Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
229
Təkcə Zaqatala qoruğunu yox, Bütün planeti, bütün dünyanı Bəşər qoruğuna döndərməliyik. “Qanadlılar” poemasının mövzusu da təbiətdən, Qızılağac qoruğundan bəhs edir. Şair təbiətin dilini dərindən bilir. Əsərdə əsas ideya bəşərin həm də təbiətdən öyrənməsidir. İldırım faş etdi elektriki, Arıdan öyrəndik şan qurmağı da. Lalədən öyrəndik, qızıl lalədən Badəni eşq ilə doldurmağı da.
Özümüz qanadsız qalasıyıq biz. Məgər biz özgəyik? Bu təbiətin Bir azca ağıllı balasıyıq biz. Xəlil Rza dünyanı qorumağı, ona diqqətcil olmağı təlqin edir, gizli axarları get-gedə aşkarlayır:
“Əfsanəli bir ölkə” (1977) də təbiət mövzusundadır. Əsər X.Rzanın akademik Həsən Əliyevin “Həyəcan təbili” kitabını oxuyarkən aldığı təəssürat əsasında yazılmışdır. Xəlil Rza yeri gəldikcə təbiət hadisələri əsasında assosiasiyalar, bənzətmələr, paralellər apararaq azərbaycançılıq ideyanı tərənnüm edir; təbiət və insan, təbiət və xalq birliyi, ideal və taleyi canlandırır: Sən tarix yoluyla bir az asta get, Gör neçə nəhr axıb bu dəniz yurda. Bülqədər, amazon, xələc, assakot Tayfalar qaynayıb-qarışıb burda.
230
Bulqar, binəvəyan, alan, alban, hun, Avar, ləzgi, qumıq - şöhrətimizdir. Böyük Azı kainatında Birləşən selablar qüdrətimizdir! Torpağa məhəbbət, onun verdiyi nemətlər yurdsevərliklə tərənnüm olunur. Xəlil Rza torpağı “bəşərin çörək təknəsi” hesab cdir, onları ana-bala bilir, sonra da deyir: Sənin xəyalının üfüqlərində Reyhan bağçaları, tərxun ləkləri. Əl boyda torpaqda dünya cənnəti, Odlar ölkəsinin gözəllikləri. Xəlil Rza təbiətin susan, lakin işarələr edən dili ilə həm də lirik təsvir və intonasiyalarda siyasi-ekoloji məsələləri də çözür, hadisələrə diqqət yönəldir. O, O.Sarıvəlli kimi dənizlərin, dağların şikayətlərini, hərbi bazaların etirazlarını oxucuya çatdırır; hadisələrin təqdimatında subyektiv münasibət və müdaxilə müəyyənliyi oxucunu alıb aparır:
Çırpılıb köksünün qayalarına. Dəyişir günbəgün, ərzin iqlimi, Düşünən təfəkkür! Ayıq ol, ayıq! Hərbi bazaları bir xərçəng kimi Dünyanın bağrından qoparmalıyıq. Şair narahatdır ki, dünyanın nizamını pozmaqla bəşər həyatını təhlükələr qarşısında qoya bilərik:
231
İnsan təbiətlə münasibətində həm quran, həm də dağıdandır. Şair insanı qurub-yaratmağa çağırır. “Gələcəksən baharda” (1970) poeması 70-ci illərin əsərlərindəndir. Əsərdə xalq taleyi üçün yanmağın poetik tərənnümü də, xalqda fərdin ömür yaşantılarının əksi də güclüdür:
“Həsrət” (1971) poemasının mövzusu Güneydir. Poemada Təbrizə, onun tarixi keçmişinə lirik münasibət ifadə olunmuşdur. Əsərdə yadelliyin, Təbrizə qənimliyin poetik əksi də ifadəsini tapmışdır. Həyat, yaşamaq lirik qəhrəman üçün şirinləşmişdir:
Ağzımızda şərbət oldu suyun dadı, duzun dadı. Lirik qəhrəman Təbrizdə şahidi olduğu yenilikləri gördükcə ömrü də təzələnir: Təbrizimin haqq səsinə bütün aləm qulaq asdı, Balalarım ana dilli məktəblərə ayaq basdı... Lakin lirik qəhrəmanın müqəddəs kədəri yox olan deyil, nə qədər ki bu cahanda Araz, Təbriz, vətən həsrəti, Cənub-Şimal var:
Bu dərd, kədər xalqı, quzeyi od kimi, külək kimi Təbrizə atır ki, Ərdəbilin, Tehranın boğazını Londonun caynağından qoparsın - istismardan, müstəmləkədən qurtarsın. Xəlil Rzanın nəzərində nə qədər ki qalmalı, yaşamalı səngərlər var, o qədər də azadlıq eşqi var. Buna görə də həmin səngərlər azadlıq eşqinə dolmalıdır. Nə qədər ki səngərlər var, o qədər alovlu döyüş meydanları, cığırlı-
232
izli istiqlal yolları var. Buna görə də şairin çağırış, vətən pərvərlik, vətəndaşlıq ruhu təbiidir: Siz ey damarlarında yurd sevgisi coşanlar! Bu gün bütün gündoğan sizə dikib gözünü: Buludlardan qoruyaq Təbrizin gündüzünü. Poemada Təbrizi özünəqayıdış, özünüdərk çağırışına qoşmaq ideyası əsas olaraq qalır. Həmin qayə “Təbrizli şairin düşüncələri” (1970) poemasında da vardır. Lirik qəhrəman dünyada - azadlıqda, hərəkatda məhbəs küncü gördüyü kimi, inamından soyumadan “Savalan zirvəsi də, Səhənd ucalığı da görür! Şairə görə Savalan, Səhənd zirvəsindən daha uca isə “Azadlıq cəbhəsində məslək sə- ngəridir”. Bu məslək insanları müxtəliflikdən çıxarıb öz ətrafına yığandır, onu vətən ətrafında ram edəndir. Vətən bir olduğuna görə də birlik istəyir. “Vətən birlik istəyir, müxtəliflik istəmir”. Məslək ölüm də, qan da gətirəndir. Ölümün, qanın özü də səfərbər edəndir; uğura aparandır, çağırışdır, nidadır. Şair yazır: Bizim Bağır xanımız, bizim Səttarxanımız: “Axsın” dedilər, axdı dərya-dərya qanımız. Nə verdi bu ölkəyə qanlı burulğanımız? Böyük həyəcanımız, cilovsuz tufanımız?! Bu gün heç olmasa bir ana dilli məktəbə Gəlirmi gümanımız? Dinimiz, imanımız?! Şair “sözün gözlərindən işıq ala-ala” Təbrizin dərdlərini yazır, dərdlərini danışır. Ən acı həqiqətləri şeirə gətirir, bizə göstərir; biz burada satqınlar ordusunu da, yalan, riya kürüsünü də, dargözlər, şərəfsizlər sürüsünü də, maskalı dəyyusun təbəssümünü də, rəzalətləri, rüşvətləri, namərdləri, kəmfürsetləri, tüfeyliləri, qurdu ulayan alçaqları, milli simasını itirmişləri də, satqınlar şəbəkəsini də, acgödən, mədəni quldurları da görürük. Şair belələrinin havasında, mühitində mərd yaşamağı böyük qəhrəmanlıq, təmizlik hesab edir. Qədim şəhərin üst qatı harınlıq, alt
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|