Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 3,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ġkinci əfsanə.
- Üçüncü əfsanə.
- Dördüncü əfsanə.
136
nəzarətdə saxlayır. Bundan xəbər tutan çoban xəlvəti qala qarĢısına gələrək orada oxumağa və fit çalmağa baĢlayır ki, sevgilisi çıxsın. Lakin qız oradan çıxmağa macal tapmamıĢ, xan öz əli ilə onu da, çobanı da öldürür. Əfsanəyə görə, o vaxtdan etibarən bu dağlarda xatirə olaraq çobanın əbədi fit səsi eĢidilməkdədir.
Makedoniyalı Ġsgəndər Dəmir qapı Dərbəndi keçərək ġirvana gəlib (yeri gəlmiĢkən deyək ki, A.P.Fituninin bununla əlaqədar ayrıca məqaləsi var) [632]. Onun ilk dayanacaq yeri Fit dağı olub. O, buradan qızıl borular vasitəsi ilə ətraf yerlərə siqnal verib. Ġsgəndərin gəliĢinə qədər belə bir fikir var imiĢ ki, guya həmin dağda bu dünyaya mənsub olmayan adamlar yaĢayır və oraya çıxmaq olmaz. Guya Fit dağına kim çıxsaymıĢ, geri qayıtmazmıĢ. Lakin Ġsgəndər öz gəliĢi ilə bu fikrin yanlıĢ olduğunu sübuta yetirib. Əfsanədə deyilir ki, Ġsgəndər öz siqnalı ilə ölkənin bütün sakinlərinə bildirib ki, o, dünyanın hakimidir və gəlib ki, bu yerlərdə də hamı ona itaət göstərsin. Böyük də, kiçik də, ayaq üstə duran hər kəs onu duz-çörəklə qarĢılamalı - yalnız bu yolla xilas ola bilərlər, itaət göstərməyənlər doğranacaq. Beləliklə, Ġsgəndər Fit dağında düĢərgə salaraq orada mayak tikdirib. Oranın ilk sakinləri isə Ġsgəndərin əsgərləri və bir də Midiya ölkəsindən alınmıĢ əsirlər olub [633, 115-116]. Əlbəttə, bu əfsanədə deyilənlərin elmi həqiqətdən çox-çox uzaq olduğunu ciddi Ģəkildə əsaslandırmağa bizcə, lüzum yoxdur. Təkcə onu demək kifayətdir ki, Ġsgəndər və onun ordusu heç vaxt Azərbaycanda olmayıb. Nizami Gəncəvi onu xəyalən Bərdəyə ona görə gətirib ki, onun fonunda ağıllı və tədbirli Azərbaycan hökmdarı NüĢabənin obrazını yarada bilsin. Bir də ki, Ġsgəndər Azərbaycana gələsi olsaydı belə (yuxarıdakı əfsanədə deyildiyi kimi) Ģimaldan, Dərbənd qapılarından deyil, cənubdan gəlməli idi. Nəhayət, Ġsgəndər elə fatehlərdəndir ki, onun demək olar ki, hər addımı, hər döyüĢü qələmə alınıb. Odur ki, ümumdünya tarixində onun hamıya məlum yürüĢlərinin marĢrutunda dəyiĢiklik etmək cəhdi ən azı naĢılıq kimi qiymətləndirilə bilər. Hərçənd ki, bu yolu tutanlar, Ġsgəndəri Azərbaycana «gətirənlər» də var [50, 222-223].
çıxan «Exo» adlı həftəlik erməni qəzetinin 35-ci sayında çap olunub [633, 116]. «ġirvan qızı» adı ilə çap olunmuĢ bu əfsanə beĢ il sonra, yəni, 1893-cü ildə Tiflisdə ayrıca kitabça Ģəklində çapdan çıxmıĢdır. Erməni dilində nəĢr edilən və 28 səhifədən ibarət olan bu kitabçanın müəllifi A.Zəkəryandır. A.P.Fituninin yazdığına görə, «ġirvan qızı» adlı kitabçanın ona gəlib çatmıĢ nüsxəsi 15-ci səhifədən baĢlanır. Fit dağının zirvəsi, ġirvan əyaləti, Pirsaat çayı kitabçada poetik surətdə təsvir olunub. Orada, həmçinin, Ġran ĢahənĢahının (adı göstərilmir) böyük hökmdar kimi təsviri verilib, hansı ki, o, qayaların baĢında, yəni Fitin zivəsində ġirvan qızı üçün qala tikdirib. Qala və onun bürcləri hündür diĢ-diĢ divarlarla əhatə olunub və s. Ġran ĢahənĢahının qorxusundan bu yerlərdən quĢ da cəsarət edib uçmazmıĢ. ġirvan qızı Takui orada saxlanılırmıĢ [633, 116]. Həm də hökmdar qala 137
üçün buranı bilərəkdən seçmiĢdi ki, qoy, ġirvan qızı pəncərədən baxanda bütün ġirvanı, onun düzlərini, məscid və minarələrini görə bilsin. ġirvan qızı guya oradan, hətta «müqəddəs Stepanosun qülləsini və yarıuçuq vəziyyətdə olan monastrı da görürmüĢ». ġahənĢah ġirvan qızını sevgilisi Sandrodan ayırmaqla özü onun məhəbbətinə can atıb. Lakin qız inadla etiraz edib və bildirib ki, cəlladlar onun sevgilisini parça-parça doğrayanda bir daha heç kəsə könül verməyəcəyinə and içib. ġahənĢah ona saysız-hesabsız var-dövlət vəd edib. Vəd edib ki, onu padĢah arvadı edəcək, dünyanın hökmdarlığını ona verəcək, lazım gələrsə, hətta onun xatirinə Ġslam dinini danıb xristianlığı qəbul etməyə də hazırdır. Lakin ġirvan qızı bütün bunları rədd edib. Belə olduqda ĢahənĢah onu ölümlə hədələyib. ġirvan qızı bildirir ki, o, ölümə də hazırdır, qoy tezliklə onu parça-parça doğrasınlar, onsuz da o biri dünyada sevgilisi Sandro onu gözləyir. Qəzəblənən Ġran Ģahı cəlladları çağırır və ġirvan qızını aparmağı əmr edir. ġahın son sözü bu olur: - Di get, öz Sandronun yanına! Bundan sonra Ģah özünü çox pis hiss edir. O, xəstələnir, hər yerdə və hər zaman ġirvan qızını axtarır. Onu nə müharibə, nə qələbə maraqlandırırdı. Hökmdar olduğunu belə unutmuĢdu. Ölüm döĢəyində ikən ġirvan qızının qana boyanmıĢ obrazı onun gözləri önünə gəlir. O, harada öldürüldüyünü və harada dəfn edildiyini öz əlləri ilə Ģaha göstərir. Əfsanəyə görə, Fit dağında, qaya baĢında tənha bir qəbir var. Üzərində qaralmıĢ ağac xaç olan bu qəbir ġirvan qızının qəbridir. Tarixən belə bir əfsanənin olub-olmadığını demək çətindir. Lakin burası gün kimi aydındır ki, A.Zəkəryan onu çapa hazırlayarkən, o ki var erməniləĢdirmiĢdir. Ondan 40 il sonra həmin əfsanə üzərinə qayıdan A.P.Fituninin də ləyaqəti və mənliyi çatmayıb ki, A.Zəkəryanın qondarmalarına heç olmasa münasibət bildirsin. Axı, A.P.Fituni savadsız adam deyildi və tarixi də pis bilmirdi. Azərbaycanın digər yerlərində olduğu kimi, ġirvanda da ermənilərin çox-çox sonralar məskunlaĢdığını da yəqin ki, bilməmiĢ deyildi. Lakin bunları bilə-bilə abidələrimizi və onlarla bağlı xalq əfsanələrini bilərəkdən erməniləĢdirilməsində o da iĢtirak edib [50, 224-225]. Dördüncü əfsanə. Bəri baĢdan deyək ki, A.P.Fituninin fikrincə, bu əfsanə də erməni əfsanəsidir [633, 111-115]. Lakin əfsanənin çap olunmuĢ mətnindən belə bir nəticəyə gəlmək üçün heç bir əsas yoxdur. Əfsanədə deyilir ki, qədim zamanlarda, ilanların dövləti idarə etmək qüdrəti olduğu vaxtda uzaq ölkələrdən birində Fit-ġahmar adlı ilan çarlıq edirmiĢ. Onun orduları bütünlüklə qızılı köynək geymiĢ gürzələrdən ibarət imiĢ. Bir çox ölkələri istila edən Fit-ġahmar ġamaxıdakı Gülüstan qalasını da tutmaq fikrinə düĢür. Qalanı Gülüstan Xanım-Xatın adlı pəhləvanın tabeliyində olan qara köynəkli ilanlar müdafiə edirmiĢ. Gülüstan Xanım-Xatının təsvirə gəlməz gözəlliyə malik 40 nəfər ayüzlü qızdan ibarət heyəti varmıĢ. Fit-ġahmar özünün ən yaxĢı qüvvələrini səfərbər edərək ġirvana hücum Yüklə 3,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|