Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin
PREZİDENT KİTABXANASI
──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────
33
Maddə 18
Razılığa gələn tərəflər arasında dostluq münasibətlərini möhkəmləndirmək üçün ticarət münasibətləri
qurmaq, bütün
iqtisadi, maliyyə və digər məsələləri tənzimləmək məqsədi ilə bu müqavilə imzalandıqdan dərhal
sonra Tiflisdə maraqlı tərəflərin təmsilçilərindən ibarət komissiya yaradılacaq.
Maddə 19
Razılığa gələn tərəflər bu müqavilə imzalandıqdan sonrakı
3 ay ərzində Konsul Konvensiyasını başa çatdırmağı öhdələrinə götürülər.
Maddə 20
Türkiyə, Ermənistan, Azərbaycan və Gürcüstan hökumətləri arasında bağlanmış bu müqavilə ratifikasiya
edilməlidir.
Ratifikasiyalarla mübadilə ən qısa müddətdə Erivanda olacaq.
Bu müqavilə ratifikasiya olunduğu andan qüvvəyə minir. 6, 14, 15, 16, 18 və 19-cu maddələr istisnadır,
onlar müqavilə imzalandıqdan dərhal sonra qüvvəyə minirlər.
Bu göstərilənləri təsdiq etmək üçün yuxarıda adları çəkilən müvəkkillər bu müqaviləni imzaladılar və ona
öz möhürlərini vurdular.
Qarsda 13 oktyabr 1921-ci ildə (1337) beş nüsxədən ibarət tərtib edilmişdir.
(M.Y.) imza. Askanaz Mravian, (M.Y.) imza. Kazım Qarabəkir.
(M.Y.) imza. Poqos Makinzian. (M.Y.) imza. Vəli bəy.
(M.Y.) imza.
Behbud Şahtaxtinski, (M.Y.) imza. Muxtar bəy.
(M.Y.) imza.
Şalva Eliava, (M.Y.) imza. Məmduh Şövkət bəy.
(M.Y.) imza. Aleksandr Svanidze.
(M.Y.) imza. Qanetski.
Əlavə 1.
Türkiyənin şimal-şərq sərhədi aşağıdakı şəkildə müəyyənləşdirilir: (rus baş qərargahının 1/210000 -
düymdə 5 verst miqyasında xəritəsinə əsasən).
Qara dənizdə Sarp kəndi - Qara Şalvar dağı (5014) - çayın suayrıcı ilə V.Maradidi kəndindən şimalda "uçuq
kilsə" istiqaməti ilə
V.Maradidi kəndindən şimalda Çoroxu kəsir və sonra Sabur kəndinin şimalından keçir - Xedis Mta dağı
(7052) - Kva-Kibe dağı - Kavtereti kəndi - Medzıbna dağının ayırıcı xətti - Qerat Kesun dağı (6468) - Korda
dağının (7910) ayırıcı xəttindən keçir - Şavşet sıra dağlarının qərb hissəsinə keçmiş Artvin dairəsinin inzibati
sərhədinə çıxır - Şavşet dağlarının ayırıcı xəttindən keçərək Sarı Çay (Kar-İssal) (8478) dağına çıxır - Kviral
aşırımı - oradan Kankı dağda keçmiş Ərdahan dairəsinin əvvəlki inzibati sərhədinə çıxır - oradan şimala
yönələrək Tlil (Qrmali) dağınadək çatır - Ərdahan dairəsinin həmin sərhədi ilə irəliləyərək Badela kəndinin
şimal-şərqinə, Posxov çayına çıxır və həmin çayla cənuba Çançaq kəndindəki dağa qədər gedir - orada bu çayı
geridə qoyur - gədiklə xətti ilə irəliləyərək Ayrılan-Baş dağına (8512) qalxır - Kəllə təpə (8463), Karman təpə
(9709) dağlarından keçir - Kasris-Seri dağına (9681) çatır - buradan Karzamet çayı ilə Kür çayınadək gedir -
oradan Kür çayının talveqi ilə Kartanakev kəndinin şərqindəki məntəqəyə çıxır - orada Qaraoğlu dağının (7.259)
gədiyindən keçməklə Kür çayından aralanır - oradan Xazapin gölünü iki yerə bölərək 7582 yüksəkliyinə, oradan
Göydağa (9152) çıxır - Üçtəpələr (9783), burada Gürcüstanla sərhəd bitir və Ermənistanla sərhəd başlanır:
Taya-qala (9716) - 9065 zirvəsi, burada sərhəd Ərdəhan dairəsinin keçmiş sərhədini tərk edir və Böyük Ağbaba
dağından (9973 və ya 9963) - 8828 və ya 8827 - 7602 - buradan düz xətlə 7.518 zirvəsinə - İbiş kəndinin
şərqindən, sonra Qızıldaş dağından (7.439 və ya 7.440, yaxud 7.490), Yeni Qazılıdaş kəndindən keçir - oradan
Novıy Qızıldaş kəndinlən axan çayla onun Qaraməmməddən şimal-qərbdə yerləşən döngəsinədək çayayırıcı ilə
gedir - oradan Delaver, B.Kmlı və Tikinis kəndlərindən şərqdə yerləşən Camuşçu çayına çıxır - Vartanlı və Baş
Şuragel kəndlərindən keçir - adı çəkilən çayla gedərək Kəlala və ya Qalalıdan şimalda Arpa-çayına çıxır - orada
həmişə Arpa-çayın talveqi ilə gedərək Araza çıxır və Arazın talveqi ilə gedərək Urmiya kəndinə çıxır, burada
Ermnəistanla sərhəd bitir və Azərbaycanla sərhəd başlanır - Arazın talveqi ilə Aşağı Qarasunun ona töküldüyü
yerədək gedir və burada Azərbaycanla sərhəd qurtarır).
N.B. Aydındır ki, sərhəd göstərilən yüksəkliklərin ayırıcından keçir.
(M.Y.) imza. Askanaz Mravyan, (M.Y.) imza. Kazım Qarabəkir.
(M.Y.) imza. Poqos Makinzyan. (M.Y.) imza. Vəli bəy.
(M.Y.) imza. Behbud Şahtaxtinski, (M.Y.) imza. Muxtar bəy.
(M.Y.) imza. Şalva Eliava, (M.Y.) imza. Məmduh Şövkət bəy.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin
PREZİDENT KİTABXANASI
──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────
34
(M.Y.) imza. Aleksandr Svanidze.
(M.Y.) imza. Qanetski.
Əlavə 2.
Sərhəd xəttinin Əlavə 1-də göstərildiyi kimi, Arpa-çay və Araz çaylarının talveqindən keçdiyini diqqətə
aldıqda, Türkiyə Böyük Millət Məclisi Hökuməti yalnız Arpaçay rayonunda blokhauz xəttini onun indiki
cizgisində Aleksandropol-Yerevan dəmiryolundan 8 verst məsafəyə geri çəkməyi və Araz rayonunda göstərilən
dəmiryol xəttindən 4 verst geriyə çəkməyi öhdəsinə götürür
Yuxarıda göstərilən rayonları məhdudlaşdıran xətlər Arpaçay zonası üçün aşağıda A və B bəndlərində 1,
Araz zonası üçün 2 bəndində göstərilir.
1.Arpaçay zonası
A) Vartanlıdan cənub-şərqə - Uzun Kilisadan şərqə, Bozyar dağından (5.096) keçməklə - Karmir-vankdan
şərqdə 5082 - 5047, Üçtəpə (6478 və ya 5578) - Arazoğlunun şərqi - Aninin şərqi - - Yeniköydən qərbdə
Arpaçaya çatır.
B) Yenidən Arpaçaydan 5019 yüksəkliyinin şərqinə sarı aralanır - birbaşa 5481 yüksəkliyinə gedir -
Qızılquladan şərqdə 4 1/2 verstdən - Bocalıdan şərqdə 2 verstdən - sonra Diqorçay - bu çay boyunca Düzkeçid
kəndinə qədər irəliləyir və düz xətlə Qarabağ xarabalıqlarından şimala irəəliləyir və Arpaçaya çıxır.
II.Araz zonası
Xaraba Alican və Süleyman Dizə kəndi arasında düz xətt.
Bir tərəfdən Aleksandropol-Yerevan dəmiryol xətti ilə
və digər tərəfdən yuxarıda adı çəkilən dəmiryol xəttindən
səkkiz və dörd verst məsafədə yerləşən xətlərlə məhdudlaşan
zonada Türkiyə Böyük Millət Məclisi Hökuməti hər hansı
fortifikasiya istehkamları qurmayacağını öhdəsinə götürür.
(bu məsafə xətti göstərilən zonadan kənarda yerləşir) və
onlarda
nizami qoşunlar saxlamayacaq, lakin o göstərilən
zonalarda asayişin, təhlükəsizliyin təmin olunması üçün
və inzibati ehtiyaclar üçün qoşun saxlamaq hüququnu saxlayır.
(M.Y.) imza. Askanaz Mravyan, (M.Y.) imza. Kazım Qarabəkir.
(M.Y.) imza. Poqos Makinzyan. (M.Y.) imza. Vəli bəy.
(M.Y.) imza. Behbud Şahtaxtinski, (M.Y.) imza. Muxtar bəy.
(M.Y.) imza. Şalva Eliava, (M.Y.) imza. Məmduh Şövkət bəy.
(M.Y.) imza. Aleksandr Svanidze.
(M.Y.) imza. Qanetski.
Əlavə 3.
Naxçıvanın ərazisi
Urmiya kəndi - oradan düx xətlə Arazdəyən stansiyasına
(onu Ermənistan Sosialist Sovet Respublikasına saxlamaqla) -
sonra düz xətlə 3142 qərbində Daşburun dağına - Daşburun
dağının şərq ayırıcı xətti (4108) - Cəhənnəm dərəsi çayından
"bulaq" yazısının cənubu - Bağarsıq dağının
gədik xətti
ilə (6607 və ya 6587) və oradan əvvəlki İrəvan dairəsinin
və Şərur-Dərələyəz qəzasının inzibati sərhədi ilə gedir -
6629 yüksəkliyi - Kömürlü dağı (6839 və ya 6930) - oradan
3080 yüksəkliyi - Sayat dağı (7868 - Qurdqulaq kəndi)
Qamesur dağı (8160) - 8022 yüksəkliyi - Kükü dağ (10282)
və əvvəlki Naxçıvan dairəsinin inzibati sərhədinin şərqindən keçir.
(M.Y.) imza. Askanaz Mravyan, (M.Y.) imza. Kazım Qarabəkir.
(M.Y.) imza. Poqos Makinzyan. (M.Y.) imza. Vəli bəy.
(M.Y.) imza. Behbud Şahtaxtinski, (M.Y.) imza. Muştar bəy.
(M.Y.) imza. Şalva Eliava, (M.Y.) imza. Məmduh Şövkət bəy.
(M.Y.) imza. Aleksandr Svanidze.
(M.Y.) imza. Qanetski.
Müqavilə Ümumittifq MİK tərəfindən 16 mart 1922-ci ildə ratifikasiya olunmuşdur.