Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasinin nəSİMİ adına DİLÇİLİK İnstitutu

N
əsimi adına Dilçilik İnstitutunun Əsərləri – 2012, Xüsusi buraxılış 
Göyçay, Göygöl toponiml
ərini də bu cür mənalandırmaq olar: Göyçay sözü «göy» 
etnonimind
ən və «çay» hidronimindən ibarətdir» (14. 190-191, 194). 
Mü
əllifin Göyçay hidronimi ilə bağlı yuxarıda söylədiyi fikirlər göründüyü 
kimi ziddiyy
ətli xarakter daşıyır. 
N.N
əbiyev Göyçay hidrotoponiminin heç bir tayfa adı əsasında yaranmadı-
ğını, toponimin öz adını eyni adlı çaydan götürməsi fikrini irəli sürmüşdür. Müəl-
lif yazır ki, Göyçay sözünün mənası «göy çay», «duru çay» deməkdir (10. 130). 
Ümumiyy
ətlə, «göy» sözü haqqında onu da deyə bilərik ki, qədim türklərdə 
Göy tanrı (allah) anlamında işlənmişdir (11. 163). Dilimizdə «göy» sözü bir sıra 
başqa mənalarda da işlənir: a) Göy – yer üzərində mavi bir qübbə kimi görünən 
f
əza, boşluq; b) Göy – səma rəngi, mavi, göy rəng; c) Göy – yaşıl, göy meşə, göy 
ç
əmən və s. (1. 75). 
Coğrafi adlarla yanaşı, türk xalqlarının onomastikasında «göy» tərkibli hid-
roniml
ərin də areallarına rast gəlmək olar. Erk Yurtsevər Qazaxıstan Respublika-
sında, eləcə  də  Türkiyənin Bismil-Diyarbəkir,  Yeşilçay-Sile-İstanbul,  Karadere-
Hendek-Sakarya bölg
ələrində Göksu adlı hidronimlərə təsadüf edildiyini qeyd et-
m
işdir  (4.  103).  Qırğızıstan  Respublikasının  İssıkkul  vilayətində  Köy  say,  Adıq 
(Ç
ərkəz) onomastikasında Kueksu (Kugksu)  «göy su» adlı hidronimlər də möv-
cuddur (12. 86; 7. 203). 
Fikrimizc
ə, Göyçay hidrotoponiminin birinci tərəfi olan “göy” sözü suyun 
du
ruluğunu, şəffaflığını ifadə etdiyi üçün, həm də suyun rəngi göy rəngə çaldığı 
üçün çay Göyçay adlandırılmışdır ki, bu da hidronimin oykonimə (Göyçay şəhəri) 
trans
formasiya olunduğunu aydın şəkildə göstərir. 
 
Ədəbiyyat 
 
1. Az
ərbaycan dilinin izahlı lüğəti. I c., (4 cilddə), Bakı: Azərnəşr, 1966, 595 s. 
2. Ажибекова Г.Д. Причины появления лексических поленазмов в современ-
ном  Казахском  языке.  Исследования  по  Киргизскому  и  казахскому  языкознания. 
Фрунзе: 1984. 
3. Budaqov B., Qeybullayev Q. Erm
ənistanda Azərbaycan mənşəli toponimlərin 
izah
lı lüğəti. Bakı: Nafta-Press, Oğuz eli nəşriyyatı, 1998, 452 s. 
4. Erk Yurtsever. Asiyadakı türkce coğrafi adlar derlemesi. İstanbul: 1993. 
5. Eyvazova R. Əfqanıstanda türk mənşəli toponimlər. Bakı: Elm, 1995, 244 s. 
6. Xalıqov F. Folklor onomastikası. Bakı: Elm, 1998, 138 s. 
7. 
Коков Дж., Н. Адыгская (Черкесская) топонимия. Нальчик: Эльбрус, 1974, 
316 с. 
8. 
Кононов А.Н. Семантика цветообозначении в тюркских языках // Тюрколо-
гический сборник. Москва: 1978, стр.159-179. 
9. 
Койчубаев Е. Неизвестная сущность топонимических компонентов ак, ка-
ра,  кок,  сары.  Всесоюзная  конференция  по  топонимике  СССР.  Тезисы  докладов 
сообщении. Ленинград: 1965. 
 
105 

---

N
əsimi adına Dilçilik İnstitutunun Əsərləri – 2012, Xüsusi buraxılış 
10. N
əbiyev N. Coğrafi adlar. Bakı: Azərnəşr, 1982, 282 s. 
11. Seyidov M.Ə. Azərbaycan xalqının soykökünü düşünərkən. Bakı: Yazıçı, 1983, 
326s. 
12. 
Словарь  географических  названий  Киргизской  ССР.  Фрунзе:  ИЛИМ, 
1988, 211с. 
13. Şükürlü Ə. Qədim türk yazılı abidələrinin dili. Bakı: Maarif, 1993, 336 s. 
14. Tapdıqoğlu N. Göyçay rayonu və onun toponimiyası. Bakı: Təhsil NPM, 2004, 
246 s. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
106 

---

N
əsimi adına Dilçilik İnstitutunun Əsərləri – 2012, Xüsusi buraxılış 
Z.M. 
KƏRİMOVA  
 
NİTQ ETİKETLƏRİNİN ƏSAS ELEMENTLƏRİ 
 
Açar sözl
ər: nitq etiketi, müraciət formaları, praqmalinqvistika, psixolinqvistika. 
Ключевые  слова:  речевой  этикет,  формы  обращения,  прагмалингвистика, 
психолингвистика. 
Key words: speech etiquette, 
forms of address, 
pragmalinguistics, 
psycholinguistics 
 
Müasir dilçilikd
ə  nitq etiketlərinin  araşdırılmasına  güclü  bir  maraq  yaran-
mışdır ki, bunun bir səbəbi müasir dilçilikdə dilin kommunikativ funksiyasını öy-
r
ənməyə meylin artmasıdırsa, digər səbəbi müvafiq dil vahidlərinin ictimai dəyəri-
nin xüsusi 
əhəmiyyət kəsb etməsidir. Dil bütün ictimai, o cümlədən, əxlaqi-etik 
münasib
ətləri öz formaları və kateqoriiyaları sayəsində əks etdirir. Bunların içəri-
sind
ə cəmiyyətin bütün üzvləri üçün zəruri hesab edilən etiket normaları xüsusi 
yer tutur. Buraya salamlaşma, təbriketmə, arzulama, təqdimetmə və s. daxildir. 
Bir çox dilçil
ər dilin bir sistem kimi ictimai təbiətə  malik  olduğunu  qeyd 
edirl
ər. Görkəmli dilçi alim J.Vandriyesin yazdığı kimi, «yalnız dilin ictimai rolu-
nu öyr
ənməklə  onun mahiyyəti  haqqında  təsəvvür  əldə  etmək mümkündür» [1, 
221]. 
Nitq 
etiketi bu baxımdan zəngin material verir. Lakin bu problemin tədqiqi 
za
manı biz çox mürəkkəb proseslərlə qarşılaşırıq: bu prosesdə ictimai, iqtisadi, si-
yasi, elmi amill
ərin ən müxtəlif qarşılıqlı əlaqələri öz təsirini göstərir. 
H
ər bir xalqın adət-ənənələri, estetik zövqü, davranış normaları tarixən for-
ma
laşmış və dildə öz əksini tapmış, nitq etiketi kimi müəyyən edilmişdir. Cəmiy-
y
ətin inkişafının müəyyən mərhələsində dil daşıyıcıları kollektivinin qəbul etdiyi, 
sabit ifad
ələr sistemində təsbitlənmiş nitq davranışı insanlar arasında nəzakət mü-
nasib
ətlərinin verbal ifadə formalarından istifadə edir. 
Müasir n
əzakət ifadləri insanları məişətdə, xidmətdə, ictimai yerlərdə, küçə-
d
ə, qonaqlıq və müxtəlif tipli rəsmi tədbirlərdə, qəbullarda, ziyafətlərdə, danışıq-
larda v
ə s. yerlərdə davranışlarda reqlamentləşdirir. Beləliklə, etiket ümumbəşəri 
m
ədəniyyətin, əsrlər boyu bütün xalqlar tərəfindən işlənib qəbul olunmuş insani 
d
əyərlərin, maddi və  mənəvi sahələrə  aid  qaydaların  böyük  və  vacib hissəsini 
özünd
ə birləşdirir. 
Müasir h
əyatın əsas prinsiplərindən biri insanlar arasında normal münasibət-
l
ərin saxlanılması və konfliktlərdən qaçma meylidir. Öz növbəsində hörmət, diq-
q
ət, nəzakətliliyə, təmkinliliyə riayət etdikdə mümkündür. Buna görə də bizi əhatə 
ed
ən insanlar tərəfindən heç nə nəzakətli və ədəbli olmaq qədər yüksək qiymətlən-
diril
ə bilməz. Lakin həyatda biz tez-tez digər insana qarşı hörmətsizlik, kobudluq-
la qarşılaşırıq. Buna da səbəb odur ki, biz insanın davranış mədəniyyətini və ma-
 
107 

---