Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi memarliq və ĠNCƏSƏNƏT ĠNĠSTĠtutu
Yüklə 2,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
69 danışması, obrazının xarakterinə uyğun gəlməyən çılğınlığı, əməkdar artistlər İlham Əsgərovun (Nadir), Elxan Quliyevin (Əkbər), gənc aktyorlar Samir Qulamovun (Rizvan), Şəlalə Şahvələdqızının (Səbinə), Şəhla Əliqızının yerli-yersiz qışqırmaları, səs tonlarını qaldırmaları tamaşaçının əsəblərini “cırmaqlayır”. Tamaşada yalnız xalq artistləri Rafiq Əzimovun və Elxan Ağahüseynoğlunun ifaları xoş təsir bağışlayır” (137). Bu yazıda iradlar əsasən haqlı olsa da mötəbər bir qəzetdə ictimai rəy adından danışan jurnalistin qeydləri bir qədər mübaliğəli görünür. Hər hansı bir tamaşa haqqında fikir söyləyərkən həssas, obyektiv və prinsipial olmaq, teatr komponentlərini unutmamaq gərəkdir. Tamaşanın “uzanması” barədə qeydlərlə yalnız qismən razılaşmaq olar, təfərrüatlara varmadan belə hökm vermək insafsızlıqdır. Ağakişi Kazımov ustad rejissordur, monumental tamaşaları ilə hörmət qazanmışdır. Elə təkcə B.Vahabzadənin tarixi mövzuda yazılmış “Özümüzü kəsən qılınc” və “Dar ağacı” pyeslərinə verdiyi quruluşlar bunu təsdiq edə bilər. Maraqlıdır ki, yazı müəllifini yalnız mənfi surətlərin – cani obrazlar olan Səttar və Gülağanın səhnə təcəssümü razı salır. Bu isə onu göstərir ki, jurnalist gerçəklərin səhnədə birbaşa publisist şərhinə aludə olmuş, B.Vahabzadə dramaturgiyasının əxlaqi konsepsiyasına biganəlik göstərmişdir. B.Vahabzadənin pyeslərində ümumi ideya mənfi və müsbət başlanğıcların toqquşmasından hasil olur, pozitiv tərəf güclü olmazsa, neqativlər də belə parlaq şəkildə görünə bilməz. Bu baxımdan tamaşada Nurəddin Mehdixanlının (Şahin), Laləzar Mustafayevanın (Məlahət), İlham Əsgərovun (Nadir) ifaları barədəki tənqid heç də özünü doğrultmurdu. Aktual mövzuda olan, insanlar arasındakı yeni psixoloji münasibətlərə işıq salan pyesin səhnə təfsirinin müxtəlif rəylər doğurması da təbii idi. Belə ki, Flora Xəlilzadə ümumən tamaşadan razı qaldığını yazırdı. Tamaşada rejissor işinin digər komponentlərə nisbətən zəif olduğunu hesab edən Flora xanım fikrində obyektiv olmağa çalışırdı: “Rəqabət” tamaşası aktual bir mövzunun əks-sədasıdır. Bu səbəbdən də tamaşaçılar tərəfindən 70 rəğbətlə qarşılandı… Əsərin süjeti, aktyor oyunu rejissor quruluşundan öndə gedirdi” (46). Bununla belə, “Rəqabət”in ilk tamaşasından sonra yarıtmaz quruluşuna, aktyor oyununda və səhnə tərtibatındakı nöqsanlarına görə Mədəniyyət Naziri Polad Bülbüloğlunun göstərişi ilə əsər repertuardan çıxarılmış, quruluşçu rejissor Ağakişi Kazımova və rəssam İsmayıl Məmmədova xəbərdarlıq elan olunmuşdu. Teatrın direktoru və bədii rəhbəri Əlabbas Qədirova töhmət verilmiş, hətta P.Bülbüloğlu Milli Dram Teatrının Bədii Şurasının tərkibinin dəyişdirilməsi haqqında qərar qəbul etmişdi. Nazirin göstərişi ilə “Rəqabət” pyesinə bir sıra dəyişikliklər edildikdən sonra, tamaşanın yenidən işlənmiş variantı 2004-cü ilin oktyabrın 21-də bir daha tamaşaçıların ixtiyarına verildi. Yenə də tamaşanın quruluşunu Ağakişi Kazımov, tərtibatını İsmayıl Məmmədov vermiş, musiqisini Cavanşir Quliyev yazmışdı. Yeni quruluşda tamaşa düz bir saat qısaldılmışdı, əsər axıcılığı, hadisələrin dinamik əvəzlənməsilə tamaşaçının diqqətini səhnədən yayınmağa qoymurdu.Pafosdan xilas olan “Rəqabət” tamaşaçıların hisslərinə güclü təsir edir, aktyorların cilalanmış oyunu əsərin mahiyyətini,fəlsəfəsini qavramaqda onlara maneçilik törətmirdi. “Aktyorların yüksək səviyyəli ifası nəinki müsbət, hətta mənfi qəhrəmanları da tamaşaçılara “sevdirir”di.” (138). Tamaşanın yenidən işlənmiş variantı həm teatr ictimaiyyəti, həm də tənqid tərəfindən teatrın dəyərli işi kimi qeyd olundu və teatrın repertuarında yerini tutdu. *** Beləliklə, birinci fəslə yekun vuraraq belə qənaətə gəlirik ki, 1. Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə bir dramaturq kimi də özünü təsdiq etmişdir. Onun müasir mövzularda qələmə aldığı “İkinci səs”, “Yağışdan sonra”, “Yollara iz düşür”, “Hara gedir bu dünya?”, “Cəzasız günah”, “Rəqabət” kimi lirik-psixoloji pyesləri günün aktual problemlərindən, müasirlərimizin daxili dünyasından, daim təzələnən həyat və insan münasibətlərindən söz açmaqla gerçəkliyin ən müxtəlif tərəflərinə diqqət cəlb etmiş, layiqli səhnə təcəssümü taparaq, yarım əsrə yaxın bir müddətdə Azərbaycan səhnəsindən düşməmişdir. 71 2. B.Vahabzadənin böyük səhnəyə yol açan ilk əsəri “İkinci səs” pyesidir (1969). Lirik-psixoloji üslubda qələmə alınmış pyes realist-psixoloji teatrın tələblərinə tam cavab verməklə uğur qazanmış, milli teatrın repertuarını zənginləşdirmişdir. İdeya-bədii kamilliyi və müasirliyi pyesin bugünəcən bir neçə dəfə səhnə təcəssümünə və teletamaşasının yaranmasına səbəb olmuşdur. Əsərə məşhur rejissorlarımızdan Əşrəf Quliyev, Lütfi Məmmədbəyov və Ağakişi Kazımov səhnə həlli vermişlər. 3. Şair-dramaturqun “Yağışdan sonra” pyesində (1971) insan mənəviyyatının ekologiyası, “Yollara iz düşür” pyesində (1977) isə vətəndaşlıq mövqeyi mövzusu daha qabarıqdır. “Yağışdan sonra” novator rejissor Tofiq Kazımovun təfsirində həm də köhnəliyə, daşlaşmış ehkamlara, aşınmış əxlaq və pis adət- ənənələrə qarşı yenilikçi bir tamaşa kimi səslənir, insan mənəviyyatı yolunda əsil mübarizəyə çevrilir. Rejissor Əşrəf Quliyevin təqdimində “Yollara iz düşür” tamaşası yaradıcı insanın xudbinlik və ehkamçılıq üzərində qələbəsini təcəssüm etdirir. 4. “Hara gedir bu dünya?” (1991), “Cəzasız günah” (2000), “Rəqabət” pyesləri (2003) müstəqillik əldə etdikdən sonra milli cəmiyyətdə cərəyan edən mənəvi proseslərdən, milli insanın üzləşdiyi gerçək təzadlardan söz açır. Birinci iki pyesin səhnə həlli rejissor Bəhram Osmanova, sonuncunun təfsiri Ağakişi Kazımova məxsusdur. 5. B.Vahabzadə dramaturgiyaya poeziyadan gəlsə də lirik- psixoloji pyeslərinin hamısını nəsrlə yazmışdır. 6. B.Vahabzadənin lirik-psixoloji pyesləri öz fəlsəfi dərinliyi, ictimai-sosial yönü və kəskin publisistikası ilə diqqəti cəlb edir. Mürəkkəb ictimai-siyasi şəraitdə səhnəyə gəlməsinə baxmayaraq, bu tamaşalar zaman-insan-cəmiyyət barədə şair- dramaturqun düşüncə və mövqeyini əks etdirə bilir. 7. B.Vahabzadənin müasir mövzulu, lirik-psixoloji pyesləri ədəbiyyatımızı zənginləşdirdiyi kimi, səhnəyə qoyularaq geniş tamaşaçı rəğbəti də qazanmış, bir neçə aktyor nəsli və teatr xadimlərinin yetişməsinə rəvac verməklə Azərbaycan teatr sənətinin inkişafında, həmçinin, müasir Azərbaycan tamaşaçısının zövqünün formalaşmasında böyük rol oynamışdır. Yüklə 2,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|