Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Yüklə 416,07 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 2.3 PVX linoleumların 9%-li qarışqa turşusu məhlulu təsirindən sonra sürtünməyə qarşı davamlılığı (Mİ-2)
- Cədvəl 2.4 İnşaatda tətbiq olunan “Hakan Plastik” polipropilen borularının standart üzrə texniki göstəriciləri
- Ərimə tezliyi
- Cədvəl 2.5 Ticarətə daxi olan PENOPLEKS plitələrinin keyfiyyət göstəricilərinin standarta uyğunluğu
- 2.3. Ticarətə daxil olan polimer inşaat materiallarının tərkibindən ayrılan zəhərli qazların miqdarının qazxromotoqrafiya üsulu ilə təyini
- Cədəl 2.6 Polimer inşaat materiallarından ayrılan zərərli maddələri müəyyən etmək üçün tətbiq edilən sorbentlərin sorbsiya tutumu (25
- Heksen-1 Benzol Fenol Sirkə turşusu Dimetil amin
- İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT
44
PVX linoleumların 9%-li qarışqa turşusu məhlulu təsirindən sonra sürtünməyə qarşı davamlılığı (Mİ-2) Linoleumların növü Nümunənin sayı Sürtünməyə qarşı davamlılıq q/sm 2 İlkin
Göstəricilər 1sutkadan sonra 2sutkadan sonra 3sutkadan sonra 4sutkadan sonra 5sutkadan sonra 1.Səthi plyonka ilə ekstruziya üsulu ilə istehsal olunmuş 1 2
4 5 0,047 0,051 0,049
0,062 0,055
0,061 0,072
0,068 0,088
0,079 0,063
0,074 0,067
0,089 0,081
0,068 0,075
0,069 0,087
0,082 0,069
0,078 0,071
0,091 0,075
0,071 0,079
0,069 0,086
0,083
0,053 0,074
0,075 0,076
0,077 0,078
2.İsti əsaslı vals-kalandr üsulu ilə istehsal olunmuş 1 2 3 4 5 0,088 0,082
0,081 0,077
0,079 0,113
0,121 0,115
0,108 0,107
0,115 0,120
0,117 0,111
0,108 0,111
0,119 0,119
0,114 0,112
0,099 0,101
0,118 0,101
0,114 0,118
0,117 0,120
0,109 0,113
0,081 0,113 0,114
0,115 0,106
0,115
45 Cədvəl 2.2-dən göründüyü kimi PVX linoleumuna sabunlu-sodalı məhlulun təsirindən sonra sürtünməyə qarşı davamlılığı bir utkadan sonra artmış, sonrakı günlər isə tədricən azalmaqla stabil qalmışdır. 9%-li qarışqa turşusu məhlulu təsirindən sonra PVX linoleumun sürtünməyə qarşı davamlılığı cədvə 2.3-də verilmişdir. Səthi pluonkalı ekstruziya üsulu ilə istehsal olunan linoleum aqressiv maddələrin təsirindən ardıcıl olaraq günbəgün artməşdır. İsti əsaslı vals-kalandr üsulu ilə istehsal olunan linoelum aqressiv maddələrin təsirindən üç sutka ərzində ardıcıl olaraq 0,175-ə qədər artmış, dördüncü gün isə azalaraq 0,106-ya enmiş, sonuncu gün isə yenidən artaraq 0,115-ə çatmışdır. Müasir dövrdə ticarətə daxil olan bəzi polimer inşaat materiallarının keyfiyyət göstəricilərinin standarta uyğunluğu hazırkı tədqiqat işində nəzərdən keçirilmişdir. Alınan nəticələr aşağıdakı cədvəllərdə öz əksini tapmışdır. Cədvəl 2.4 İnşaatda tətbiq olunan “Hakan Plastik” polipropilen borularının standart üzrə texniki göstəriciləri Materialın xarakteristikası Ölçü vahidi Olçü metodikası Qiyməti Sıxlıq kq/m
3
ISO 1183 900 Ərimə tezliyi q/dəq
ISO 1133 0,3
Dartılma zamanı axma həddi MPAa
ISO527-2 26
Axma həddində uzanma % ISO527-2 15 Upruqluq moduli MPa
ISO 178 900
Zərbəyə davamlılıq KC/m
2 ISO 179/1eA 23
46
Ticarətə daxi olan PENOPLEKS plitələrinin keyfiyyət göstəricilərinin standarta uyğunluğu Fiziki-mexaniki xassələr Texniki normalar Ölçü vahidləri Tip 35 üzrə faktiki göstəricilər Standart göstəricilər Sıxlıq
ГОСТ 17177 - 94
Kq/m 3
33-38 28,0 – 38,0 Sıxılmada möhkəmlik həddi
ГОСТ17177 - 94 MPa(kqg/sm 2 ) 0,25 (2,5) 0,25 (2,5) Statik əyilmələrdə möhkəmlik həddi ГОСТ17177 - 94 MPa
0,4 – 0,7 0,4 – 0,7 24 saat (30 gün) ərzində suçəkmə ГОСТ17177 - 94 Həcm üzrə %-lə 0,2 (0,4) 0,4 Odadavamlılıq kateqoriyası СНиП21-01-97 Qrup Г1; В2; Д3; РП1 Г4; В3; Д3; РП; İstilikkeçirmə əmsalı ГОСТ7076-99 Вт/м
ο С 0,030 0,030 λ adi istismar şəraitində СП23-101-2004 Вт/м ο
0,031 0,031
λ xüsusi istismar şəraitində СП23-101-2004 Вт/м
ο С 0,032 0,032 Buxarkeçirmə əmsalı ГОСТ25898-83 Mq/ms PA 0,018 0,018
Standart ölçülər
Eni
TŞ mm
600 Uzunluğu 1200 Qalınlığı 20,30,40,50,60,80,100 İstismarın temperatur diapazonu TŞ
ο C -50.....+75 Uzunömürlülük ---
il 50-dən çox.
47
zəhərli qazların miqdarının qazxromotoqrafiya üsulu ilə təyini İnşaat malları sənayesi ənənəvi olaraq sintetik polimerlərin əsas istehlakçıları hesab edilir (dünya üzrə istehsalın 20%-ə qədərini) və onların təsərrüfat fəaliyyətinin bu sahəsində istifadəsi fasiləsiz olaraq artır. Polimer materiallarının inşaatda tətbiq sahələri müxtəlifdir və yeni variantlar və onların istifadə istiqamətləri meydana çıxır. Lakin xarici amillərin təsiri altında və fövqəladə vəziyyətlərdə (yanğın zamanı) polimer materiallarının tərkibindən zəhərli üzvi maddələrin ayrılması mümkündür ki, bu da insanları zəhərləyir və ətraf mühiti çirkləndirir. Buna görə də polimer inşaat materiallarından ayrilan qazların miqdarının və tərkibinin qazxromotoqrafiya üsulu ilə təyin olunması polimer inşaat material və məmulatları ilə bağlı bir-sıra problemərin həll olunmasına imkan yaradır: polimer inşaat materiallarının istehsalının optimallaşdırılması; polimer inşaat material və məmulatlarının keyfiyyətinə nəzarətin instru- mental fiziki-kimyəvi metodlarını inkişaf etdirmək və yaxşılaşdırmaq; müxtəlif təyinatlı bina və qurğularda polimer inşaat materiallarının tətbiq imkanlarını daha da dəqiqləşdirmək. Müasir dövrdə havanın tərkibini analiz etmək üçün müxtəlif instrumental fiziki-kimyəvi metoddlardan – xromotoqrafiyanın bütün növlərindən – fotomet- riyadan, voltampermetriyadan, emission-spektral və atom-absorbsiya analizizndən istifadə edilir. Ədəbiyyat materiallarının təhlili göstərir ki, havanın çirklənməsinin analizinin əsas və daha etibarlı metodu qazxromotoqrafiya (QX) üsuludur. Havanın çirklənməsinin QX üsulu ilə analizinin ilk dəfə 35 il bundan əvvəl işlənməsinə baxmayaraq, bu gün də havanın çirklənməsinin analizlərinin 85%-i bu üsulla aparılır. 48 Polimer inşaat materialları və mçəmulatları tətbiq sahəsindən və təyinatından asılı olmayaraq ilk növbədə yüksək ekoloji xüsusiyyətə malik olmalı, bundan sonra digər tələblər nəzərdən keçirilməlidir. Tədqiqatlar göstərmişdir ki, polimer inşaat materiallarının 70%-dən çoxunu polimerləşmə əsasında alınan materiallar təşkil edir ki, buraya da polistirol, PVX, poliuretan, poliefinlər və onların modifikasiyası əsasında alınan materiallar daxildir. Polimer inşaat materiallarından havaya ayrılan zərərli qazların analizini QX üsulu ilə aparmaq üçün lazım olan sorbentlər aşağıdakı kriteriya üzrə seçilmişdir: 1) ayrılan komponentlərə qarşı kimyəvi cəhətdən təsirsiz olmalıdır; 2) analiz edilən maddələri yaxşı adsorbsiya etməlidir; 3) hidrofob olmalıdır; 4) desorbsiya prosesi sadə və tez həyata keçirilməlidir; 5) adsorbsiya xassəsini uzun müddət istifadə zamanı saxlamalıdır; 6) mexaniki möhkəm, əlverşli və nisbətən ucuz olmalıdır. Polimer inşaat materiallarından ayrılan uçucu maddələri təyin etmək üçün təcrübə otaq temperaturunda (25 ο C) və 25-60 ο C temperaturda labarotoriyada aparılmışdır. Tədqiqat zamanı seçilən sorbentlər xüsusi seçmə qabliyyətinə malik olmaqla polistirol, poliakrilonitril, polikarbonatlar əsasında alınan polimer inşaat material- larından ayrılan polyar birləşmələri müəyyən etməyə imkan verir. Belə birləş- mələrə karbon turşuları, spirtlər, nitrillər fenollu birləşmələr və aromatik karbohid- rogenlər addir. Sorbentlərin sorbsiya tutumu 3№ li cədvəldə verilmişdir. Bundan başqa tədqiqat işində poliefinlər, karbamid, fenolformaldehid qətran- ları və poliuretanlar əsasında alınan polimer inşaat materiallarının istismarı zamanı ayrılan maddələr qarışığı da analiz edilmişdir. Fenoplastların və fenolformaldehid qətranları əsasında alınan inşaat material- larının öyrənilməsi zamanı müəyyən olunmuşdur ki, belə materialların emalı və istismarı ətraf mühitin əhəmiyyəli dərəcədə çirklənməsi ilə müşayət edilir. ayrılan 49 qazların tərkibində fenol və onun homoloqları ilə yanaşı metilal, metilformiat, metanol, formaldehid, aseton və aromatik karrbohidrogenlər aşkar edilmişdir. Cədəl 2.6 Polimer inşaat materiallarından ayrılan zərərli maddələri müəyyən etmək üçün tətbiq edilən sorbentlərin sorbsiya tutumu (25 ο C-də, l/q-la) Sorbentlər Heksan Tsiklo heksan Heksen-1 Benzol Fenol Sirkə turşusu Dimetil amin Polisorbent 1 2 6
5 214
7 0,0012
M-300 4 5 3 10
553 18
0,0026 H-100
12 18
12 17
70 22
0,0078 H-200
13 15
15 20
98 30
0,0092 T-60
3 6 6 12 625
8 0,0020
T-80 3 7 6 14
817 10
0,0026 N202
12 17
80 28
2050 99
0,0060 R-100
3 8 10 12 525
8 0,0027
R-200 5 8 12 14
589 9 0,0032 D-2 36
14 12
25 500
21 0,0018
G5-200 13
6 8 7 373 32
0,0018 2-200
9 19
14 9 450 75 0,0032
4-200 3 15 12 8 1308 41 0,0057
Müxtəlif markalı penopoliuretan materiallarından ayrılan qazların tədqiqi göstərdi ki, burada əsas ekotoksikantlar alifatik və aromatik aminlər, aldehidlər və aromatik karbohidrogenlərdir.
50
Respublikamızda məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsinə müvafiq standart normalar üzrə nəzarət edilir. Eyni zamanda mal keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması üçün müxtəlif vəsaitlərlə mübarizə aparılır. Bunlardan ən zərurisi müəssisələrdə mal istehsalı prosesində texniki nəzarətin həyata keçirilməsidir. Mal keyfiyyətinə texniki nəzarət müəssisələr üzrə texniki nəzarət şöbələri tərəfindən aparılır. Bu şöbələrin rəisləri və işçiləri mal keyfiyyəti üçün məsuldur və yuridik hüquqa malikdirlər. Bizim ölkəmizdə mal keyfiyyətinin yüksəldilməsi üçün qarşılıqlı fəhlə nəzarəti də fəaliyyət göstərir. Bu nəzarət istehsal prosesinin ayrı-ayrı əməliyyatları üzrə təşkil edilir. Belə ki, müəyyən hissəni hazırlayan fəhlə onun ilk materialını özündən əvvəlkindən keyfiyyətcə qəbul edir, sonra isə öz işinin keyfiyyəti ilə sonrakı əməliyyatları aparan fəhlə qarşılıqlı cavabdeh olur. Mədəni-məişət təyinatlı keyfiyyətin yüksəldilməsindən standartların rolundan bəhs edərkən aşağıdakı təklifləri həyata keçirilməsi məqsədəuyğundur. 1) Aparılan təhlillər göstərir ki, ticarətə daxil olan polimer inşaat materiallarının (PİM) bütün keyfiyyət göstəriciləri, başqa sözlə desək istehlakçılar tərəfindən keyfiyyətə qoyulan bütün tələblərin normaları öz əksini tapmır. Buraya müxtəlif aqressiv mühitlərə qarşı davamlılıq, yanğına davamlılıq, tərkibdən ayrılan zəhərli maddələrin miqdarı və s. kimi göstəricilər daxildir. Buna görə də gələcəkdə uyğun standart növlərinin hazırlanmasında bu göstəricilərin də nəzərə alınması istehlakçıların tələblərinin daha dolğun ödənilməsi baxımından məqsədəuyğun olardı. 2) Məlum olduğu kimi PİM-nın mənfi cəhətlərindən biri də uzunömür- lülüyünün az olmasıdır və həm də bu xassə az öyrənilən xassələrdən biridir. Bildiyimiz kimi PİM-ı müxtəlif şəraitlərdə tətbiq olunur. Odur ki bu qrup materialların müxtəlif mühitlərin təsiri nəticəsində istismar xassələrinin dəyişməsi qanunauyğunluğunun tədqiq olunmasıvə əldə edilən nəticələrin istehsalatda nəzərə
51 alınması PİM-nın uzunömürlülük xasəsinin yaxşılaşdırılması baxımından əhəmiyyətli və məqsədəuyğun hesab edirik. Xalq istehlakı mallarının standartlaşdırılmasında standartlaşdırma işlərinin ümumi metodoloji təkmilləşdirilməsi ilə yanaşı yaxşı olar ki, onların konkret mal qrupları üzrə də normallaşdırılması məsələləri nəzərdən keçirilsin. Məsələn, müşahidələr göstərir ki, ümumiyyətlə mədəni-məişət təyinatlı malların keyfiyyə- tinin idarə edilməsinə aid buraxılan standartların sayı azdır və onların səmərəliliyi aşağıdır. Bu ondan irəli gəlir ki, mədəni-məişət mallarının standarta daxil edilən texniki göstəriciləri onların istehlak dəyəri ilə az əlaqələndirilmiş olur. Ona görə də əmtəəşünaslar əksər hallarda bu malların keyfiyyətinin qiymətləndirilməsində standartda nəzərdə tutulmayan göstəricilərə müraciət etməli olurlar. Yaxşı olar ki, gələcəkdə mədəni-məişət mallarının standartlarında bunlar nəzərə alınsın. 2. Yaxşı olar ki,mədəni-məişət malları üzrə texniki tələblər standartları, onların texniki pasportlarına əsasən tərtib edilsin və bunlar məlumat kitabı kimi nəşr edilsin. 3. Yaxşı olar ki, mədəni-məişət və təsərrüfat mallarının keyfiyyətinə nəzarəti həyata keçirmək üçün tədqiqat metodlarını əks etdirən standartlar tərtib edilsin. 4. Bütün dəgər mal qruplarında olduğu kimi hal-hazırda mədəni-məişət və təsərrüfat təyintalı mallarda da estetik xassələrə üstünlük verilir. Bununla əlaqədar olaraq yaxşı olar ki, məmulatların bəzəndirilməsi üçün işlədilməsi örtük materiallarının keyfiyyətinə verilən tələblər və standartlar ayrıca işlənilməsi. 5. Xalq istehlakı mallarına aid standartlar müvafiq orqanlar tərəfindən hazırlanır və onların həyata keçirilməsinə nəzarət Dövlət standart orqanları tərəfindən aparılır. Bu zaman standart tələblərinə əməl olunmadığı aşkar edildikdə müəssisə cərimə edilir. Yaxşı olar ki, standartların tətbiqinə əmtəəşünas nəzarəti həyata keçirilsin və eyni zamanda bu sahədə qanun pozğunluğuna yol verildikdə müəssisə deyil, günahkar şəxslər cərimə olunsun. Bu məqsədlə xüsusi standart təlimatının işlənib hazırlanması məqsədəuyğundur. 52
təyinatlı malların ekspertizası. I hissə. (Dərslik). Bakı, “İqtisad Universiteti” Nəşriyyatı, 2014. 2. Həsənov Ə.P., Osmanov T.R., Həsənov N.N. və b. Mədəni-məişət təyinatlı malların ekspertizası. I hissə. (Dərslik). Bakı, “İqtisad Universiteti” Nəşriyyatı, 2014. 3. Həsənov Ə.P., Osmanov T.R., Həsənov N.N. və b. Qeyri-ərzaq mallarının ekspertizasının praktikumu. (Dərslik). Bakı, “İqtisad Universiteti” Nəşriyyatı, 2014.
4. Osmanov T.R.Qeyri-ərzaq mallarının əmtəəşünaslığı və ekspertizasının əsasları. (Dərslik). Bakı, “İqtisad Universiteti” Nəşriyyatı, 2014. 5. Ə.P. Həsənov, D.Ə.Nuriyev, C. M. Vəliməmmədov, N. N. Həsənov, T. R. Osmanov, M.A.Babayev, E.Ə.Səmədov – Qeyri-ərzaq mallarının ekspertizası, I hissə, “Çaşıoğlu mətbəəsi”, Bakı – 2006. 6. Ə.P. Həsənov, D.Ə.Nuriyev, C. M. Vəliməmmədov, N. N. Həsənov, T. R. Osmanov, M.A.Babayev, E.Ə.Səmədov – Qeyri-ərzaq mallarının ekspertizası, II hissə, “Çaşıoğlu mətbəəsi”, Bakı – 2006. 7. Ə.P. Həsənov, C.M. Vəliməmmədov, N. N. Həsənov, T.R.Osmanov. Əmtəəşünaslığın nəzəri əsasları. Dərslik. Bakı 2003. 8. Ə.P.Həsənov, C.M.Vəliməmmədov, N.N.Həsənov, T.R.Osmanov. və başqaları. İstehlak mallarının ekspertizasının nəzəri əsasları. Dərslik. Bakı 2003. 9. Ə.P.Həsənov, C.M.Vəliməmmədov, N.N.Həsənov, T.R.Osmanov. və başqaları. Qeyri-ərzaq mallarının laboratoriya tədqiqatı. Bakı 2001. 10. Управление качеством продукции. Спровочник. М. Издательство стандартов, 1985. 11. Госдарственная система стандартизации. М. Государственный комитет СССР по стандартом, 1986. 53 12. Ткаченко В.В. и др. Основы комплексной стандартизации. М.Издательство стандартов, 1976. 13. Касимов В.К., Алигусейнов М.А. Стандартизация в Азербайд- жанской ССР. М.Издательство стандартов, 1986. 14. Гличев А.В. Комплексная оценка качеством промышленных про- дукций культурно-бытового назначения. М. Экономика, 1975. 15. Сомов О.С., Федеров М.В. Потребительские качества промышлен- ных изделий. М. Издательство комитета стандартов, 1971. 16. Бобровников Г.Н. Технический уровен и качеством продукции. М. Экономика, 1984. Yüklə 416,07 Kb. Dostları ilə paylaş:
|