinə işıq tutmaqla əslində “qan qırmızı geyənləri” qaraldır: Yox, unuda bilmərik biz xeyir cildi geyən şəri, Yüz minləri... qanunsuz və məhkəməsiz gülləbaran edənləri. Azərbaycan tanımışdır vaxtsız qapı döyənləri, Qara günlər gətirərkən qan qırmızı geyənləri. (“Davam edir 37”) Sənətkar sadalama intonasiyasında tarixin dərinliklərinə enir, başımıza gəlmiş tarixi həqiqətləri göstərir. Göstərir ki, anla, unutma:
Rəhbər, xadim sayılırdı baş kəsənlər, göz oyanlar, Haqq bağıran boğazlara qurşun tökdü Markaryanlar, Qriqoryanlar Yanda durdu Topuridze, asta cəllad, usta cəllad. Adı doğma, ürəyi yad Cin Cəfərin əllərilə viran qaldı xanımanlar. (“Davam edir 37”) Repressiya illərində İ.Stalinin göstərişi ilə əlaqədar olaraq, M.Bağırovun əmri əsasında 74 mindən artıq insan taleyi güllə işığına tuş gəlmişdir. X.Rza dünən başımıza gələnlərin etnoqrafik təsvirlərini verir, özümüzü göstərməklə əslində bizi yaddaşımıza çəkir, çeşid-çeşid əməlləri və biəməlləri təqdim edir. Gör, anla, unutma:
224
Yox, unuda bilmərik biz iş başında omba duran gürzələri, Naxçıvanda DTK-da çirmək qollu dilavəri. Alnı kərpic, gözləri tum... mirzələri. Əllərində daşdan keçən casusnamə ərzələri, Tribunadan “vətən” deyə, “millət” deyə vəz eləyən hərzələri. Bahar Müşfiqlər, nur heykəli Cavidlər, dağ bülluru Yusif Vəzirlər, yalçın qaya Əhməd Cavad, Qoç Koroğlu Sanı oğlu Hacı Kərim, ulduzları salxım kimi dərən Çobanzadə Bəkirlər, bu dərdləri öncə sezib tab gətirməyən Cəfərlərlə “təpərimiz, kəsərimiz, hünərimiz” qurtarıb-tükənmirdi. Çünki onların işığıyla zəka və əməllərinə görk olan nəsillər gəlirdi. X.R.Ulutürk fəlsəfəsinin mahiyyəti də ondadır ki, itməzlikdə, “kəsilməzlikdə”, əksliklərin vəhdəti və mübarizəsində həm də xeyirlə şər - əməllə əməlsizlik ikiliyini vəhdətdə götürüb mahiyyəti göstərirdi. Mahiyyət də budurki:
X.R.Ulutürk mahiyyətə varır ki, insanla onun psixoloji-mənəvi məcmusu arasındakı təzadlarda fəsadlar, mənfiliklər davam edir, mənfiliklər böyüyəndə, böyük olanda faciələrə, fəlakətlərə aparıb çıxarır. Ona görə də şair görür ki, hələ də davam etməkdə olan “37”-lərin səbəb və səbəbkarları, başçıları bir milləti yetmiş yerə bölənlərdir, rütbə, şöhrət üçün ölənlərdir, kabineti, vəzifəni gözlərinə təpənlərdir, istedadı addım-addım pusanlardır, xalq dərdinə susanlardır, 300 min türk didərginindən yazmayan mətbuatdır, başçı olan başsız canlardır, millətin mənliyini talayanlardır, əxlaq dərsi verən fərarilər, boş-
225
qab dibi yalayanlardır. “Demokratiya”, “Aşkarlıq” deyə-deyə boğaz yırtanlardır. Xankəndidə evlər yıxıb, ürək yıxıb cəzasız qalan yırtıcılardır, xalq şairi olub xalqa yad olanlardır, mütləq dahi istedad hesab olunan rütbəlilərdir, harda aş, orda baş olub yalmananlardır. Ona görə də şair çağırışla, diqqətlə xitab edir ki, gör, anla və unutma: Nə qədər ki, Bakımıza püskürdülür ölüm tozu, Təyyarələr zəhərləyir o kolxozu, bu sovxozu. Nə qədər ki, cocuq qanı pestisidlə mayalanır, Aşımıza qatır alçaq yüz fitnəni, yüz yalanı. Nə qədər ki, Ovçarenko dəstəkləyir Balayanı, Milli gəda Boroviki, Ağanbekyan min ilanı, Nə qədər ki, canımızda qan sorucu min gənə var, Mənim isti sözlərimə soyuq baxan biganə var O xəyanət sanma bitdi, Davam edir 37. Şeiri və özü cinayətlə dava edən X.R.Ulutürk görüb, dərk edib unutmurdu ki, onu aparan ideal və tale yolunun üfüqləri işığa, aydınlığa yox, məhz dumanlığa dirənirdi. “Qorx ki, bir gün Vətən deyə Xəlil balam qurban getdi” -gerçəkliyində dayanan şair inanırdı ki, idrakın və qüdrətin günəşi həmin dumanları dağıdıb odu, işığı gətirəcək, Allahın sirrini - Azadlığı Azərbaycana yetirmək, Günəşi gətirmək üçün istiqlal bahadırının yolu zindandan, Lefortovodan keçəcək. X.R.Ulutürkün milli idealı - Azərbaycanın azad, müstəqil dövlət müəyyənliyi birbaşa, açıq-aşkar bədii ifadəsini 80-ci illərin şeirlərində alır. Şairin vətənpərvərlik və xəlqiliyində dövlət müstəqilliyi idealı xüsusi yer tutur. Azadlıq və müstəqillik ideyaları X.R.Ulutürkü ön cəbhəyə çıxarır. Onun lirik qəhrəmanına milli xarakter aşılayır, onu azadlıq və demokratiya hərəkatına hazırlayır. Şair ötəri, geniş zövq və qəlb istəyindən uzaqdır. O, ictimai-milli, bəşəri ideallarla nəfəs alır:
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|