Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi

 
 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
6
 
  DNH 206/2012 
39.4 
91,0 
28,0 
106,5 
24.0 
15.4 
44,8 
7
 
  Tale 38 
37.0. 
51,0 
28,8 
98,7 
31.5 
14.8 
37,8 
8
 
  Aran 
37.8 
63,0 
32,4 
103,9 
34.5 
13.8 
41,0 
9
 
 
PPO/Atilla//Rinoci 
197 
37.6 
52,0 
32,0 
99,0 
36.0 
14.0 
44,5 
10
 
  Mahmud 80 
36.4 
52,0 
24,4 
92,6 
22.5 
11.4 
53,8 
11
 
  A4T SİR 5002 
43.8 
52,0 
29,2 
101,6 
43.5 
12.8 
57,8 
12
 
  Fo2 N2-2A 
34.0 
15,0 
28,8 
99,4 
39.0 
11.8 
48,8 
13
 
  U 11AGEC -13 
35.4 
12,0 
30,4 
96,2 
42.0 
13.6 
54,0 
14
 
  U 11AGEC-14  
41.8 
0,0 
29,6 
102,9 
40.5 
12.8 
41,8 
15
 
  U 11AGEC-16  
41.0 
19,0 
29,6 
100,5 
28.5 
15.0 
43,2 
16
 
  AL 8430, KV 
40.8 
23,0 
36,4 
108,0 
49.5 
14.6 
39,3 
17
 
  Erythrosper. 861/11 
30.6 
11,0 
29,6 
102,3 
34.5 
13.8 
51,5 
18
 
  Lutescens 70/11 
40.4 
38,0 
29,6 
102,3 
34.5 
13.8 
49,8 
19
 
 
Graecum 128/11 
43.4 
30,0 
31,2 
103,6 
33.0 
13.8 
51,3 
20
 
  Dobrıy Mamed  
46.8 
48,0 
35,6 
103,5 
15.0 
13.0 
44,8 
 
Yumşaq  buğdalarda  1000  dənin  kütləsi,  şüşəvarilik  və  zülalın  miqdarına  görə 
standartlardan  fərqlənən  nümunələrə  rast  gəlinməmiş,  yalnız  kleykovinanın,  xüsusən  də 
sedimentasiyanın  miqdarına  görə  yüksək  göstəricilərə  malik  nümunələr  müəyən  edilmişdir 
(Cədvəl 2). 
Nəzarət pitomniki II-də (NP) 80 nümunə öyrənilmiş, səpin hər ləkin sahəsi 50m
2 
olmaqla 
2  təkrarda  toxumsəpən  maşınla  aparılmışdır.  Boy  amplitudasının  kəskin  fərqlənməsinə  (75.0-
115.0  sm)  baxmayaraq  yüksək  məhsuldar  nümunələrin  böyük  əksəriyyəti  ortaboylu  olmaqla, 
seçilmiş nümunələr yatmaya və dənin tökülməsinə qarşı yüksək davamlılıq göstərmişlər (Сədvəl 
3). 
 
Nəzarət pitomniki II-də öyrənilən bərk və yumşaq buğda nümunələrinin keyfiyyət 
göstəriciləri və məhsuldarlığı Tərtər, 2014 
Сədvəl 3 
Sı
ra s
ayı
 
Sort, nümunə 
Sü
nb
ül
lə
 mə
 tar
ix
i 
Boy, s
m
 
M
əh
su
ld
ar
 lı
q, s
/h
a 
Şüş
əvar
il
ik
, b
al
l 
K
le
yk
ovi
n
a, q
 
K
D
Ə
, 
Ş.q
.v
 
S
ed
ime
n
ta s
iya, ml
 
1
 
  Aran 
05.05 
97 
43,3 
34,0 
29,6 
106,9 
36.0 
2
 
  Lutescens 68/11 
01.05 
92 
62,0 
17,0 
24,0 
103,4 
30.0 
3
 
  Graecum 82/11 
28.04 
95 
55,5 
45,0 
34,0 
102,7 
34.5 
4
 
  Lutescens 86/11 
29.04 
97 
49,5 
89,0 
32,0 
98,3 
42.0 
5
 
  Graecum 123/11 
29.04 
95 
39,5 
44,0 
34,8 
98,5 
61.5 
6
 
  Erythrospermum 132/11 
28.04 
95 
43,5 
80,0 
37,2 
90,1 
72.0 
7
 
  Erythrospermum 416/2011 
30.04 
78 
51,5 
39,0 
38,0 
96,7 
72.0 
8
 
  Erythrospermum 417/2011 
30.04 
77 
55,0 
81,0 
32,0 
95,8 
36.0 
9
 
  Lutescens 427/2011 
28.04 
98 
45,5 
46,0 
31,2 
104,1 
57.0 
10
 
 
CWANA 3
rd
SRRFA/IRSBWYT 
2010-11 
25.04 
93 
46,0 
43,0 
28,0 
102,4 
46.5 

---

 
 
11
 
  13
th
 IWWIT IR 2009-2010 N-17 
28.04 
115 
48,5 
28,0 
24,0 
98,2 
37.5 
12
 
  Erythrospermum 721/2012  
26.04 
100 
29,0 
0,0 
28,8 
96,6 
67.5 
13
 
  Greacum 798/2012 
26.04 
87 
57,0 
16,0 
28,4 
96,8 
30.0 
14
 
  Erythrospermum 838/2012 
28.04 
96 
56,0 
29,0 
29,6 
107,5 
25.5 
15
 
  Leucurum 888/2012  
28.04 
85 
61,5 
36,0 
24,8 
104,9 
12.0 
16
 
  IWWP 13th DYT 2012-13 (3) 
28.04 
93 
30,5 
29,0 
30,0 
101,1 
64.5 
17
 
  110413 DB 223 
30.04 
90 
36,5 
50,0 
33,2 
112,7 
40.5 
18
 
  IWWIP 13
th
 DYT 2012-13 
29.04 
87 
22,5 
19,0 
37,6 
106,4 
58.5 
19
 
 
PSK/NAC//SABALAN/3/GUN91/
MNCH 
03.05 
86 
24,0 
25,0 
39,2 
107,2 
64.5 
20
 
  KAMBARA1/KALYOZ-17 
28.04 
90 
36,5 
31,0 
31,2 
95,1 
43.5 
 
Yüksək  məhsuldarlığı  ilə  seçilmiş  yumşaq  buğdaların  böyük  əksəriyyəti  standart  Aran 
sortundan  4-11  gün  tez  sünbülləmişdir.  Cari  ildə  NP-də  orta  məhsuldarlıq  göstəricisi  əvvəlki 
illərə nisbətən çox aşağı olub, orta məhsuldarlıq 34.3 s/ha, minimum 12.0 s/ha, maksimum 63.0 
s/ha təşkil etmişdir ki, bu da 2013-cü ildəki orta məhsuldarlıq göstəricisindən (67,0 s/ha) aşağı 
olmuşdur. Tədqiqat ilində məhsuldarlığın amplitudası da kəskinliyi ilə fərqlənmişdir (Cədvəl 3).  
Yüksək məhsuldarlığı ilə seçilmiş nümunələrdə həyat tərzi fərqli olmuş, onların arasında 
yazlıq, yarımpayızlıq və payızlıq formalara rast gəlinmişdir. Nisbətən tez sünbülləmə nəticəsində 
yazlıq  buğdalarda  məhsuldarlıq  daha  yüksək  olmuşdur.  Payızlıq  formalarda  qışa  davamlılıq 
yüksək  olmuş,  yarımpayızlıq,  xüsusən  də  yazlıq  formalarda  isə  bu  göstərici  fərqli  olmuşdur. 
Qeyd etmək lazımdır ki, hesabat ilində yüksək məhsuldarlığı (61,5 s/ha) ilə seçilmiş nümunələr 
arasında yarımpayızlıq bərk buğda nümunələri də vardır.  
NP 2-də orta boy göstəricisi 92 sm, maksimum 115 sm, minimum 75 sm təşkil etməklə, 
əksər  nümunələr  yatmaya  yüksək  davamlı  olmuşdur.  Sarmaşıqla  alaqlanma  səbəbindən,  hətta 
bəzi yüksək məhsuldar genotiplərdə yığımdan əvvəl yatma müşahidə edilmişdir (Cədvəl 3). 
NP  2-də  yüksək  məhsuldarlıq,  kleykovina  və  sedimentasiya  göstəricilərinə  malik 
sortnümunələr  də  seçilmişdir.  Bu  nümunələrdə  kleykovinanın  deformasiya  əmsalı  (KDƏ) 
nisbətən  aşağı  olmuşdur.  Kleykovinanın  kəmiyyət  və  keyfiyyəti  yüksək  olan  nümunələr,  əksər 
hallarda tez sünbülləmişlər (Сədvəl 3). 
Cari  ildə,  həmçinin  seleksiyanın  son  mərhələlərindən  olan  artırma  pitomnikində 
rayonlaşdırılmış və perspektiv yumşaq buğda sortları (Qırmızıgül 1, Zirvə 85, Yeganə,  Fatimə, 
Mahmud  80),  son  illərdə  kompleks  göstəricilərə  görə  seçilmiş  3  bərk  və  3  yumşaq  buğda 
nümunəsi  3.95  hektar  sahədə  səpilmiş,  məhsuldarlıq  və  keyfiyyət  göstəriciləri  öyrənilmişdir 
(Cədvəl 4). 
Cədvəl  4-də  artırma  pitomnikində  öyrənilmiş  sortnümunələrin  əlverişsiz  şəraitli  2014-cü 
ildə  çörəkbişirmə  keyfiyyətinin  qiymətləndirilməsinin  nəticələri  verilmişdir.  Öyrənilən  bəzi 
sortlarda  məhsuldarlıqla  keyfiyyət  göstəriciləri  arasında  əks  əlaqə  müşahidə  edilmişdir.  Buna 
baxmayaraq,  yumşaq  buğdanın  U  11AGEC  -16  (38/13),  U  11AGEC  -17  (39/13),  Zirvə  85  və 
Qırmızıgül  1  kimi  sortlarında  kəmiyyət  və  keyfiyyət  göstəriciləri  arasında  nisbi  müsbət  əlaqə 
tapılmışdır. 
İqlim göstəricilərinin orta çoxillik normadan kəskin dəyişilməsi – qış fəslinin uzun və sərt 
keçməsi,  yazda  nisbətən  aşağı  temperatur  və  yaz-yay  dövründə  uzunmüddətli  hava  quraqlığı 
nəticəsində xəstəlik törədiciləri inkişaf etməmişdir.  
Yetişmə dövründə yüksək hərarət nəticəsində buğdalarda mum yetişmə fazasının qısalması 
müşahidə edilsə də nisbətən yüksək məhsuldarlığa malik sortnümunələr seçilmişdir.  
Yüksək məhsuldarlığı ilə fərqlənən nümunələrin böyük əksəriyyəti ICARDA, CIMMYT 
və s. beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq nəticəsində IWWYT-IR, FAWWON-IR, WWSRRN və 
başqa proqramlar üzrə son illərdə alınmış seleksiya materiallarından seçilmişdir. 
 
 

---