Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏt pedaqoji universiteti

325 
 
beyinlərini  hərəkətə  gətirərək  bir  anlıq  öz  daxili  aləminə,  bilik  ehtiyatına  nəzər  salır, 
məlum fikirləri təkrarlamadan dərhal cavab verirlər. 
Kimyəvi rabitəyə aid birinci dərsin ilk mərhələsində şagirdlərə aşağıdakı suallar 
verilə bilər. 
1. Bəsit maddə nəyə deyilir və necə təsnif olunur? 
2. Dövri sistem cədvəlində onlar necə yerləşirlər? 
3.  Elektromənfilik  nəyə  deyilir  və  dövri  sistem  cədvəlində  elementlərin 
elektromənfiliyi dövrlər və əsas yarımqruplar üzrə necə dəyişir? 
4.Bəsit maddə ilə kimyəvi elementlərin fərqi nədir? 
5. Qələvi metallar və halogenlər dövri sistem cədvəlində necə yerləşirlər? 
6. Mürəkkəb maddə nəyə deyilir? 
7.  Mürəkkəb  maddəni  təşkil  edən  atomlar  hansı  qanunauyğunluğa  görə 
birləşirlər? 
8. Sizcə molekulda atomlar nəyin hesabına birlikdə qala bilirlər? 
Belə sualların  sayını  artırmaq  da  olar.  Şagirdlərin  verdikləri  cavablardan  sonra 
artıq  məlum  olur  ki,  söhbət  kimyəvi  rabitədən  gedir.  Tədqiqat  sualını  kimyəvi 
rabitənin  növlərini  atomların  hansı  xüsusiyyətlərinə  görə  izah  etmək  olar?  kimi 
qoymaq və sonra dərsi müvafiq iş formasından istifadə etməklə davam etdirmək olar.  
BİBÖ dərsdə motivasiyanın yaradılmasını tələb edir. Müəllim sinifdə şagirdləri 
qruplara  bölüb,  onlara  müxtəlif  maddələrə  yaxud  hər  hansı  anlayışlara  aid  aşağıdakı 
cədvəllər üzrə tapşırıqlar verə bilər. 
Cədvəl 28. 
Xlor 
B (bildiklərim) 
İB (istəyirəm bilim) 
Ö (öyrəndiklərim) 
Qeyri-metaldır. 
Alınmasını 
Yaşılımtıl sarı rəngli boğucu 
qazdır. 
İki atomlu qeyri-polyar 
rabitəli molekulyar 
quruluşlu qaz halında 
Fiziki-kimyəvi 
xassələrini 
Suda məhlulu xlorlu su 
adı ilə ağardıcı kimi istifadə 
edilir 

---

326 
 
 
Cədvəl 29. 
 
BİBÖ  üsulunda  müəllim  həmçinin  hər  hansı  bir  maddəni  əyani  şəkildə 
şagirdlərə  göstərib,  onun  haqqında  nələri  bildiklərini  və  daha  nə  bilmək  istədiklərini 
soruşduqdan  sonra  təcrübələr  nümayiş  etdirməklə  onların  bilmək  istədiklərini  yerinə 
yetirə bilər. Sonda şagirdlər nə öyrəndiklərini ifadə edirlər. 
Venn  diaqramının  köməyi  ilə  iki  müxtəlif  maddənin  xassələrini  müqayisə 
etməklə onların oxşar cəhətlərini tapmaq və ümumi bir nəticəyə gəlmək olar. Bir neçə 
misalı nəzərdən keçirdək: 
Müəllim bu işi təcrübə ilə də yerinə yetirə bilər. İki müxtəlif tərkibli, lakin eyni 
sinfə  aid  maddələri  nəzərdən  keçirməyi  şagirdlərə  təklif  edir  və  təcrübələrlə  daha 
başqa xassələri göstərildikdən sonra alınan nəticələr kəsişən fiqurlarda qeyd edilir. 
 
 
maddədir. 
-1, 0, +1, +3, +5 və +7 
oksidləşmə dərəcələri 
göstərir. 
Birləşmələrini və 
onların xassələrini 
Bir oksigensiz və dörd 
oksigenli turşu əmələ gətirir. 
 
Tətbiq sahələrini 
 
Oksidlər 
B (bildiklərim) 
İB (istəyirəm bilim) 
Ö (öyrəndiklərim) 
Tərkibini 
Təsnifatını 
Oksidlərdə oksigenin 
oksidləşmə dərəcəsi -2-
dir. 
Adlandırılmasını 
Alınmalarını 
Dəyişkən valentli metal 
qarışıq oksid əmələ 
gətirir. 
 
Fiziki və kimyəvi 
xassələrini 
Qeyri-metallar yalnız 
turşu oksidini əmələ 
gətirilər. 
 
Qrafik formullarını 
Metallar valentliyindən 
asılı olaraq bütün 
oksidləri əmələ gətirirlər. 

---

327 
 
Na
2
O 
Oksiddir. 
Oksigenin oksid- 
ləşmə dərəcəsi -2. 
Su ilə təsirdə qə- 
ləvi əmələ gətirir. 
Tərkibində bir ok- 
sigen atomu var 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şaxələndirmə  üsulundan  qeyri-üzvi  birləşmələrin  mühüm  siniflərinə  aid 
material öyrədildikdən sonra ümumiləşdirmədə istifadə edilə bilər. 
 
 
 
Ba(OH)
2
                   
Ağ rənglidir. 
Suda həll olur. 
İndikatorun rəngi- 
ni dəyişir. 
İkisi də bərk                    Cu(OH)
2
    
haldadır.                       Göy rənglidir 
 Hər ikisində              Suda həll olmur 
  OH qrupu və             İndikatorun 
metal atomu var.      rəngini dəyişmir. 
Hər ikisi əsas-         
lara aiddir. 
İkisi də bərkdir.        Na
2
O
2
 
Ağ rənglidirlər.         Peroksiddir. 
Suda həll olaraq        Oksigenin oksid- 
qələvi əmələ gə-        ləşmə dərəcəsi -1 
tirirlər.                    Su ilə təsirdə qələvi 
Hər ikisində eyni     və oksigen əmələ 
metal atomu  var.     gətirir. 
                                Tərkibində iki oksi- 
                                 gen atomu var 
C
2
H
5
OH 
Spirtdir. 
Oksigen atomu H 
ilə birləşir.  
Molekulları ara- 
sında hidrogen ra- 
təsi var.  
Efirə nisbətən az  
uçucudur 
Tərkiblərində          CH
3
 – O – CH
3
 
eyni sayda ele-        Efirdir.  
ment atomları       Oksigen atomu iki  
var. Karbon və      karbohidrogen ra- 
hidrogenin va-       dikallarını birləş- 
lentlikləri eynidir. dirir. Molekulları  
Maye haldadırlar. arasında hidrogen 
Oksigenli üzvi       rabitəsi yoxdur. 
birləşmələrə aid-   Uçucudur.  
dirlər.  

---