Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi

 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Левштанов  С.Р.  Особенности  производства  семян  ярового  ячменя  /  С.Р. 
Левштанов // Новое сельское хозяйство. – 2006. – №2. – С.46-49 
2.
 
Оруджов  Г.Г.,  Мамедов  З.А.  Селекция  ячменя  в  Aзербайджане  и  перспективы 
международного  сотрудничества  //  Сборник  научных  трудов  Азнииз,  Бaку, 
2005, 21 том, стр. 267-270 
3.
 
 Мамедов  З.А.,  Алиев  Э.Б.,  Талаи  Д.М.,  Мусаев  А.Д.  Роль  и  перспективы 
международного сотрудничества в развитии селекции ячменя в Азербайджане //  
2010, 22 том, стр. 89-92 
4.
 
H.  C.  Həşimova,  Ə.  C.  Musayev.    İntroduksiya  olunmuş  arpa  sortnümunələrinin 
Yuxarı  Qarabağın  suvarma  zonasında  tədqiqi.//  //AzETƏİ  Elmi  Əsərləri  Məcmuəsi. 
2012. 23-cü cild. s.70-73 
5.
 
H.C.Həşimova. Yuxarı Qarabağın suvarma zonasında arpa seleksiyasının effektivliyi. 
//AzETƏİ Elmi Əsərləri Məcmuəsi. 2013. 24-cü cild. s.103-106 
6.
 
Вавилов  Н.И.  Закономерность  в  распределении  иммунитета  растений.  М 
1936.с.5-16 
7.
 
Ə.C.Musayev,  H.S.Hüseynov,  Z.A.Məmmədov.  Dənli-taxıl  bitkilərinin  seleksiyası 
sahəsində tədqiqat işlərinə dair tarla təcrübələrinin metodikası. Bakı,2008, 87s. 
8.
 
Eyal  Z.,  Scharen  A.L.,  Presckott  J.M.  Septoria  de  la  gluma  (L.nodorum)  y 
Septorioris de la Hoja (M.graminicola). Informe de Invest. № 211 de la Eestacition 
Experimental Agricola de Montana, Chile,1983, 76 p. 
9.
 
Instructions    for  the  Management  and  Reporting  the    results  for    the    FAWWON. 
Prepared    and    dictributed  by  national  weat  Improvement    Program  of  Turkey, 
CIMMYT, ICARDA. Oregaon State University, 1995, p.1-7. 
10.
 
Peterson  R.F.,  Campbell  A.B.,  Hannah  A.E.    A  diagrammatic  skale  for  estimating 
rust intensity of leavas and stems of cereals.// Canadian  Journal of  Rechearch, 26, 
1948, pp. 496-500. 
 
 
ЗНАЧЕНИЕ ОТБОРА УСТОЙЧИВЫХ К БОЛЕЗНЯМ  СОРТООБРАЗЦОВ В 
СЕЛЕКЦИИ ЯЧМЕНЯ НА ОРОШАЕМЫХ УСЛОВИЯХ  
 ВЕРХНЕГО КАРАБАХА 
 
Г.Дж.ГАШИМОВА 
Научно-Исследовательский Институт Земледелия 
 
В статье обсуждается важность ячменя как зерновой культуры для Азербайджана и 
значимость  отбора  ее  высокоурожайных,  устойчивых  к  болезням  и  вредителям 
сортообразцов  для  обеспечения  потребности  зерновой  базы  республики.  В  этом 
направлении проведено исследование, отобраны сортообразцы с нужными параметрами и 
включены в коллекцию для дальнейшего использования. 
 
SELECTION IMPORTANCE OF RESISTANT TO DISEASES 
VARIETYSAMPLES FOR BARLEY BREEDING IN IRRIGATION CONDITIONS OF 
GARABAKH LOWLAND 
 
H.J.HASHIMOVA 
Research Institute of Crop Husbandry 
 
The article deal with information on importance of barley as cereal crop for Azerbaijan and 
significanse of selection of the high-yielding, disease and pest resistant accessions to providing 

---

 
 
the  grain  base  needs  of  the  republic.  For  this  purpose  have  been  conducted  research  and  have 
selected accessions with the necessary parameters, and included in collection for future use. 
 
 
UOT 6311:631.52 (479.24)  
 
SUVARMA ŞƏRAİTİNDƏ BƏRK VƏ YUMŞAQ BUĞDALARIN SELEKSİYASININ 
NƏTİCƏLƏRİ 
M.Q.ƏHMƏDOV, X.N.RÜSTƏMOV, V.F.İBADOV, 
E.R.İBRAHIMOV, Ə.C.MUSAYEV 
Аzərbaycan Elmi Tədqiqat Əkinçilik İnstitutu, Az1098, Bakı ş., Pirşağı qəs., Sovxoz 2,  
e-mail: 
[e-mail]
 
 
Məqalədə suvarma şəraitində (Tərtər BTS) müxtəlif mənşəli bərk və yumşaq buğdaların 
öyrənilməsinin nəticələri verilmişdir. Çoxillik tədqiqatlar nəticəsində morfobioloji, aqronomik və 
keyfiyyət göstəricilərinə görə standartlardan fərqlənən genotiplər seçilmişdir. Kompleks əlamət 
və göstəricilərinə görə seçilmiş buğdalar artırma pitomnikində sanaqdan çıxarılmışdır. Yüksək 
məhsuldarlığı ilə fərqlənən nümunələrin böyük əksəriyyəti ICARDA, CIMMYT və s. beynəlxalq 
təşkilatlarla əməkdaşlıq nəticəsində son illərdə alınmış seleksiya materiallarından seçilmişdir. 
Açar  sözlər:  bərk  buğda,  yumşaq  buğda,  sünbülləmə,  məhsuldarlıq,  dən  keyfiyyəti, 
kleykovina 
Ключевые  слова:  пшеница  твердая,  пшеница  мягкая,  колошение,  урожайность, 
качество зерна, клейковина, устойчивость 
Key words: durum wheat, bread wheat, heading, yield, grain quality, gluten, resistance 
  
 
Ərzaq təhlükəsizliyinin təminatı müasir dövrdə aqrar sahənin vacib vəzifələrindəndir. Əsas 
diqqət ərzaq buğdası istehsalı tempinin yüksəldilməsinə yönəldilməlidir. Hazırda yüksək ekoloji 
plastikliyə  və  xarici  mühitin  kəskin  dəyişilən  amillərinə  qarşı  geniş  reaksiya  normasına,  stabil 
məhsuldarlığa  və  yüksək  texnoloji  keyfiyyət  göstəricilərinə  malik  sortların  yaradılması,  tətbiqi 
aktual və vacibdir.  
Mədəni  bitkilərin,  xüsusən  qeyri-əlverişli  hava  və  torpaq-iqlim  şəraitlərində,  adaptiv 
rayonlaşdırılması  və  yüksək  potensial  məhsuldarlığının  realizə  olunması,  onların  abiotik  və 
biotik  amillərə  davamlılıqla  “mühafizə”olunması  ilə  şərtlənmişdir.  Xarici  mühit  şəraiti 
pisləşdikcə bitkilərin potensial məhsuldarlığının realizə olunmasında ekoloji davamlılığının rolu 
daha  da  yüksəlir.  Belə  mühafizəni,  yalnız  stresə  davamlı  (xüsusən  ontogenezin  kritik 
mərhələlərində) mədəni bitki sort və hibridlərini yaratmaqla təmin etmək olar [1].  
Bütün  bunları  nəzərə  alaraq  Аzərbaycan  Elmi Tədqiqat  Əkinçilik  İnstitutunun  (AzETƏİ) 
Tərtər BTS-də, elmi-tədqiqat işinə uyğun olaraq suvarma şəraitində bərk və yumşaq buğdaların 
seleksiyasına aid tədqiqatlar aparılmışdır.  
Tədqiqat  materialı  kimi  son  illərdə  ekoloji-coğrafi  növdaxili  və  növarası  uzaq 
hibridləşdirmə və seçmə işlərinin intensivləşməsi nəticəsində zənginləşdirilmiş bərk və yumşaq 
buğdalara aid yerli seleksiya materialları götürülmüşdür. Bununla yanaşı, CIMMYT, ICARDA 
və  digər  beynəlxalq  təşkilatlarla  əməkdaşlıq  nəticəsində  IWWYT-IR,  FAWWON-IR, 
WWSRRN,  IDON,  MD  IDYT MD, CWANA  ISBWYT, 1
st
CAC WWYT və başqa proqramlar 
üzrə  instituta  daxil  olan  minlərlə  sortnümunələrdən  seçilmiş  genotiplər  əsas  material  rolunu 
oynamışdır.  
Müşahidə,  ölçmə  və  analizlər  kənd  təsərrüfatı  bitkilərinin  becərilməsinə  dair  Seleksiya 
Nailiyyətlərinin  Sınağı  və  mühafizəsi  üzrə  Dövlət  Kommisiyasının  və  “Dənli  taхıl  bitkilərinin 

---