97
söyləmə
2.1.3. Fikirlərini müqayisələr
aparmaqla izah edir.
Müxtəlif mövzularda müqayisələr
aparma, fikrini izah etmə, əsaslandırma
Nitq, müqayisə, izah
3. Oxu
3.1.1. Söz və ifadələrin qrammatik-
semantik xüsusiyyətlərini izah edir
Oxunulan mətndə söz və ifadələrin
qrammatik-semantik xüsusiyyətlərinin
göstərilməsi, izah olunması
Söz və ifadələr,
qrammatik-semantik
xüsusiyyətlər, izah
3.1.2. Mətndəki müxtəlif
konstruksiyalı cümlələri düzgün
oxuyur.
Mətndə müxtəlif cümlə tiplərinin
düzgün oxunması
Mətn, müxtəlif cümlə
tipləri
3.1.3. Oxuduğu mətnin məzmununu
məntiqi ardıcıllıqla danışır.
Oxunulan mətndə məntiqi ardıcıllığı
gözləmə, fikirlərini xronoloji ardıcıllıqla
söyləmə
Mətn, məntiqi ardıcıllıq,
xronoloji ardıcıllıq
3.1.4. Oxuduğu mətnin məzmununa
münasibət bildirir.
Oxunulan mətnin məzmununa müxtəlif
suallar veməklə və ya mətnlə əlaqəli
verilən sualları cavablandırmaqla
münasibətin bildirilməsi
Müxtəlif məzmunlu
suallar, mətn
4. Yazı
4.1.1. Fikirlərini müxtəlif formalarda
(inşa, esse, hekayə) ifadə edir.
Mövzu ilə əlaqəli fikirlərin müxtəlif
formalarda ifadəsi
inşa, esse, hekayə
4.1.2. Fakt və hadisələrə yazılı
münasibət bildirir.
Gündəlik həyatla əlaqəli fakt və
hadisələrə münasibətin bildirilməsi,
müxtəlif yazı formalarından istifadə
(inşa, esse, hekayə)
Fakt, hadisə, münasibət,
yazı formaları (inşa, esse,
hekayə)
4.1.3. Müxtəlif konstruksiyalı
cümlələri düzgün yazır.
Mətndə müxtəlif cümlə tiplərinin
düzgün yazılması
Müxtəlif cümlə tipləri,
konstruksiya
4.1.4. Ərizə, tərcümeyi-hal yazır.
Özü haqqında qısahəcmli tərcümeyi
halın yazılması, müxtəlif məqsədlərlə
ərizənin yazılması
Ərizə, tərcümeyi-hal
X sinif
Standart
Məzmun
Açar sözlər
1. Dinləyib anlama
1.1.1. Dinlədiyi nitqin məzmununu
izah edir.
Mövzu ilə əlaqəli dinlənilən nitqin
izahı, məzmunlu bağlı bağlı müxtəlif
fikirlərin söylənməsi
Nitq, izah, müxtəlif fikirlər
1.1.2. Dinlədiyi mətndəki fakt və
hadisələri qruplaşdırır,
ümumiləşdirmələr aparır.
Dinlənilən mətnin məzmununa əsasən
fakt və hadisələrin qruplaşması,
ümumiləşmə, nəticə çıxarma
Məzmun, fakt, hadisə,
qruplaşma, ümumiləşmə,
nəticə çıxarma
2. Danışma
2.1.1. Fakt və hadisələri şərh edir.
Danışarkən öyrəndiyi yeni sözlər
əsasında fakt və hadisələri təhlil
edilməsi, fikirlərin əsaslandırılması
Nitq, fakt, hadisə, fikir,
tarix, təhlil, əsaslandırma
2.1.2. Müxtəlif mövqeli fikirlərə
münasibət bildirir
Müxtəli fikirlərə münasibət bildirmək:
real həyatdan nümunə gətirmək, öz
mövqeyini müdafiə etmək
Nümunə, mövqe
2.1.3. Ümumiləşdirmə aparmaqla
fikirlərini şərh edir
Qısa müddət ərzində fikrini izah etmək
Fikir, şərh, əsaslandırma
3. Oxu
3.1.1. Mətndəki yeni ifadə və
terminlərin mənasını
müəyyənləşdirir.
Oxunulan mətndə yeni ifadə və
terminlərin müəyyənləşməsi, izah
edilməsi
Mətn, ifadə, termin, izah,
müəyyən etmə
3.1.2. Mətni məzmununa uyğun
Məzmuna uyğun olaraq mətnin
Mətn, intonasiya, tonun
98
intonasiya ilə oxuyur.
intonasiya oxunması, müəyyən ton
çalarlarından istifadə
qalxması, tonun enməsi
3.1.3. Oxuduğu mətnləri üslubuna
görə fərqləndirir.
Oxunulan mətnin üslubunun müəyyən
edilməsi, fərləndirilməsi, müqayisə
edilməsi
Mətn, üslub, fərqləndirmə,
müqayisə
3.1.4. Mətndəki fakt və hadisələri
təhlil edir.
Oxunulan mətndə yeni fakt və
hadisələrin müəyyən edilməsi, təhlili,
nəticənin çıxarılması
Mətn, fakt, hadisə, təhlil,
müəyyənləşmə, nəticə
4. Yazı
4.1.1. Mənbələrdən istifadə etməklə
yazısına düzəlişlər və əlavələr edir.
Müxtəlif mənbələrdən istifadə, öz
yazısına əlavə və düzəlişlərin edilmsəsi
Müxtəlif mənbə, yazıya
düzəliş, yazıya əlavə,
4.1.2. Oxuduğu mətnlə bağlı
mülahizələrini yazır.
Mətnin məzmununa əsasən
mülahizələrin yazılması, yeni fikirlərin
verilməsi
Mətn, yeni fikirlər,
mülahizələr
4.1.3. Cümlələri və abzasları düzgün
əlaqələndirmək üçün bağlayıcı
vasitələrdən istifadə edir.
Müxtəlif yazı növləri yazarkən
bağlayıcılardan düzgün istifadə, cümlə
və absazları əlaqələndirmə
Yazı növləri, bağlayıcı,
absaz, əlaqələndirmə,
cümlə
4.1.4. Hesabat və çıxışlar hazırlayır.
Müxtəlif məzmunlu hesabat və
çıxışların hazırlanması
Hesabat, çıxış
XI sinif
Standart
Məzmun
Açar sözlər
1. Dinləyib anlama
1.1.1. Dinlədiyi məlumatın
məzmununa aid təqdimatlar edir.
Aldığı məlumatla bağlı təqdimat
hazırlama
Məlumat, təqdimat
1.1.2. Dinlədiyi mətnin məzmununu
qiymətləndirir.
Dinlədiyi mətnin məzmunu ilə bağlı
münasibət bildirmə, dəyərləndirmə
Münasibət bildirmə,
dəyərləndirmə
2. Danışma
2.1.1. Fakt və hadisələrə münasibət
bildirir.
Danışarkən məzmuna uyğun fakt və
hadisələrə öz münasibətinin
bildirilməsi, öz əlavələrinin edilməsi
Nitq, fakt, hadisə,
münasibət, məzmun,
əlavələrin edilməsi
2.1.2. Müxtəlif mövqeli fikirləri
ümumiləşdirir, təqdimatlar edir.
Oxşar, fərqli və müxtəlif mövqeli
fikirləri ümumiləşdirmə, ayrı-ayrı
təqdimatlar hazırlama
Müxtəlif
fikir,ümumiləşdirmə,
təqdimat, mövqe
2.1.3. Müxtəlif mövzularda
əsaslandırılmış nitq qurur.
Müxtəlif mövzularda fikrini ifadə etmə,
nitq qurma, əsaslandırma
Müxtəlıif mövzu,
əsaslandırma,
fikir, nitq
3. Oxu
3.1.1.Yeni ifadə və terminlərin
kontekstə uyğun mənasını izah edir.
Yeni ifadə və terminlərin kontekstə
uyğun mənasını izah etmə (çoxmənalı
sözlərin işlənmə yerinə görə açılması)
İfadə, termin, kontekst,
məna
3.1.2. Müxtəlif üslublu mətnləri
düzgün oxuyur.
Müxtəlif üslublu mətnləri düzgün
oxuma
Müxtəlif üslub, oxu,
düzgün
3.1.3. Müxtəlif üslublu mətnlərin
məzmununu şərh edir.
Müxtəlif üslublu mətnlərin məzmununu
şərh etmə, təhlil etmə, fikirlərini
əsaslandırılma
Fərqləndirmə, müqayisə
etmə, izahetmə, şərh,
təhlil, əsaslandırma
3.1.4. Mətndəki fakt və hadisələri
real həyatla əlaqələndirərək şərh edir.
Mətndəki fakt və hadisələri real həyatla
əlaqələndirmə, təhlil və əsaslandırma
Fakt, hadisə, real həyat,
şərh
4. Yazı
4.1.1. Özünün və başqasının yazısını
təkmilləşdirir.
Özünün və başqasının yazısını
təkmilləşdirmə
(düzəliş,əlavə,ümumiləşdirmə)
Yazı,
təkmilləşdirmə,düzəliş,
4.1.2. Fikirlərini müxtəlif üslublarda
ifadə edir.
Fikrini müxtəlif forma və üslublarda
ifadə etmə
Forma, üslub, müxtəlif,
ifadəetmə
99
4.1.3. Orfoqrafiya, qrammatika və
durğu işarəsi qaydalarına əməl edir.
Orfoqrafiya, qrammatika və durğu
işarəsi qaydalarına əməl etmə
Qayda, durğu işarəsi,
qrammatika
4.1.4. Layihələr və təqdimatlar
hazırlayır.
Layihələr və təqdimatlar hazırlama
Layihə, təqdimat, müxtəlif
mövzu, müxtəlif üslub
Resurslar
1.
Kartlar
2.
Mulyaj
3.
Fiqur
4.
Plakat
5.
İşçi vərəqləri
6.
İKT materialları
7.
Kompyuter
8.
Proyektor
9.
Müxtəlif məzmunlu şəkillər
10.
Marker
11.
Flipçat
12.
Ensiklopediyalar
13.
5-11 ci siniflər üzrə Xarici dil dərslikləri
14.
MIMIO lövhə
100
Tezaurus
Təlimin məzmunu - şəxsiyyətin formalaşmasına yönəlmiş bacarıqlar şəklində ifadə edilən
təlim nəticələrinin (təlim standartlarının) məcmuudur.
Təlim nəticəsi - müəyyən bir mərhələdə mənimsənilməsi nəzərdə tutlan və əvvəlcədən
müəyyənləşdirilmiş təlim nailiyyətlərinin konkret bir səviyyəsidir.
Məzmun xətti - fənn üzrə ümumi təlim nəticələrinin reallaşmasını təmin etmək üçün
müəyyən olunan məzmununun zəruri hissəsidir.
Məzmun standartı - dövlətin təhsil alanların bilik və bacarıq səviyyəsinə qoyulmuş dövlət
tələbdir.
Qiymətləndirmə standartı - təhsil alanların nailiyyət səviyyəsinə qoyulan dövlət tələbidir.
Təlim strategiyası - təhsil prosesində istifadə olunan forma, metod, üsul və vasitələrin
məcmusudur.
Kurikulum - təhsilin məzmunu, təşkili və qiymətləndirilməsi ilə bağlı bütün məsələləri
özündə əks etdirən konseptual sənəddir.
Dərslik - dövlət təhsil standartları əsasında hazırlanmış kurikulumlara uyğun olan,
şagirdlərdə müstəqil tədqiqatçılıq və yaradıcılıq vərdişlərinin aşılanmasına, demokratik
dünyagörüşünün formalaşmasına imkan yaradan, onları düşünməyə sövq edən, məntiqi
təfəkkürü inkişaf etdirən, tətbiqi xarakter daşıyan, inteqrativ xüsusiyyətə malik əsas dərs
vəsaitidir.
101
Inteqrasiya - müəyyən təhsil sistemi çərcivəsində şagirdlərin təfəkküründə dünyanın bütöv
və bölünməz obrazını formalaşdırmaq, onları inkişaf və özünüinkişafa istiqamətləndirmək
məqsədilə təlimin bütün məzmun komponentləri arasında struktur əlaqələri qurmağı və
onları sistemləşdirməyi tələb edən didaktik prinsipdir. Dünyanın təhsil təcrübəsində şaquli
və üfüqi olmaqla onun iki növündən istifadə edilir.
Milli kurikulum - ölkə miqyasında təhsilin hər bir pilləsindəki fəaliyyətlərin həyata
keçirilməsinə imkan yaradan və onları istiqamətləndirən konseptual sənəddir.
Fənn kurikulumu - fənn üzrə fəaliyyətləri istiqamətləndirən konseptual sənəddir.
Pedaqoji innovasiya - təhsil müəssisələrində, pedaqoji nəzəriyyələrdə, müəllim və
şagirdlərin fəaliyyətlərində, təlim-tərbiyənin məzmununda, forma, üsul və vasitələrində,
idarəetmədə, məqsəd və nəticələrdə, ümumən, pedaqoji sistemdə baş verən yeniliklərdir.
Onlar müəyyən dövr ərzində sabit qalaraq ənənəvi qaydada davam etdirilir, həmin dövrün
səciyyəvi pedaqoji hadisəsinə cevrilir.
Nəticəyönümlülük - yeni kurikulumların hazırlanmasında nəzərə alınmış əsas
prinsiplərindən biridir. Bu pirinsipin tələbinə görə müəyyən olunmuş bacarıqlardan ibarət
zəruri məzmun nəticələr formasında verilir.
Taksonomiya - yanan sözdür (taxus-qayda ilə yerləşmə+qanun deməkdir), təlim
məqsədlərinin şəbəkəli və ya sistemli təsnifatıdır. Elmi termin kimi ilk dəfə botanika və
zoologiyada əmələ gəlmiş, heyvanların və bitgi orqanizmlərinin qruplara görə bölgüsü
anlamında işlənmişdir. 30-cu illərdə psixologiyada istifadə olunmağa başlanmışdır.
Şəxsiyyətyönümlülük – Milli Kurikulumun hazırlanması zamanı nəzərə alınmış didaktik
prinsiplərdən biridir. Onun tələbinə görə, kurikulumların tərkibində olan təlim standartları,
strategiyaları və qiymətləndirmə mexanizmləri şagird şəxsiyyətində idraki, hissi və
psixomotor bacarıqlar əsasında yaranan keyfiyyətlərin formalaşmasına yönəlir. Çox vaxt bu
keyfiyyətlər kompetensiyalar (səriştələr, qabiliyyətlər), dəyərlər və ya mədəniyyətlər
terminləri ilə ifadə edilir. Şəxsiyyətyönümlü təhsilin keyfiyyət göstəricisi sadəcə bilik və ya
bacarıqlar deyil, milli səviyyədə müəyyən olunmuş ümumi nəticələrə uyğun səviyyənin
(kompetensiya, keyfiyyət və ya mədəniyyət göstəricilərinə uyğun səviyyənin) əldə
edilməsidir.
Təhsildə qiymətləndirmə sistemi - beynəlxalq milli və məktəb səviyyələrində aparılan
qiymətləndirməni əhatə edir. Orada zəruri məzmunun (qiymətləndirmə standartlarının),
102
vasitələrin (test, sual və s.), formaların, üsulların müəyyənləşdirlməsini və onların
reallaşdırılmasına aid prosedurları özündə birləşdirir.
Fəal (interaktiv) təlim - şagirdlərin idrak fəallığına əsaslanır, təhsil prosesinin digər
iştirakçıları ilə əməkdaşlıq şəraitinin yaradılmasını tələb edir.
Mulyaj - mumdan, gipsdən və s. -dən modeltökmə.
İdrak fəaliyyəti- idrak prosesində həyata keçirilən fəaliyyətdir. Psixoloqların fikrincə, idrak
fəaliyyətində bilmək, anlamaq, tətbiq etmək, sintez etmək və dəyərləndirmək əsas
mərhələlər hesab olunur. Müasir təhsil konsepsiyasına görə, şagirdin təlim fəaliyyətinin
psixopedaqoji əsasını məhz həmin parametrlər təşkil edir. Ona görə də “hafizə
məktəbi”ndən fərqli olaraq “təfəkkür məktəbi”ndə təlim stanadartları hazırlanarkən onlar
əsas götürülür.
İstifadə olunmuş ədəbiyyat
Azərbaycan dilində
1.
Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin Konsepsiyası (
Milli Kurikulumu). Bakı,
2006.
2.
Ə. Abbasov “Yeni kurikulumların səciyyəvi xüsusiyyətləri ”Kurikulum” elmi-
metodik jurnal, №1,yanvar-mart 2008.
3.
Hüquqlara aparan yol. Metodik vəsait.Norveç qaçqınlar şurası, 2004.
4.
Xarici dil üzrə fənn kurikulumu. Bakı, 2007.
5.
X. Qədimova. İnteraktiv təlim metodları. Bakı, 2005.
6.
Intqrativ kurrikulum: Mahiyyəti və nümunələr. Müəllimlər üçün vəsait .(müəllif
qrupu) Baki, 2005
7.
İnsan hüquqlarının tədrisi. Müəllimlər üçün vəsait. Norveç qaçqınlar şurası, 2003.
8.
Kurikulum jurnalı, Azərbaycan müəllimi və Təhsil Problemləri qəzetinin bütün
nömrələri.
9.
Müəllim hazırlığının və orta təhsilin perspektivləri. Müəllimlər üçün vəsait . Baki,
2005.
10.
Z.Veysova. Fəal/interaktiv təlim: Müəllimlər üçün vəsait, 2007.
11.
Ümumtəhsil məktəblərinin I-IV sinifləri üçün fənn kurikulumları. Bakı, “Təhsil”,
2008, 480 səh.
103
12.
Kurikulumların hazırlanması və tətbiqi məsələləri. Bakı, “Kövsər”, 2008, 224 səh.
13.
İbtidai siniflər üçün yeni fənn kurikulumlarına dair gündəlik planlaşdırma
nümunələri. Bakı, “Kövsər”, 2010, 196 səh.
14.
Ümumi təhsil pilləsinin dövlət standartları və proqramları (kurikulumları). Bakı,
“Kurikulum” jurnalı, 2010, №3, səh. 115-130.
15.
Kurikulum islahatı: tədqiqatlar, nəticələr. Bakı, “Mütərcim”, 2011, 344 səh.
16.
Ümumi təhsilin fənn standartları (I-XI siniflər). Bakı, “Mütərcim”, 2012, 402 səh.
17.
Azərbaycan Respublikasının ümumi təhsil sistemində qiymətləndirmə Konsepsiyası.
Bakı, “Kurikulum” jurnalı, 2009, №2, səh. 138-150.
18.
Fransız dilində
1.
Christian Puren, Paola Bertocchini, Edvige Costanzo « Se former en didactique des
langues », Paris, 1980.
2.
Conseil de la Cooperation Culturelle « Apprendre, enseigner, évaluer », Strasbourg,
2000.
3.
Christine Tagliante « La classe de langue », Paris, 2001
4.
La maîtrise de la langue à l’école, Paris, 1992.
5.
La maîtrise de la langue à l’école, Paris 1992
6.
Le Curriculum d Ontario, Kanada, 2000.
7.
Vivane və Gilbert de Landsheere-in trilogiyası , Paris 1999.
8.
Gilbert Niquet ; Enseigner le français pour qui ? Comment? Paris, 1987.
9.
Jean Peytard, Sophie Moirand ; Discours et enseignement du français, Paris 1992.
10.
Sophie Moirand « Enseigner à communiquer en langue étrangère », Paris, 1982 .
İngilis dilində
1.
Borich,G.D. Effective teaching methods. Upper Saddle River, 1996.
2.
Devine, Thomas G. Teaching studies skills. Boston, 1987.
3.
English As a Second Language and English Literacy Development. The Ontario
Curriculum. Grades 1-8. Ministry of Education of Ontario. 1999.
104
4.
English. The Ontario Curriculum. Grades 1-8. Ministry of Education of Ontario.
2000.
5.
English language, Arts Learning standards and Core curriculum. Pre K-Grade 5,
2005.
6.
Health and Physical Education. The Ontario Curriculum. Grades 11-12. Ministry of
Education of Ontario, 2000.
7.
John S.Kendall and Robert J.Marzano “Content knowledge. A compendium of
standards and benchmarks for K-12 Education” , 1996.
8.
John U.Michaelis, Jesus Garcia . Social studies for children.A guied to basic
instruction, 1996.
9.
Language. The Ontario Curriculum. Grades 1-8. Ministry of Education of Ontario,
2006.
10.
Mary E. Haas and Margaret A. Laughlin. “Meeting the standards Readings for K-6
Educators” .
11.
Marzano, Robert.J Reading Diagnosis and İnstruction, 1987.
12.
Mathematics. The Ontario Curriculum. Grades 1-8. Ministry of Education of
Ontario, 2005.
13.
Montana office of public Instruction.(2000)Montana standards for social studies
History –social science framework for California Public schools .Edition with
Criteria for Instructional Materials. Sacramento, 2005.
14.
Native Languages. The Ontario Curriculum. Grades 1-8. Ministry of Education of
Ontario, 2001.
15.
NCSS (1994) Expectations of excellence: Curriculum standards for social
studies(Bulletin 89) Washington, DC.
16.
Open Society Institute-Assistance Foundation, Workshops in Learner Centered EFL
Methodology: Participant Handouts and Suggestions for Trainers, Kitty Johnson,
2006.
17.
Peter Morterella,Candy M.Beal,Chearyl Mason Bolick.” Teaching social studies in
middle and secondry schools” Ohio, 2005.
105
18.
Reading/Language arts framework for California Public schools .Kindergarten
Through Grade Twelve .Published by the California Department of Education,
1999.
19.
Science and Technology. The Ontario Curriculum. Grades 1-8. Ministry of
Education of Ontario, 1998.
20.
Stephanie Wasta “Teaching social studies”, 2006.
21.
The arts. The Ontario Curriculum –Exemplars Grades 2,5 and 7. Ministry of
Education of Ontario, 2004.
22.
The Practice of English Language Teaching, Longman handbooks for language
teaching, London and New York, 1995.
23.
Virginia/USA Government Program of studies. Fairfax County Public Schools,
1998.
24.
Wiseman Donna. L Reading Instruction: A literature Based Approach
/Englewood Cliffs,1991.
Rus dilində
1.
Государственный образовательный стандарт по русскому языку для школ с
русским языком обучения // Русский язык и литература в Азербайджане, 2003,
№3.
2.
Материалы по разработке национального стандарта среднего общего
образования Республики Казахстан. Алматы, 2004.
3.
Программа по русскому языку для V-XI классов школ с азербайджанским
языком обучения (проект) // Русский язык и литература в Азербайджане, 2004,
№ 1.
4.
Национальная Концепция Общеобразования Национальный Куррикулум в
Азербайджанской Республике, Баку, 2006.
5.
Предметные куррикулумы для I-IV классов общеобразовательных школ.
«Образование», Баку, 2008.
6.
А.Аббасов «Характерные особенности новых куррикулумов», «Куррикулум»
научно-методический журнал, №1, январь-март 2008.
7.
Бабаев И.А., Алхасов Я.К. Особенности куррикулума по родному языку для
школ с русским языком обучения // Куррикулум, № 2, Баку, 2008.
106
Dostları ilə paylaş: |