Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi memarliq və ĠNCƏSƏNƏT ĠNĠSTĠtutu
Yüklə 2,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
47 Dünyagörmüş, zirək və ağıllı baba hər şeylə şəxsən maraqlanır, səbəbləri öyrənir, sevgililəri sınayır, həqiqəti üzə çıxarır, paklığın çirkabda boğulmasının qarşısını alır. Əli Zeynalovun Qədimbəy obrazını canlı-bədii koloritli xarakter kimi yaratması tamaşaçılar tərəfindən xüsusi rəğbətlə qarşılanırdı. O, səhnəyə daxil olduğu andan vəziyyətin tam hakiminə çevrilir, özü ilə bərabər tamaşa salonuna canlanma gətirirdi. Doğrudur, tənqid Qədimbəy obrazını birmənalı qarşılamamışdı. Belə ki, Məsud Əlioğlunun fikrincə, “Qədimbəyin dünyagörüşündə və xüsusilə kəndlə şəhəri qarşılaşdırmaq məsələsində bəzən yanlış mülahizələri də nəzərə çarpır” (85). Amma unutmaq olmaz ki, pyesin yazıldığı dövrdə bunun real həyatda kökləri vardı. Mənsub olduğu el- obaya böyük məhəbbətlə yanaşan, xalqımızın ən gözəl sifətlərini, ana təbiətin saflığını özündə əks etdirən bu qocada mənəvi qürur, təmkin və əzəmət vardır. “Hərgah Qədimbəy az-çox şəhərə qarşı çıxan bir adam təsiri bağışlayırsa, bunun günahını obrazda deyil, daha çox rejissor traktovkasında və aktyor oyununda axtarmaq lazımdır. Əli Zeynalovun oyunu bütünlüklə, yüksək səviyyədə keçsə də, onun hərəkətlərində bəzi mübahisəli cəhətlər vardır. Bir çox hallarda aktyor Qədimbəyi əsl təbii vəziyyətdən çıxardır, onun yaşını, fiziki imkanlarını az nəzərə alır. Tamaşaçıda belə təsir oyadır ki, Qədimbəy - Əli Zeynalov öz ağlı, təcrübəsi, üstünlüyü ilə oğulunun, nəvəsinin və başqa personajların qarşısında qəsdən qürurlanır, öyünür. O, bəzən yaşlı adamlara xas olmayan bir tonda, həddindən artıq rəsmi və təmtəraqla danışır” (32). Məryəm Əlizadə isə “Tofiq Kazımovun son quruluşları” adlı məqaləsində yazır: “Düzdür, rejissor tamaşada Əli Zeynalovun yeni keyfiyyətlərini üzə çıxarır və aktyor əsl mənada başqalaşır, Qədimbəyləşir ki, bu da tamaşanın nailiyyətlərindən biridir. Ancaq Qədimbəyin, Reyhanın daxilində olan kontrast rənglər o qədər də sezilmir, xarakter örtüyü o qədər də açılmır. Onun ifasında bəzən ansambldan ayrılma meyli özünü göstərir. İfaçı bəzən Qədimbəydəki milli keyfiyyətləri onun zahirində axtarır, halbuki biz onda yeni şüurun formalaşmasının şahidi olmalıyıq” (35). Ə.Zeynalovun yaratdığı Qədimbəy obrazının belə rəngarəng fikirlər doğurması 48 əslində, aktyorun böyük məharətindən xəbər verir, yaradıcılıq imkanlarının nə qədər geniş olduğunu ortaya qoyurdu. “Yağışdan sonra” tamaşaya qoyulduqdan sonra ictimai rəy doğurmuş, Əkbər Ağayev, Cəlal Məmmədov, Məsud Əlioğlu, Xalid Əlimirzəyev kimi nüfuzlu filoloq alimlər əsərin və tamaşanın məziyyətlərini göstərməklə yanaşı, onun ünvanına bəzi iradlar da söyləmişdilər. Əkbər Ağayev yazırdı ki, «tamaşadakı prorab (Məcnun Hacıbəyov), Qərənfil (Rəhilə Mirzəyeva və Svetlana Vahidova), şofer (Hafiz Fətullayev) surətləri ifaçıların bütün səylərinə baxmayaraq yaddaqalan bir səviyyəyə qalxmır, bunun üçün əsərdə onlara verilən dramatik mövqeyin özü də çox məhduddur” (6). Ə.Ağayevin bu fikri Məsud Əlioğlunun fikirləri ilə üst-üstə düşürdü: “Əsərdə prorab və şofer surətləri və onlarla əlaqədar xətlər əsas ideya ilə üzvi surətdə bağlanmır. Kənardan pyesə daxil edildildiyindən yamaq kimi görünür” (85). Cəlal Məmmədov da bu fikirləri dəstəkləyir, “Prorab, Qərənfil, şofer surətləri aktyorların səyindən asılı olmayaraq kölgədə qalırlar. Şoferin bir personaj kimi, epizodik də olsa, əsərə nə üçün daxil edildiyi aydın deyil” (76). Əlbəttə, bu fikirlərdə müəyyən həqiqət olsa da, mübahisəyə də yer var. Həyatda olduğu kimi, səhnədə də epizodik surətlərə ehtiyac var. Tamaşada Qərənfilin, şoferin Nihal və Aslan qədər, yaxud Cığatay və Reyhan qədər, elə deyək ki, Qədimbəy yaxud Əmin qədər dramatik mövqeyi yoxdursa da, ümumi cəmiyyət atmosferini duymaq üçün əhəmiyyətləri vardır. Ümumən heç klassik əsərlər də köməkçi mövqe tutan belə surətlərdən yan keçə bilməmişdir. Pyesdə nəzəri cəlb edən gənc obrazlardan biri də mühəndis Rüstəmdir. O, Aslanın rəhbərlik etdiyi zavodda işləyir. Tamaşadan- tamaşaya dəyişən, professional səhnəmizdə uğurlu ifaları ilə möhkəm yer tutmuş Səməndər Rzayev Rüstəm obrazını da müvəffəqiyyətlə oynayırdı. Ədəbi tənqidin sezdiyinə əsasən, bəzən obrazın əsərdəki yeri, mövqeyi ilə aktyorun rolu təfsiri arasında müəyyən uyğunsuzluqlar da vardı. İclasda, ictimai yerdə zavod direktorunu açıq, kəskin tənqid edən Rüstəm (S.Rzayev) onu gördükdə dərhal dəyişir, həddindən artıq əzilib-büzülür, müti bir vəziyyət alırdı. Adamların arasında cəsarətlə, uca səslə, Aslanın 49 yanında isə alçaqdan, qorxa-qorxa danışırdı ki, bu da obrazı birmənalı olaraq müsbət planda qiymətləndirməyə yol vermirdi. Bütövlükdə, müvəffəqiyyətli bir tamaşa olan, “Yağışdan sonra” teatrın yaradıcılıq həyatında müsbət iz saxlamış, müasir tamaşaçıların, xüsusilə gənclərin ideya, bədii, estetik, həm də mənəvi-əxlaqi tərbiyəsində mühüm rol oynamışdı. Azərbaycan teatr tarixində özünəməxsus yer tutan əsər, Akademik Milli Teatrdan başqa, rayon teatrlarında da müvəffəqiyyətlə səhnəyə qoyularaq, teatr sənətimizin inkişafına təsir göstərmişdir. 1.3. Məhəbbət və mənəvi paklıq, atalar və oğullar problemi vətəndaĢlıq kontekstində Bəxtiyar Vahabzadə müasir Azərbaycan tamaşaçısının yaddaşında daim yeniliyə can atan dramaturq kimi yaşayır. Onun hər səhnəyə qoyulan pyesində mənəviyyat problemləri, insanın daxili dünyasına bağlı dramaturji konflikt qorunub-saxlansa da, motivlər dəyişir, zamanın tələbləri səviyyəsində aktual məsələlər ön plana çıxır. Hər dəfə yeni ibrətli variasiyalarda təkrarlanan süjet əsasları şair-dramaturqun zəmanə barəsində prinsipial mövqeyini ifadə edir. B.Vahabzadənin teatrla növbəti ünsiyyətinin bəhrəsi olan “Yollara iz düşür” pyesi bir daha bunu təsdiq etdi. 1977-ci ilin oktyabr ayının 30-da Əşrəf Quliyevin rejissorluğu ilə ilk tamaşası göstərilən “Yollara iz düşür” pyesi geniş tamaşaçı kütləsi arasında, eləcə də teatr ictimaiyyətində böyük maraq oyatdı. İlham Rəhimli tamaşa barədə yazırdı: “Şəxsiyyət və cəmiyyət mövzusu “Yollara iz düşür” pyesində sevgi və tale, məhəbbət və mənəvi paklıq probleminə daxil olur. “Yağışdan sonra” pyesindəki atalar və oğullar problemi “Yollara iz düşür” əsərində ictimai borcun fonunda deyil, “Vətən” kateqoriyasının fonunda səhnəyə gətirilir, başqa estetik qayə kəsb edir” (95, 59). B.Vahabzadənin əsərlərində insan quran, yaradan, həyatı dəyişən, yeniləşdirən, gözəlləşdirən bir varlıqdır. Lakin bu quruculuq prosesində insan öz əməllərinə nə qədər hesabat verir. Başqalarını xoşbəxt edən insan özü də xoşbəxt olurmu? Öz fərdi xudbunliyinə qapılan insanmı xoşbəxtdir, yoxsa cəmiyyətdə, xalqla birgə olub Yüklə 2,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|