Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Müəllimlər Ġnstitutu Salyan filialı
Yüklə 1,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MÖVZU 5.3. MƏHKƏMƏ HAKĠMĠYYƏTĠ, ONUN QURULUġU VƏ SĠSTEMĠ
- Məhkəmə hakimiyyəti, onun quruluĢu və sistemi
- Hakimliyə namizədlərə aid tələblər
33
cəlb edilə bilməz, onun barəsində məhkəmə tətbiq edilə bilməz, axtarıĢa məruz qala bilməz, Ģəxsi müayinə edilə bilməz. Azərbaycan Respublikasının BaĢ naziri cinayət baĢında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda onu tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının BaĢ prokuroruna xəbər verməlidir. BaĢ nazirin toxunulmazlığına yalnız BaĢ prokurorun təqdimatına əsasın Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən xitam verilə bilər. Yerlərdə icra hakimiyyətini yerli icra hakimiyyətlərinin baĢçıları həyata keçirirlər. Ġcra hakimiyyəti baĢçılarını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə təyin və vəzifədən azad edir. Yerli icra hakimiyyətlərinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyən edir.
34
MÖVZU 5.3. MƏHKƏMƏ HAKĠMĠYYƏTĠ, ONUN QURULUġU VƏ SĠSTEMĠ
1.
2.
Azərbaycan Respublikasında Məhkəmə hakimiyyətini həyata keçirən orqanlar və onların fəaliyyəti. 3.
Azərbaycan Respublikasının prokurorluğu. Ədəbiyyat 1.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. Bakı, 2002 2.
Ġsmayılov Ġ. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və hüququn əsasları. Bakı, 2002 3.
BarnoĢov A.M. Teoriə razdeleniə vlastey: stanovlenie, razvitie, primenenie. Tomsk, 1988. 4.
Ələsgərov M.N. Müstəqil Azərbaycanının ilk demokratik Konstitusiyası. «Azərbaycan» qəzeti, 25 oktyabr 1995. 5.
6.
Əsgərov Z.A. Hüquqi dövlətin Konstitusiyası hansı prinsiplərə əsaslanmalıdır. «Azərbaycan» qəzeti, 25 oktyabr 1992.
Məhkəmə hakimiyyəti, onun quruluĢu və sistemi Dövlət və hüquq tarixi elmindən bizə məlumdur ki, cəmiyyətin ən qədim dövlətində, xüsusilə, Ģərqdə o dövr üçün mövcud qaydaları pozanları məhkəmə yolu ilə cəzalandırırdılar. Ümumiyyətlə cəmiyyətdə məhkəmələrin yaranması, təĢəkkülü və inkiĢafı təqsirkarların ədalətli mühakiməsi və onların ədalətli cəzalandırılması nəticəsinə gətirib çıxarmıĢdır. Quldarlıq dövlətlərində ilk dövrlərdə dövlətin idarəetmə funksiyaları ayrılmamıĢdır. Quldarlar sinfinin eyni orqanları həm idarəetməni həyata keçirir, hərbi qüvvələrə rəhbərlik edir, həm də məhkəmə funksiyalarını icra edirdilər. Lakin dövlətin inkiĢafı və qəbilə münasibətlərinin aradan qalxması ilə eyni vaxtda məhkəmə orqanı da formalaĢmağa baĢladı. Afina və Roma quldarlıq respublikalarında e.ə. III-I əsrlərdə məhkəmə artıq müdiriyyətdən ayrılmıĢdır. Məhkəmə kollegiyaları fəaliyyət göstərirdi. Orta əsrlərdə isə antik dövlətlərin məhkəmə quruluĢları daha da təkmilləĢdi. Orta əsrlərdə məhkəmə sisteminin mərkəzləĢməsi və məhkəmənin fəaliyyətin dövlətin rolunun artması mərkəzin hakimiyyətin möhkəmlənməsi monarxiyanın güclənməsi ilə bağlı idi. Məhkəmə dövlət orqanıdır. Bu orqan məhkəmə ədalət məhkəməsini həyata keçirməklə müəyyən edilmiĢ hüquq qaydasını pozan nöqsanlar barəsində dövlət məcburiyyəti tədbirlərini tətbiq etməklə qanunçuluğu qoruyur. Tarixdə məhkəmə dövlətlə birgə yaranıb, lakin dövlət mexanizminin inkiĢafı ilə, xüsusi dövlət orqanlarının təĢkili ilə müstəqil orqana çevrilir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına görə ədalət məhkəməsini həyata keçirən məhkəmələrin fəaliyyəti qanunçuluğun və hüquq qaydasının hərtərəfli möhkəmləndirilməsinə, cinayət və hüquq pozmaların qarĢısının alınmasına yönəldilir. Məhkəmələrin iĢlərinin təkmilləĢdirilməsi və qaydaya salınması Konstitusiyamızda və digər qanunvericilik aktlarında da öz əksini tapmıĢdır. Belə ki, bu istiqamətdə iĢ məhkəmə quruluĢu haqqında qanunvericilik aktında da göstərilmiĢdir. Azərbaycanda məhkəmələr, Azərbaycan Respubli- kasının Konstitusiyası və digər mövcud qanunlarla Azərbaycan vətəndaĢlarına elan olunmuĢ və hüquq və azadlıqlarının, dövlət müəssisələrinin, xüsusi mülkiyyətin, idarələrin, təĢkilatların, əmək kollektivlərinin, kooperativ təĢkilatların və onların birliklərinin, digər ictimai təĢkilatların hüquqlarını və mənafelərini qoruyur. Məhkəmələr öz fəaliyyətlərini Konstitusiyamıza və digər qanunlarımıza, əmək intizamına əməl etməklə, dövlət və ictimai vəzifəni vicdanla yerinə yetirmək, vətəndaĢların hüququna, Ģərəf və ləyaqətinə, Vətənə hörmət ruhunda qururlar. Konstitusiyamızın 125-ci maddəsi məhkəmə hakimiyyətinin həyata keçirilməsinə həsr edilmiĢdir. Həmin maddədə göstərilir ki, Azərbaycan Respublikasında məhkəmə hakimiyyətini ədalət mühakiməsi yolu ilə yalnız məhkəmələr həyata keçirirlər. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə hakimiyyətini aĢağıdakı adları sadalanan məhkəmələr həyata keçirirlər: 1.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya məhkəməsi; 2.
Azərbaycan Respublikasının Ali məhkəməsi; 35
3. Azərbaycan Respublikasının Apelyasiya məhkəməsi; 4.
5.
ĠxtisaslaĢdırılmıĢ məhkəmələr; Azərbaycanda məhkəmə hakimiyyəti Konstitusiya, mülki və cinayət məhkəmə icraatı vasitəsilə və qanunla nəzərdə tutulmuĢ digər vasitələrlə həyata keçirilir. Dövlət idarəçiliyi ilə əlaqədar qanunların icrasına Konstitusiya məhkəməsində baxılır. Ġdarələrin, təĢkilatların və müəssisələrin qlobal mübahisəli məsələləri də iqtisad məhkəmələrində həll edilir. Digər məhkəmələr öz vəzifələrini aĢağıdakı yolla həyata keçirirlər. 1.
2.
Məhkəmə iclasında cinayət etməkdə təqsirli Ģəxslər barəsində qanunla müəyyən edilmiĢ cəza tədbirlərini tətbiq etməklə, yaxud təqsirli olmayanlara bəraət qazandırmaqla.
Azərbaycan Respublikasında hakim olmaq istəyənlər hansı tələblərə cavab verməlidirlər? 1.
YaĢı 30-dan aĢağı olmamalıdır; 2.
Seçkilərdə iĢtirak etmək hüququna malik olmalıdır; 3.
Ali hüquq təhsili olmalıdır; 4.
HüquqĢünas ixtisası üzrə 5 ildən artıq iĢ stajı olmalıdır; 5.
Azərbaycan Respublikasının vətəndaĢı olmalıdır; 6.
Hakimlər heç bir baĢqa seçkili və təyinatlı vəzifə tuta bilməzlər; 7.
Elmi, pedaqoji yaradıcılıq fəaliyyətindən baĢqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödəniĢli fəaliyyətlə məĢğul ola bilməzlər; 8.
görə aldığı vəsaitdən baĢqa məvacib ala bilməzlər. Yuxarıda sadalanan tələbləri təhlil etdikdə aydın olur ki, insanın taleyini həll etmək çətin, mürəkkəb və məsuliyyətlidir. 30 yaĢında normal inkiĢaflı insan yetkin ağıla və geniĢ dünyagörüĢünə malik olur. Ali təhsil həmin sahənin nəzəri məsələlərinə bələd olmaq üçün gərəkdir. BeĢ ildən çox həmin sahə üzrə iĢ etimadının tələb olunması həmin Ģəxsin bir mütəxəssis kimi formalaĢması üçün vacib Ģərtdir. Siyasi partiyalarda olmaması tələbi, dünya təcrübəsində özünü artıq doğruldub. Güc strukturlarında iĢləyənlərin hər hansı bir siyasi partiyaların mənafeyini müdafiə etmə ixtiyarları yoxdur. Elmi pedaqoji və yaradıcılığından baĢqa fəaliyyətlə məĢğul olmağa icazə verilməsi onların daha səmərəli fəaliyyətlərinə təminat yaratmaq üçündür. Hakimlərin müstəqilliyi ədalət mühakimlərinin həyata keçirilməsinin əsas prinsipləri və Ģərtləri O Konstitusiyamıza görə hakimlər müstəqildir heç kəsə tabe deyillər hər kəsin qarĢısında cavabdeh deyildir. Yalnız Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına tabedirlər. Hakimlər səlahiyyətləri müddətində dəyiĢilməzdir. Konstitusiyamız hakimlərdən iĢlərə qərəzsiz ədalətlə tərəflərin hüquq bərabərsizli- yinə faktlara əsasən və qanuna müvafiq baxmağı tələb edir. Azərbaycanda ədalət mühakiməsi vətəndaĢların qanun və məhkəmə qarĢısında bərabərliyi əsasında həyata keçirilir. Yəni ədalət məhkəməsində heç bir ayrı seçkilik nəzərə alınmır. Günahkarlar ancaq qanunla mühakimə olunurlar. Bunun məhkəmələrdə iĢlərin icrasının açıq aparılır. ĠĢə qapalı iclasda baxılmasına o haqda icazə verilir ki məhkəmə ancaq icranın dövlət peĢə və kommersiya sirrinin açılmasına səbəb olmasını güman edir ya da vətəndaĢlarının Ģəxsi və ya ailə həyatının müxtəlifliyini qoruyub zəruriyətinin mövcudluğunu müəyyən edir. Məhkəmə icrasının istənilən mərhələsində müdafiə hüququ müəyyən olunur. Konstitusiyaya görə ədalət məhkəməsi təqsirsizlik prezumsiyasına əsaslanır. Prezumsiya - latın sözü olub mənası praesumtio - güman ehtimal etməkdir. Həmin vəziyyətdə təqsiri qanunla müəyyən olunmuĢ qaydada sübut edilməyindən müttəhim təqsirsiz sayılır. Təqsirsizlik prezumsiyası cinayət prosesinin mühüm demokratik prinsiplərindən biridir. Bu hal Ģəxsiyyətin hüquqlarının müdafiəsini təmin edir, əsassız ittiham və məhkum olunması istisna edir. Bu prinsip müttəhimin konstitusiyada təsdiq edilmiĢ müdafiə hüququdur. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə icraatı Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində və müvafiq yerin əhalisinin çoxluq təĢkil etmə hissəsinin dilində aparılır. ĠĢin iĢtirakçısı olub məhkəmə icraatının aparıldığı dili bilməyən Ģəxslərin iĢin materialları ilə tam tanıĢ olmaq, məhkəmədə tərcüməçi vasitəsi ilə iĢtirak etmək və məhkəmədə ana dilində çıxıĢ etmək hüququ təmin edilir.
Hakim – Azərbaycan Respublikasında məhkəmə orqanının tərkibinə qanunla müəyyən edilmiĢ qaydada seçilmiĢ vəzifəli Ģəxsdir. Əsas qanunumuzda hakimlərin toxunulmazlığı təsdiq edilmiĢdir. Bu ona görə edilmiĢdir ki, qanunların aliliyi, qanunların pozulmazlığı təmin olunur.
Yüklə 1,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|