Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Yüklə 416,07 Kb. Pdf görüntüsü
|
14
insan orqanizminin xüsusiyyətlərinə müvafiq olmasını və məişətdə insan tərəfindən istismarın optimal şəraitinin təmin edilməsini nəzərdə tutur. Erqonomik tələblər gigiyenik, antropometrik, fizioloji, psixofizioloji və psixoloji tələblərə bölünür. Antropometrik tələblər məmulatnı yaxud onun ayrı-ayrı detallarının insan bədəninin forma və ölçülərinə müvafiq olmasını, fizioloji tələblər – məmultanı istifadə zamanı insanın fiziki imkanlarına müvafiq olmasını; psixofizioloji tələblər – məmulatın insanın hiss orqanlarının xüsusiyyətlərinə müvafiq olmasını nəzərdə tutur. Psixoloji tələblər isə hazır məmulatların insan psixologiyasının xüsusiy- yətlərinə müvafiqliyini xarakterizə edən tələblər aiddir. Gigiyenik tələblərin xalq istehlakı mallarına vacibliyini nəzərə alaraq onları xüsusi qrup kimi ayırmaq məqsədəuyğundur. Gigiyenik tələblər − insanın məmulatla və mühitlə qarşılıqlı əlaqədə olduğu vaxtda onun həyat fəaliyyətinə, təhlükəsizlik və zərərsiz şəraiti nəzərdə tutur. Bu tələblər, polimer materiallarından və plastik kütlədən hazırlanan mallar üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Malların tərkibində insan orqanizmi üçün zərərli olan maddələr yol verilməyən miqdarda olarsa, o öz təyinatı üzrə istifadə edilə bilməz (qab-qacaq, ətriyyat, ayaqqabı, paltar və s.). Bu tələblərin tərtib edilməsi və riayət edilməsinə böyük diqqət yetirmək vacibdir. Yeni məmulatın istifadəyə buraxmazdan qabaq onun insan üçün zərərsiz olması haqqında Səhiyyə Nazirliyinin Dövlət Sanitariya Müfəttişliyinin icazəsi tələb edilir. Sənaye ticarətdə göndərilən malların tərkibi, məmulatın xassələri, onlara istifadə qaydaları, təhlükəsizlik tədbirləri, qorunma üsulları, ilk yardım haqqında tam məmulat verməyə borcludur. Bu məlumat malın üzərindəki etiketlərdə yaxud da yaddaş dəftərçəsi halında malın yanına qoyulmalıdır.
və digər xüsusiyyətlərinə verilən tələblərdir. Onlar malın ictimai dəyərini, 15
yararlılığını, səmərəliliyini, funksional məqsədəuyğunluğunu, istifadəsinin rahatlı- ğını, həmçinin əhalinin zövqünə və modaya məüvafiqliyini aşkar edir. Məmulatın forması üzvü surətdə təyinatı ilə yaşayış mənzilinin xüsusiy- yətləri ilə (ölçüsü, işıqlanması) və binanın daxili görünüşü ilə təzad yaratmalıdır. Estetik tələblər məmulatın üslub, modaya, zövqə müvafiqliyini nəzərdə tutur. Texnoloji tələblər, hər şeydən əvvəl, materiallara, misal üçün parçalara, ipliyə, laklara, inşaat materiallarına verilir. Belə materiallar istifadə zamanı yüngüllüyünə və sadəliyinə görə fərqlənməsi, onların emalında müasir metodların tətbiq edilməsinə imkan yaratmalıdırlar.
olmalıdırlar. Etibarlılıq məmulatın verilmiş funksiyalarını tələb edilən vaxt ərzində yerinə yetirmə qabiliyyətini xarakterizə edir. Etibarlılığı yüksək olan malların istehsalı əlavə maddi nemətlər sərf edilmədən eyni cür əlavə məmulatın buraxılmasına bərabərdir. Məmulatnı etibarlılığına verilən tələblər öz növbəsində onun imtinasızlığına, saxlanmasına, uzunömürlülüyünə, verilən tələblərlə ifadə edilir ki, bu da məmu- latın xidmət müddətinin uzanmasına imkan yaradır. Xidmət müddəti − məmulatın dağılan anadək yaxud digər vəziyyət həddi- nədək təqvim üzrə istismar müddətidir. Xidmət müddətinin məlum olması elmi əsaslandırılmış istehsalat planlarının tərtib edilməsi, satışı və mlın təmir edilməsi, həmçinin ehtiyat hissələrinin və detalların istehsal edilməsi üçün (texniki mallar üçün) vacibdir. Fiziki və mənəvi köhnəlmə müddətinin böyük əhəmiyyəti vardır. Çoxlu miqdarda mallar istismar zamanı mexaniki təsirlərə məruz qalır ki, bu da onların həm zahiri həm də daxili köhnəlməsinə səbəb olur. Zahiri köhnəlmə zamanı məmulatın səthi dağılır. Bu zaman köhnəlmiş sahələrdə məmulatın qalınlığı, kütləsi və nəticə etibarilə davamlığı azalır. Köhnəlmənin böyüklüyü səthin quruluşundan, materialların təbii xassələrindən və xarici təsirlərin intensivliyindən asılıdır. Məsələn, zahiri köhnəlmənin nisbəti sadə
16
və yayılmaq növlərindən laboratoriya şəraitində asan təhlil ediləni məmulatın sürtünmədən köhnəlməsi hesab edilir. Daxili mexaniki köhnəlmə materialların quruluşunun dəyişməsi ilə müşahidə edilir ki, bunun da nəticəsində mexaniki xassələr dəyişir. Daxili köhnəlmə zamanı məmulatın zahiri görünüşü, onun konstruksiyası bir qayda olaraq dəyişilməz qalır, lakin bu zaman materialların upruqluq və plastiklik xassələriazalır və məmulat sərt, kövrək olur ki, bu da məmulatnı davamlığının kəskin azalmasına və onun dağılmasına səbəb olur. Daxili köhnəlməni təyin etmək üçün gərilməyə, əyrilməyə qarşı mexaniki tədqiqatlar aparılır. Əksər hallarda məmulat mexaniki təsirlərdən daha təsirli olan fiziki-kimyəvi təsirlərə:gündüz işığına, ultrabənövşəyi şüalara, oksidləşdiricilər, qələvi və turşulara məruz qalır. Bu təsirlər zamanı material və məmulat kimyəvi tərkibini, fiziki xassələrini dəyişir və məmulat kimyəvi tərkibini, fiziki xassələrini dəyişir və köhnəlməyə məruz qala bilər. Qeyd etmək lazımdır ki, materiallar və məmulatlar eyni materialdan olsa da, köhnəlməsi həmişə eyni deyildir. Hazır məmulatların köhnəlməsinə onun konst- ruksiyası əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Məsələn, qeyri-düzgün konstruk- siyasının seçilməsi paltar yaxud ayaqqabının yüksək keyfiyyətli materialladan hazırlanmasına baxmayaraq istismarın ilk başlanğıcından belə sürətlə köhnəlmə- sinə yaxud, hətta məmulatnı tam dağılmasına səbə ola bilər. Fiziki köhnəlmə ilə yanaşı məmulat mənəvi köhnəlməyə də məruz qala bilər ki, bu da özünü, məmulatın zahiri görünüşünün, formasının, konstruksiyasının, özünü texniki-iqtsadi göstəricilərinin köhnəlməsində yaxud modaya müvafiq olmamasından özünü göstərir. Mənəvi köhnəlməyə texniki tərəqqi və modanın dəyişilməsi də təsir göstərir. Malların saxlanmasına verilən tələblər − ilk növbədə malların dəyərini- müəyyən müddətdən sonra da saxlanmasına təmin edən tələblərdəndir. Bu tələblərin kimyəvi malların, ətriyyat mallarının fotokağızın bağlayıcı maddələrin və digərlərinin xarici amillərin təsirindən (rütubət, temperatur, işıq və s.) öz əsas Yüklə 416,07 Kb. Dostları ilə paylaş:
|