Azərbaycan neftġ
Yüklə 1,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
28
mədən sahibinin
məlumatına görə 338300 537100 122000 200500 12000 120990 0 - dağ-mədən nəz-in
məlumatına görə 382000 556400 119500 184400 4000 124630
0 - -
Emalatxanalar
mədən sahibinin
məlumatına görə 28000 130500 3500 13700 -
- dağ-mədən nəz-in
məlumatına görə 21600 28500 3400 16200 4700
74400 - -
Qazanxanalar
mədən sahibinin
məlumatına görə 16000 80600 10900 3100 - 110600 - - dağ-mədən nəz-in
məlumatına görə 5400 12400 2800 3400
- 24000 - -
Yaşayış binaları
mədən sahibinin
məlumatına görə 69300 179400 3300 20000 -
- dağ-mədən nəz-in
məlumatına görə 69400 68800 15500 34900 5400 194000 - -
Sisternlərin sayı
mədən sahibinin
məlumatına görə 19200 120700 3800 14600 -
- dağ-mədən nəz-in
məlumatına görə 19000 47700 7200 23000 -
-
Anbarlar
mədən sahibinin
məlumatına görə 60800 167000 9400 13400 -
- dağ-mədən nəz-in
məlumatına görə 18600 20600 5200 11200 1900
57500 - -
Boru kəməri
mədən sahibinin
məlumatına görə 26800 148500 8200 15200 - 108700 - - dağ-mədən nəz-in
məlumatına görə 31800 40700 8800 11600
Müxtəlif qurumlar 400 93300 - - mədən sahibinin
məlumatına görə 28500 41100 9500 2100 - 81200 - - dağ-mədən nəz-in
məlumatına görə 19500 20200 4400 10500
Cəmi 1000 55600 - - mədən sahibinin
məlumatına görə 586900 140490 0 170600 282600 12000 245700 0 134600 259160 0 dağ-mədən nəz-in
məlumatına gərə 567300 795300 166800 295200
17400 184200 0 134600 197660 0 29
XX əsrin əvvəllərində Bakıya xarici kapital axını gücləndi və o, neft sənayesində artıq aparıcı mövqe tutdu. Həmin vaxt öz caynaqlarını Bakı neftinə uzadan ingilis şirkətləri xüsusi fəallıq göstərdilər. 1893-1903-cü illərdə ingilis sənayeçiləri Bakı rayonu müəssisələrinə 47 mln. rubldan artıq məsrəf qoymuşdular. 1902-ci ildə Bakıda 39,4 mln.rubl kapitalı olan 11 ingilis müəssisəsi vardı. Neft sənayesinin inhisarlaşması və Abşeronun neft ehtiyatlarının kapitalistlər, xüsusilə də əcnəbi kapitalistlər tərəfindən vəhşicəsinə istismarı kapitalist sisteminin çürüməsinə, texniki tərəqqinin ləngiməsinə gətirib çıxartdı. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda neft çıxarılması həcminin kəskin enməsi səbəbləri aşağıdakılardır: Birincisi — neft sənayeçiləri, xüsusilə də əcnəbilər neft ehtiyatlarının düzgün istismarında qətiyyən maraqlı deyildilər. Hasilatın əsas üsulu fontan üsulu idi. Nəticədə demək olar ki, bütün sahələrdəki çoxsaylı açıq fontanlar lay enerjisinin tükənməsinə və deməli, quyuların debitinin enməsinə səbəb oldu. Məsələn, 1893-1902-ci illərdə açıq fontan üsulu ilə 924 mln. puddan artıq neft alınmışdı. Neftlə birlikdə çıxan qazın miqdarı ümumiyyətlə heç yerdə qeydə alınmırdı. O, sadəcə neft hasilatına əngəl kimi atmosferə buraxılırdı. İkincisi — müasir qazma texnologiyası olmadığından kifayət qədər neft ehtiyatına malik olan quyularda aşağı horizontlaradək qazımağa imkan yox idi. Üçüncüsü — istismar sisteminin özü bu və ya digər üsulla yer səthinə çıxarılan neft ehtiyatlarının mütəşəkkil utilizasiyasına imkan vermirdi. Nəhayət, sonuncu və ən başlıca səbəb — neft sənayeçiləri (yerli və əcnəbi) arasında xüsusilə 1905-ci ildən sonra başlanmış amansız rəqabət idi. Bəzi neft şirkətlərinin neft hasilatını bərpa etmək cəhdləri nəticə vermədi. Təkcə 1910-cu ildə, 1909-cu ilə nisbətən bütün Rusiya üzrə neftin ümumi hasilatının cüzi artması müşahidə edildi ki, bu da Yeni Suraxanı və digər rayonlarda neft hasilatının sürətlə artması sayəsində mümkün olmuşdu. Neft sənayeçilərinin Abşeronda quyuların sayını və onların dərinliyini artırmaq yolu ilə neft hasilatını yüksəltmək cəhdi ona gətirib çıxartdı ki, quyuların orta dərinliyi və onların debiti bəzi hallarda artdı, həmçinin ayrı-ayrı sahələr üzrə bütövlükdə hasilat da yüksəldi. Lakin quyuların debitinin bu artımı müəyyən həddə qədər davam etdi, bundan sonra daha dərin quyuların qazılması sahəsindəki tədbirlərin heç biri müsbət nəticə vermədi. hərçənd orta hesabla ildə 22-23 quyu qazılır, quyuların dərinliyi isə 133,0 sajendən artıq olmurdu. Abşeronda neft hasilatının kəskin azalmasına gətirib çıxaran əsas səbəbləri sadalayarkən, biz mədənlərdə açıq fontanların olmasını göstərmişdik. Neft sənayeçiləri maksimum fontan hasilatına nail olmağa can atırdılar, çünki bu, qısa müddət ərzində çox böyük miqdarda, daha ucuz neft əldə etməyə imkan verir, həmçinin rəqib üzərində asan qələbəni təmin edirdi. Daha sonra, hər bir açıq fontan neft sənayeçiləri və səhmdar şirkətlərinə sərfəli birja əməliyyatları aparılmasına imkan verirdi. Buna görə də, ucuz neftdən və birja fırıldaqlarından kapital toplayan neft sənayesi şirkətlərinin sahibkarları yataqların istismarında texniki rejimin ardıcıl təminatına əhəmiyyət vermirdilər. XIX əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində digər ölkələrdə neft sənayesinin coşqun inkişafı və Rusiyada onun qeyri-qənaətbəxş təşkili nəticəsində 1904-cü ildən sonra neft məhsullarının ölkədən ixracı xeyli aşağı düşdü. Buna görə də xarici bazarlar uğrunda mübarizədə uğur qazanmaq şansları zəiflədi. Bütün bu amillər hamısı birlikdə Bakıdan neft və neft məhsulları ixracatının məhdudlaşmasına gətirib çıxartdı. Qeyd etmək lazımdır ki, neft sənayeçiləri bir-birinin sahəsindən nefti sormaq üsulundan geniş istifadə edirdilər. Bu məqsədlə qonşu sahələrin sərhədlərində qazma quyuları arasında məsafə kiçik olmaqla quyular yerləşdirirdilər. Yer təkinin sərvətlərindən yalnız öz maraqları üçün istifadə etməyə can atan neft sənayeçiləri quyuların sementləşdirilməsi üsullarını bir-birindən gizlədir, quyuların dərinliyi, qazma zamanı rast gəlinən süxurlar barədə yanlış məlumat verirdilər. hətta Abşeron neft yataqlarının geoloji xüsusiyyətlərini hərtərəfli öyrənmiş, Sankt-Peterburq Dağ-Mədən institutunun tələbəsi N.Sokolovskinin 1877-ci ildə təklif etdiyi yeni jelonka konstruksiyası qazma alətini çıxarmadan quyuların dibinin təmizlənməsinə imkan verdiyi halda, bu yenilik bir çox neftçıxarma firma və cəmiyyətlərindən gizli saxlanılmışdı. Sahibkarlar quyuların mexaniki qazılmasının yeni, artezian quyuların qazılmasına oxşar üsuluna o qədər etibarsız yanaşırdılar ki, bu mütərəqqi metod bir müddət tamamilə unuduldu. Qazma texnikasını bilən adamlar demək olar ki, yox idi və buna görə də hamı eyni cür işləyir, yalnız öz iş təcrübəsinə əsaslanırdı. Eksperimentlərə xeyli əmək və vəsait sərf edirdilər. Kapitalistlər, xüsusilə də əcnəbilər yerli azərbaycanlı ustalara saymazyana və inamsız yanaşırdılar. "Nobel qardaşları şirkəti" və digər kapitalistlər başqa ölkələrdən qazma ustaları dəvət edirdilər. Çox vaxt bu ustalar Bakıya gəldikdən sonra, onların hazırlıqsız olduqları aşkara çıxırdı, lakin bu onların yerli ustalardan öyrənməsinə və təcrübə qazanmasına mane olmurdu. Akademik İ.M.Qubkin Bakı mədənlərinin 1920-ci ilədək olan texniki vəziyyətindən bəhs edərək yazırdı: "İri, ləng və baha başa gələn ştanq qazması, quyuların nuh əyyamından qalma jelonka ilə istismarı, faydalı iş əmsalı son dərəcə aşağı olan buxar maşınının hökmranlığı, neftin saxlanılması üçün açıq torpaq anbarların sonsuz sayda olması, qaz və yüngül neft fraksiyalarının çox böyük miqdarda itkiləri, fontanların öhdəsindən
Yüklə 1,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|