Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi memarliq və ĠNCƏSƏNƏT ĠNĠSTĠtutu
Yüklə 2,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
30 rəngarəngliyə müvəffəq olmuşdu. Tənqidçi Aydın Məmmədov “Vicdanın səsi” adlı məqaləsində yazırdı: “Kimdir haqlı?” tamaşasının müvəffəqiyyətli alınmasını təmin edən əsas amillərdən biri də aktyor oyunudur. Xarakterlərin psixologiyasında gedən mübarizə, lirik və tragik çalarların bir- birini əvəz etməsi və tamamlaması, toxunulan problemlərin müasirliyi və doğmalığı aktyorlara bacarıqlarını üzə çıxartmaq üçün geniş imkan verir. Qeyd etmək lazımdır ki, tamaşa üçün ümumən uğurlu, xarakterlərin ruhuna uyğun aktyor heyəti seçilmişdir” (74). Teatrşünas İlham Rəhimli “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində dərc etdirdiyi “Vicdan və hissin poetikası” məqaləsində əsas obrazlardan Arzunun təcəssümünü “polifonik musiqi”yə bənzədir. “Arzunun xarakterindəki ikili cəhət aktrisa Vəfa Fətullayevanın oyununda təcəssüm tapıb. Vəfa Arzunun xarakterindəki psixoloji dəyişmələri, daxili aləmindəki romantikanı – realist, həzin, dramatik, fəci keçidlərlə ali məqsədlə birləşdirir” (103). O, eyni zamanda aktrisanın ifasında “müdriklik, insanpərvərliy”in, çılğınlıq, “cazibədar və emosional”lıqla üzvi birləşdiyini vurğulayırdı. Arzunun xəstəxanada Həyatla rastlaşandan sonra “mənəvi aləmində gedən haçalaşma, başqasının həyatı, xoşbəxtliyi qarşısında məsuliyyətin dərki və bu məsuliyyətin yalnız öz şəxsi faciəsi hesabına icra olunmasının mümkünlüyündən doğan psixoloji sarsıntılar aktrisa Vəfa Fətullayevanın ifasında təbii və canlı çıxmışdı” (74). Fərqli olaraq, rolun digər ifaçısı Zemfira Nərimanovanın oyununda emosionallıq daha qabarıq seçilirdi. İ.Rəhimlinin fikrincə, “Zemfira öz ifasında şairanəliyi, poetikliyi əsas götürür. Zemfira Arzunun ən gərgin məqamlarını da emosional oynayır və obrazın ovqatının dönüşlərini lirik psixologizmlə bağlayır” (103). Tamaşada ən mürəkkəb psixoloji yükün daşıyıcısı Rəşad obrazıdır. Bu rolu ifa edən Əlabbas Qədirovun oyunu bütövlükdə razılıq doğursa da, qarşısında duran vəzifənin mürəkkəbliyi də özünü hiss etdirirdi. Tamaşadan alınan təəssüratlara görə, “aktyor ciddilik məqamlarında nə qədər təbiidirsə, sarsıntılı anlarda bir o qədər çətinlik çəkir”di (28), tərəf-müqabillərinin emosional 31 oyununa aktyor lazımınca “özgələşmə” bacarığı ilə cavab verə bilmirdi (74). “Bəzən obrazın daxili gərginliyi aktyorun oyununa keçir və tamaşaçını hadisələrin əsas, bilavasitə Rəşadın psixoloji mahiyyətindən yayındırır” (103). Amma əsas publisistik qayəyə aktyor tamaşa boyu sadiq idi. “Tamaşanın finalı – təskinliyini qızı İradənin varlığında tapan Rəşadın son qərarı vicdan səsinin əbədiliyini, onun sərt və amansız, lakin müqəddəs olduğunu bir daha təsdiq edir”di (74). “Kimdir haqlı?” tamaşasının ideya planına münasibətdə əsas ağırlıq Həyat obrazının üzərinə düşürdü. Və resenzentlərin qənaətinə görə, Səfurə İbrahimovanın ifası bu məqamı aydın hiss etməyə imkan verirdi. Tamaşa boyu Həyat obrazı salondakı tamaşaçıların fikir və hiss aləminə müdaxilə edir, onları psixoloji gərginliyin mərkəzində saxlaya bilirdi. Rəşadın ezamiyyətə getməsi, ürək xəstəliyinə tutulduğuna görə Həyatın xəstəxanaya düşməsi, Arzunun xəstəsi olması ürəkləri təzədən qoralandırırdı. Axı Həyat öz həkimini tanımır, onun Rəşadı evdən soyudan qız olduğunu bilmir. “Aktrisanın emosional, səmimi oyunu təbii və psixoloji dolğunluğu ilə tamaşaçını obrazın daxili təlatümlərinin həyatiliyinə inandırırdı” (74). O, Arzunun timsalında bir qadın kimi öz qüsurlarını yavaş-yavaş dərk etməyə başlayırdı. Xüsusilə, Rəşadın sevdiyi qadının kim olduğunu biləndə Həyatın sinəsindən od-alov kimi püskürən qadınlıq qüruru və bu qürur ağrısından süzülən göz yaşları Səfurə İbrahimovanın oyununun rəmzinə çevrilirdi. Tənqidin fikrincə, “Səfurə İbrahimovanın obraza lirik- psixoloji münasibəti, sifət ifadələri, emosional oyun tərzi Həyatın bütöv xarakterini yaradır”dı(103), başqa sözlə, “artist Həyat obrazını oynamır, sözün əsl mənasında yaradır”dı (28). Tamaşanın yeni quruluşunda vurğu düşən məqamlardan biri ifşa hədəfləridir və bu baxımdan Zeynəb rolunun ifası məxsusi diqqətə gəlirdi. Fiziki cəhətdən olduqca sağlam, daxilən isə puç, mənəviyyatsız, şəxsi karyerası üçün hər kəsi alçaldan, vicdanı qarşısında məsuliyyət hiss etməyən Zeynəb obrazı Zərnigar Ağakişiyevanın səhnə təfsirində həyati və yaddaqalan idi. İ.Rəhimli göstərirdi ki, “aktrisa rolunu qrimindən tutmuş ən xırda detallararadək daha çox satirik planda oynayaraq”, “obrazın 32 konfliktlə bağlı funksiyasını açır”, tamaşaçıda ona qarşı nifrət oyada bilirdi. “Bəsti Cəfərova isə xarakterin ifşasında dramatik boyalara üstünlük verir”di (103). Digər aktyorların ifası da tamaşanın publisist kəsərində önəmli rol oynayırdı. Lakin teatr tənqidi ümumi atmosferdə daha böyük potensialın mövcudluğunu da xüsusi nəzərə çarpdırırdı. Ümumən ədəbi tənqidin fikrincə: Rəfael Dadaşov (Fikrət), Hamlet Qurbanov (Şükürbəy) və Sevil Xəlilova (Məlahət) obrazların mənəvi dünyasının xarakterik cizgilərinə və xüsusiyyətlərinə uyğun oyun üslubu seçə bilmişdilər (74), “Məlahət bir obraz kimi tamaşaçının gözündə səhnədən-səhnəyə ucalır, bir ailəni uçurumdan qurtaran xilaskara çevrilirdi” (28). Bununla belə, “Fikrət və Məlahət obrazlarının dramaturji yükü az", bircə psixoloji qatda olduğundan arzu olunurdu ki: “Zeynəbə tamaşaçı nifrətinin müqabilində Fikrətə (R.Dadaşov), Məlahətə (S.Xəlilova) məhəbbət daha artıq, ifaçıların oyunu daha cazibədar və mənalı olsun, tamaşanın konsepsiyası ilə daha sıx bağlansın", həmçinin: “Şükürbəyin xarakterindəki biganəliyin ifşası H.Qurbanovun diqqət mərkəzində durmalı, əsas məqsədinə çevrilməli idi” (103). Bütün tənqidi qeyd və kəsirlərə baxmayaraq, “Kimdir haqlı?” tamaşasının quruluşu əvvəlki tamaşadan (“İkinci səs”dən) səhnə həlli baxımından daha təbiiliyi, dolğunluğu və konseptuallığı ilə fərqlənmiş, bu təkcə müəllifin və rejissorun uğuru deyil, bütövlükdə teatr kollektivinin uğuru kimi qiymətləndirilmişdi. Tamaşaya baxdıqca dramaturqun yaradıcılığını tamaşaçılara sevdirən ən ümdə cəhət - lirik “mən”in özünü dərk etməyə can atması, bütün qüsurları, günahları kənarda deyil, özündə axtarması, “ikinci səs”i - vicdanın səsini araması başlıca qayəyə nail olunduğunu göstərirdi. Vicdan kateqoriyası bu tamaşada hər bir şəxsin ictimai məsuliyyətini artırır, mənəvi-əxlaqi mövqeyə həssaslıq, başqalarının taleyinə yana bilmək qabiliyyəti tərbiyə edirdi. Hər bir pyesin səhnə həyatının uzunömürlülüyü ideya-bədii xüsusiyyətlərinin yüksəkliyi ilə bağlıdır. Uzun illər silsilə teatr və Yüklə 2,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|