231
Təcrübədə investisiya layihələri uzun illər həyata
keçirilir, ona görə də nəinki bugünki, həm də gələcək
xərcləri və faydaları, habelə zahiri səmərəni müqayisə
etməklə (diskontlaşdırma ilə) gələcək dəyərləri bugünkü
vəziyyətlə müqayisə etmək lazım gəlir:
∑
( )
Ekoloji faydanı (E) nəzərə alsaq, onda
∑
( )
Burada,
NPV –xalis cari dəyər (diskontlaşdırma);
B – potensial
iqtisadi fayda;
C – potensial xərclər;
E – ekoloji faydanı əks etdirən ekoloji elementi
göstərir.
Əgər təmiz cari dəyər (qiymət - NYP) sıfırdan bö-
yükdürsə, onda layihə səmərəli hesab edilir. Lakin, nə-
zərə almaq lazımdır ki, həyatda (əməli işdə) gələcək po-
tensial gəliri bu günlə müqayisə etsək, qiymətləndirmə-
də (diskontlaşdırma), ekoloji layihə təhrif olunar. Məsə-
lən, meşə 80-100 il ərzində yetişir, diskontlaşdırma əm-
salı (r) yaxud səmərəliliyin normativ əmsalı adətən 8-
12% arasında götürülür.
Bu gün vəsait xərcləyib 1 m
3
oduncağı 100 ildən
sonra almaq məqsədə müvafiq deyildir. Göstərilən me-
233
Burada, C-cari
istismar xərcləridir;
r – diskontir əmsalıdır;
K - əsaslı vəsaitdir.
Təsvir edilən metod müqayisəli iqtisadi səmərəli-
lik zamanı istifadə edilir.
Gətirmə və diskontir metodlarının ən əsas fərqlən-
dirici cəhəti xərclərin özünü doğrultma müddətidir.
Ümumi səmərəlilik – nəticələrin ehtiyatlara çə-
kilən xərclərinə nisbətidir. Müvəqqəti
nümunəvi meto-
dikaya görə nəticə qarşısı alınmış ziyanın və xərclərin
müqayisəsidir. Belə halda əlavə səmərələr (məs. sosial)
nəzərə alınmır. Bu səmərələr dolayısı səmərə adlanır.
Bazar şəraitində kommersiya səmərəsini təyin et-
mək zəruridir. Ekoloji tədbirlərin təmiz illik kommersi-
ya səmərəsi iki xərcin fərqli kimi müəyyən edilir: çirk-
ləndirməyə görə ödəmələrin qənaətinin cəmi (Q
пл
) və
mühiti mühafizə tədbirlərinə çəkilən ümumi xərclər ara-
sındakı fərq (Z).
Belə halda,
Q
ком
=Q
пл
– Z..
Aydındır ki, burada diskontir tətbiq etmək lazım
gələcəkdir, yəni problem gəlib özünü doğrultma müddə-
tinə dirənəcəkdir. Çirklənmiş təbii ehtiyatların təmizlən-
məsi tədbirlərinin həyata keçirilməsinə çəkilən xərclərin
effekti aşağıdakı kimi təyin edilir:
S = (C
1
-C
2
) Q...
Burada, C
1
, C
2
– təmizləmənin təbiəti mühafizə