Azərbaycan respublikasi prezidenti yaninda döVLƏT İdarəSİNİn akademiyasi abduləli abdullayev malik səLİmov müqayiSƏLİ İNZİbati HÜquq
Yüklə 1,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
IV FƏSIL DİGƏR HÜQUQİ ŞƏXSLƏR § 1. ümumi hüquqa tabe olan digar hüquqi şəxslərin anlayışı, təşkili və fəaliyyəti prinsipləri və hüquqi statusu Dövlətdən başqa ümumi hüquq rejiminə tabe olan hüquqi şəxslər iki kateqoriyaya bölünürlər. Ərazi kollektivləri əsasən yerli miqyasda fəaliyyət göstərən hüquqi şəxslərdir, lakin onların fəaliyyətinin xarakteri bəzən siyasi xarakter daşıyır. Yerli idarəetmə sahəsində hüquqi şəxslərin və texniki təyinatlı hüquqi şəxslərin səlahiyyətləri biri digərindən fərqlənir. Yerli səlahiyyətli hüquqi şəxs sabitləşmiş ənənələrə əsaslanır. Dövlət təsisatları olan xəstəxanalar mahiyyətcə hüquqi şəxslərdir. Lakin bunlar texniki profildir. Bəzi hallarda onlar da yerli səviyyəli səlahiyyətlərə malik olurlar, çünki onlar milli dövlət təsisatlarıdır. Depar- tamentlərin və kommunalarm təsisatları mövcuddur. Məsələn, universitet texniki vəzifələri yerinə yetirir, həm də öz ərazi bazasına malikdir. Son zamanlar dövlət təsisatı formasından ərazi kollektivlərinin idarəetmə problemlərinin həllində, o cümlədən struktur dəyişiklikləri zamanı onlardan istifadə edilir. Kommuna səviyyəsində fəaliyyət göstərən kommunalarm və nahiyələrin həmkarlar ittifaqları dövlət təsisatları kimi fəaliyyət göstərirlər. Dörd və yaxud beş kommunalar dövlət təsisatlı hüquqi şəxslərlə birləşərək birgə fəaliyyət növlərini həyata keçirirlər. Yerli kollektivlərin yaradılması mexanizmi də dövlət, hüquqi təşkilat formasından biridir. 10 iyun, 1970-ci il tarixli 7.610 saylı qanuna uyğun olaraq yeni yaradılan dövlət-hüquqi birliyinə şəhərin tikintisi ilə məşğul olmaq vəzifəsi həvalə edilir, tikinti başa çatandan sonra o, idarəetmə səlahiyyətlərini kommunaya, yəni ərazi kollektivinə verir. Müəyyən dövrlərdə dövlət təsisatı forması regional səviyyədə də istifadə edilirdi. 1972- ci il tarixdə qəbul edilmiş qanunda regional əhəmiyyətli dövlət təsisatları yaradılması qeyd edilirdi, lakin bu qanuna əməl edilmədi. Fransa Konstitusiyasının 34-cü maddəsinə əsasən, konstitusiyanın bu maddəsində işlədilən «yerli kollektivlər» Konstitusiyanın 72-ci maddəsinə əsasən «ərazi kollektivləri»nə çevrilmişdir. Hazırda bu ad 48 lar daha çox işlədilir, milli səviyyəli-dövlət və yerli səviyyəli departa- ment, kommunalar və s. Bu kollektivlər idarəetmənin ümumi prinsiplərinə tabedirlər. Bunların arasında ümumi hüquq normalarının təsir dairəsinə düşən kollektivlərin - kommunalarm, departamentlərin, regionların xüsusi statusu biri digərindən fərqlənir. Ümumi təşkilat prinsipləri eyni zamanda ərazi kollektivlərinin tərifinə və onların hüquqi vəziyyətinə də aid edilir. Kollektiv tərifi inqilab dövründən etibarən ənənəvi olaraq qalmış, bütün rejimlərin, istər monarxiya, imperiya və yaxud respublika rejimlərində və istərsə də liberal rejimlərdə mövcud olaraq qalmaqdadır. O özündə hüquqi şəxs statusunu, ərazi aidiyyətini və ümumi məqsədli təyinatları birləşdirir. Kollektiv təsisatların hüquqi şəxs statusunu konstitusiya müəyyən etmişdir, «ərazi kollektivi» termini hüquqi şəxs kimi nəzərdə tutulur. Hüquqi şəxslərin öz ştatı vardır, onun əməkdaşları qulluqçular sayılır, onlar müqavilələr bağlayır, məhkəmədə çıxış edirlər. Ərazi kollektivləri adından məlumdur ki, ərazinin yalnız bir hissəsində fəaliyyət göstərir, müəyyən səlahiyyətlərə malikdirlər. Əhalinin sayma, iqtisadi əhəmiyyətinə və siyasi roluna görə onlar müxtəlif olurlar. Səlahiyyətləri ölkənin bütün ərazilərinə şamil edilən hüquqi şəxslər, dövlətdən fərqli olaraq, müəyyən edilmiş ərazi hədlərində mövcud olurlar. Ümumi məqsədli təyinat olan ərazi kollektivlərinin vəziyyətləri dövlətdən deyil, onun təsisatlarının göstərdikləri münasibətlərdən asılıdır. Ərazi daxilində ümumi məqsədli təyinatın meyarlarını qanun özündə əks etdirir. Məsələn, kommuna səviyyəsində bələdiyyə şurası müvafiq qərarlar çıxarmaqla kommunanm işlərini idarə edir. Departament isə öz səviyyəsində, onun üçün maraq kəsb edən. Baş Şurada icra olunmayıb qalan bütün həmin məsələlərin icrasını təmin etmək məqsədilə qərarlar qəbul edir. Deməli, yuxarıda qeyd edilənlərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, söhbət kommunanm işlərinin təşkilindən gedir, digər hallar isə departament üçün maraq kəsb edən məsələlərdən kənarda qalmır. Bu hər iki halda departamentə yerlərdə öz mənafelərinə uyğun olaraq fəaliyyətlərinin həyata keçirilməsinə təminat verir. 2 mart, 1982-ci il tarixli qanunun 23-cü və 59-cu maddələrində deyilir ki. Baş Şura departamentin işlərinə köməklik göstərmək məqsədilə qərarlar qəbul edir, regionlarda qarşıya qoyulan məsələlərin həll edilməsi üçün onların səlahiyyətlərinin həcmini müə}^ən edir. 49 Bu səlahiyyətlərin kommunalar, departamentlər və regionlar tərəfindən həyata keçirilməsi qanunlarla möhkəmlənir və ya bu barədə xüsusatlar qəbul edilir. Yerli kollektivlərin ərazi səlahiyyətləri çox tutumlu və müxtəlifdir. O, iqtisadi problemlərin həlli yollarını müəyyənləşdirir, onların həll edilməsi üçün yollar axtarır. Məsələn, yol xəttini, sənaye zonaları üzərində nəzarəti, ictimai nəqliyyat vasitələrinin vəziyyətini, planlaş- dırmanı həyata keçirir. O, sosial sahəni, kirayəsi ödənilməli olan mənzillərin vəziyyətini, kirayə pulunun ödənilməsi vəziyyətini, yaşayış evlərinin tikilməsi və əhali arasında bölüşdürülməsi, uşaq bağçaların vəziyyətini, onun təmirini, yaşlı adamlar üçün evlərin tikilməsini, xəstəxanalar üzərində nəzarət etməklə yanaşı, ona yardım göstərilməsini təmin edir. O, həmçinin mədəni-maarif sahələrini, o cümlədən mədəniyyət evlərini, muzeyləri, kitabxanaları, teatrları, idman sahələrinin tikilməsi və abadlaşdırılmasmı öz səlahiyyətləri çərçivəsində yerinə yetirir. Bununla yanaşı, yerli kollektivlər öz səlahiyyətləri çərçivəsində inzibati və siyasi sahəyə də, o cümlədən komniuna səviyyəsində, ya da departament miqyasında polisin fəaliyyətinə də rəhbərlik edir. Bununla belə, Fransada yerli hakimiyyətlərin obyektiv səlahiyyətləri başqa ölkələrlə müqayisədə məhdudlaşdırılmışdır. Həmin səlahiyyətlər ona qonşu olan ölkələrdə, o cümlədən Böyük Britaniyada və ya Almaniyada əksinə olaraq, yerli orqanların hüquqları və səlahiyyətləri ilə müqayisədə üstünlük təşkil edir. Fransa Konstitusiyasına uyğun olaraq onun bütün ərazi kollektivləri üçün prinsiplər müəyyən edilmiş və hüquqi statuslar müəyyənləşdirilmişdir. Bu prinsiplər aşağıdakı kimidir: ■ ərazi kollektivlərinin hüquqi statusunun qanunvericiliklə təmi natı; ■ rəhbər orqanların seçkili olması; ■ muxtariyyət; ■ nəzarət sistemi. Hüquqi statusun qanunvericilik təminatı o deməkdir ki, ərazi kollektivinin statusu icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən qəbul edilən qərarlarla deyil, qanunla müəyyənləşdirilir. Bu qayda uzun müddətdir ki, Fransada qəbul edilmişdir və bu günə kimi qeyd etdiyimiz prinsip yeni kollektivlər üçün əsas prinsiplərdən biri sayılır. XIX əsrin bütün böyük aktları bəzi istisnalar da öz əvvəlki səviyyəsində qalır, bir qayda olaraq 1958-ci il Konstitusiyasında öz əksini tapmışdır. Konstitusiyanın 34-cü maddəsində deyilir ki, yerli inzibati va 50 Yüklə 1,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|