Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi Kollegiyasının 26 dekabr 2011-ci IL tarixli
Yüklə 260,12 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ALFA 1-ANTİTRİPSİN ÇATIŞMAZLIĞI
- PiZZ variantlı xəstələrin çoxunda həyatın müəyyən mərhələsində qaraciyər xəstəliyi inkişaf edir.
- Diferensial diaqnostika
21
Alfa 1-antitripsin çatışmazlığı onun sintezini kodlaşdıran genin mutasiyası nəticəsində inkişaf edir. Klinik mənzərə α-1-antitripsin çatışmazlığı geniş spektrli klinik təzahürlərlə özünü büruzə verir. Genin rast gəlinmə tezliyini nəzərə alsaq, qaraciyər və ya ağciyər zədələnməsi aşkarlanmış xəstələrin sayının gözləniləndən xeyli az olması məlum olur. Qaraciyərin zədələnməsinin klinik təzahürləri müxtəlifdir: uşaq yaşlarında transplantasiya tələb edən kəskin qaraciyər çatışmazlığından, 18 yaşadək qaraciyər xəstəliyinin əlamətlərinin itməsinədək. Bunun izahı xarici mühit faktorlarının təsirləri və hələlik məlum olmayan genetik faktorlar ola bilər. α-1-antitripsin çatışmazlığının ən çox rast gəlinən təzahürü emfizemadır, lakin onun klinik əlamətləri xəstəliyin başlanğıcından on illər sonra özünü büruzə verir. α-1-antitripsin çatışmazlığının sərhəd səviyyəsi mövcuddur. Bundan aşağı xəstəliyin inkişaf riski artır. Siqaret çəkmə ağciyər emfizemasının inkişafını sürətləndirir və xəstələrin ömrünü qısaldır. α-1-antitripsin çatışmazlığı ilə əlaqədar olan emfizemanın əlamətləri adətən həyatın 3-cü onilliyinədək meydana çıxmır. Lakin xəstəliyin tezliyi və ağırlığı əhəmiyyətli dərəcədə variasiya edə bilər. Bəzi siqaret çəkən şəxslərdə xəstəlik simptomsuz keçir və ya onun simptomları həyatın 7-ci, 8-ci onilliyində üzə çıxır. α-1-antitripsin çatışmazlığı olan xəstələrin həyatının uzunluğu sağlam populyasiya göstəricisi ilə müqayisədə 10-15 il qısadır. PiZZ variantlı xəstələrin çoxunda həyatın müəyyən mərhələsində qaraciyər xəstəliyi inkişaf edir. Həyatın birinci ilində uşaqların 75%-də qan zərdabında ALT aktivliyi artır. Həyatın ilk 4 ayında bəzi xəstələrdə xolestazlı hepatit və ya yenidoğulmuşların hepatiti tipli ağır parenximatoz sarılıq inkişaf edir ki, bu da ölümə səbəb ola və ya qaraciyər transplantasiyası tələb edə bilər. Lakin əksər xəstələr sağalırlar. Xolestatik sindrom o qədər ifadəli olur ki, qaraciyərdən kənar öd yollarının okklyuziyasını xatırladır. Yenidoğulmuşların hepatiti müxtəlif ifadəli qaraciyər nekrozu, iltihabi infiltrasiya ilə müşayiət olunur. Proses letal qurtara
22 və ya müəyyən mərhələdə dayana bilər. Hətta 2 aylıq uşaqda qaraciyərin sirrozu təsvir edilmişdir. Bəzən qaraciyərin zədələnmə əlamətləri 4-5 aylıq yaşda meydana çıxır və qaraciyər daxili öd yollarının sayının azalması ilə əlaqədar olur. Bu halda qaraciyərdən kənar öd yolları çoxsaylı və dardır, lakin onların tam obstruksiyası baş vermir. Daha sonra gənc yaşlarda hepatomeqaliya, portal hipertenziya, hipersplenizm, assit, ensefalopatiya ilə xroniki aktiv hepatit – sirroz aşkarlanır. Bəzən qaraciyər sirrozuna yetkin dövrdə rast gəlinir, çox vaxt kiçik düyünlü sirroz, bəzən biliar tipli sirroz müəyyən edilir (C). Qaraciyər sirrozu uzun illər ərzində kompensasiya olunmuş formada qala bilər, lakin 25% hallarda durmadan proqressivləşərək uşaq yaşlarında ölümə səbəb olur. 50 yaş həddində qaraciyərin zədələnməsi tezliyi 15% təşkil edir, kişilərdə bu səviyyə daha yüksəkdir. Xəstəliyin ilk əlamətləri portal hipertenziya və ya assit ola bilər (C). α-1-antitripsin çatışmazlığı olan xəstələrdə çox nadir hallarda qaraciyər və ağciyərlər eyni vaxtda zədələnir. Xəstəlik, xüsusən kişilərdə HSK-nin inkişafı ilə fəsadlaşa bilər. İHX-li xəstələrdə çox zaman α-1-antitripsin geni aşkarlanır, lakin bu əlaqənin səbəbi müəyyənləşdirilməyib. Heteroziqotlara (MZ) xroniki hepatitli və kriptogen sirrozlu xəstələr arasında tez-tez rast gəlinir. Bu faktın əhəmiyyəti məlum deyil. α-1-antitripsin çatışmazlığı olan qaraciyər sirrozlu heteroziqotlarda HSK-nin inkişafı mümkündür. Lakin çox güman ki, bu, digər faktorlarla, məsələn, C Hepatiti, alkoqolizmlə və s. əlaqədardır (C). Xəstəlik kəskin başlanğıcda neonatal hepatiti xatırladır, yalnız fərq ondan ibarət olur ki, giqant hüceyrələr aşkarlanmır. 12 həftə sonra diastazanın təsirinə davamlı olan ŞİK reaksiyada ifadə olunmuş səviyyədə rənglənən qlobullar aşkarlanır. Qaraciyərdə misin miqdarı əhəmiyyətli dərəcədə artır. Elektron mikroskopiyada genişlənmiş kələ-kötür endoplazmatik şəbəkədə α-1-antitripsinə qarşı əks-cisimciklərlə işlənmə zamanı flüoressensiya verən zülal toplantısı aşkar edilir. 23
Neonatal sarılıq zamanı xəstəlikdən şübhələnmək lazımdır. Eyni zamanda bu xəstəliyi yaşdan asılı olmayaraq, xüsusən erkən yaş dövründə qaraciyər xəstəliyi haqda məlumat olduqda və ya yanaşı ağciyər patologiyası olan hallarda inkar etmək lazımdır. 50 yaşdan böyük pasiyentlərdə α-1-antitripsin çatışmazlığı kriptogen sirroz şəklində ilk dəfə təzahür edə bilər. Diaqnoz qan zərdabında α-1-antitripsinin aktivliyinin təyininə əsasən qoyulur. Həmçinin onun fenotipini dəqiq təyin etmək lazımdır. Qaraciyərin zədələnməsinin indikatoru qələvi fosfatazanın qaraciyər izofermentinin miqdarının artmasıdır. Qan zərdabı zülallarının elektroforezində α-1-qlobulinlərin olmamasına diqqət yetirilir. Qaraciyər bioptatlarında periportal hepatositlərdə immunohistokimyəvi müayinələrdə α-1-antitripsin tərkibli ŞİK- müsbət toplantıları aşkar olunması diaqnozu təsdiqləyir. Ailədə növbəti eyni genotipli uşaqda analoji klinik mənzərənin inkişafı ehtimalı 75% təşkil edir. α-1-antitripsin çatışmazlığı prenatal olaraq amniotik mayenin və ya amniotik kultura hüceyrələrinin müayinəsi zamanı müəyyən edilə bilər. Hamiləliyin 1-ci trimestrində prenatal diaqnoz həmçinin DNT təhlili zamanı mümkündür. Bu müayinənin aparılması anamnezdə xəstəliyin ağır nəticələri olduqda əsaslıdır.
Öd yollarının atreziyası ilə əlaqədar olan xolestazlı xronik hepatitinin diferensial diaqnozu digər etiologiyalı sirrozlarla aparılır.
Ağciyərlərin zədələnməsi zamanı sintetik ferment və ya zərdabdan əldə edilmiş α-1-antitripsinlə əvəzedici terapiya təyin olunur. α-1-antitripsin çatışmazlığı tezliyinə görə uşaq yaşlarında qaraciyər transplantasiyası yerinə yetirilməsi tələb olunan ikinci xəstəlikdir. Transplantasiyadan sonrakı həyatın uzunluğu və fəsadların səviyyəsi digər xəstəliklərdə olduğu kimidir. Resipiyentin fenotipi donorun fenotipinə çox tez dəyişir (B).
Yüklə 260,12 Kb. Dostları ilə paylaş:
|