Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti NƏzakət hüseynova
Yüklə 1,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2-ci fərq.
Boron bez tıuğan erzə Ülem bula torğaynı; Bik kiibəhə yəştən ük Yatıb illə torğaynı. Unda deyəii kilqən hun, Küp keşene ülterep, Deyeü əşap kitkən hun. (s.,61) Mənası: Əvvələr biz anadan olduğumuz yerdə, ölüm çoxlu gənci öldürdü, itirdi. Nə vaxt ki, div gəldi, o çoxlu insan öldürüb getdi. Demək, bu daşqından qabaq onlar daha iki ölümsaçan hadisə ilə üzləşiblər. Lakin Babil, Şumer, Bibliya əsatirlə rində, o cümlədən, «Quran»da Nuhun tufandan sağ çıx masını Allah özü birbaşa tənzimləyir və bu daşqını ona görə törədir ki, ona iman gətirməyənlər, şər qüvvələr, zü lüm edənlər məhv olsunlar. «Quran»m hud surəsinin 36- 37—
ci ayəsində deyilir: Nuha belə vəyh olundu: «Əvvəlcə iman gətirilənlərdən başqa, tayfadan heç kəs iman gəti rməyəcək. Onların etdikləri əməllərə görə kədərlənmə!» /Biz tezliklə onları məhv edər, Səni kafirlərin zülmündən qurtararıq!/ 37.
Nəzarətimiz altında və vəyhimiz üzrə /sənə öyrə dəcəyimiz kimi/ gəmini düzəlt, zülm edənlər barədə mənə müraciət etmə /onların bağışlanmalarını məndən xahiş etmə/. Çünki onlar suda boğulacaqlar! /»' Hətta Nuhun oğlu Kənan da iman gətirmədiyinə görə məhv olur. 2-ci fərq. Əgər Nuh tufanından iman gətirən şəxslər qurtulursa, «Ural batır» dastanından aydın olur ki, başqa torpaqlarda ziilm edənlər, şər qüvvələr mövcuddur. Ən 1 1 Quran. Bakı. 1993, snh. 189-190. 34 böyük zülm edən şər qüvvələrin təmsilçiləri Qatil, ilanla rın başçısı Qəhqəhə, oğlu Zərkum, Əzrəkə və s. onlarla eyni zaman çərçivəsində yaşayırlar. 3- cü fərq. Nuh peyğəmbər su daşqınından Allaha iman gətirən şəxslərlə bərabər həyatın davam etməsi üçün hər canlıdan bir cüt (erkək, dişi) gəmiyə mindirib xilas edirsə, Yanbirdənin dediyinə görə məskunlaşdıqları bu ada heç də canlı həyatdan məhrum deyilmiş. Az da olsa heyvanat, yaşıllıq mövcud idi ki, sonradan onların əməyi sayəsində çoxalırlar.
paq hələ qurumamışdır, balaca göllər və bataqlıqlar var idi. 4- cü ən böyük fərq. Dünya daşqını sənətkarlığın müəyyən mərhələsində baş vermişdir. Bunun ən bariz nümunəsi gəmiqayırma sənətkarlığının mövcudluğudur. «Ural batır» dastanında təsvir edilən axırıncı daşqın zamanı isə tutumu, xarici görünüşü məlum olmayan qayığın adı çəkilir. Kayık yahap bar keşe Hıuğa batıb iilməqən. (s., 61) Mənası: Qayıq düzəldə bilən insanlar suya batıb ölmə dilər.
Ola bilər bu qayıq çox ibtidai formada, adi taxta par çası olsun. Yəni Nuhun gəmisi kimi nəhəng gəmi ilə mü qayisəyə gəlməyəcək dərəcədə adi bir qayıqdan söhbət gedir. Nuhun gəmisi isə yer üzərində olan hər canlıdan bir cüt və iman gətirənləri, uzun müddətli yemək, içmək eh tiyatı tuta biləcək hər tərəfi möhkəm bağlı, nəhəng bir 35
gəmi kimi təsvir olunub (Bibliya, Quran). Bu qayığın mövcudluğu bir daha «Ural batır» dastanmdakı daşqının məşhur dünya daşqını ilə heç bir əlaqəsi olmadığını bir daha təsdiqləyir. Məsələyə adi məntiqlə yanaşmada belə, dünya daşqınından qayıqla çıxa bilmək çox gülünc görü nərdi. Buradakı daşqını isə yazda, payızda yağışlar nə ticəsində baş verən adi daşqınla müqayisə etməklə daha doğru nəticə əldə etmək olar. Təbiidir ki, ibtidai təfək kürlü insanlar təbiətin bu şıltağını olduğu kimi dərk edə bilməzdilər və bu baxımdan onlar daşqını özlərinin an laya biləcəyi tərzdə, şər qüvvələrin (divlərin, əjdahaların) törətdiyi bir hadisə kimi yozumuna çalışmışlar. Bütün bunlara yekun vuraraq, demək olar ki, tədqi qatçıların1 «Ural batır» dastanının zamanını təyin etmə məsələsində gəldikləri nəticə tarixi təhlil fonundan müba hisəli görünür. Prof. P.Xəlilov bu məsələyə aydınlıq gətirməyə çalışa raq yazır: «... dastanın formalaşmasını bu qədər dala çəkmək üçün mətn əsas vermir... Dastanda başqırdların hər hansı yadelli ilə mübarizəsinin konkret, az-çox kolo- ritli təsviri yoxdur»1 2 «Ural batır» dastanında məkan təsviri çox maraqlıdır. Burada toponomik coğrafi məkan kimi konkret adlara dastan boyu rast gəlmək mümkündür ki, bunlar da antro- pomorfik obrazlar şəklində mövcuddurlar. Hadisələrin ək səriyyəti mifik və qeyri-ıuiiəyyən məkanlarda cərəyan edir. Qəhrəmanların hərəkət istiqamətləri məlum deyil. Lakin cə hətlər var. Sağ və sol. Bu cəhətlərin özünün hansı istiqamət əsasında təyininin təsviri belə yoxdur. Qəhrəmanlar «ölüm süz həyat axtarışına başladıqları vaxt»... illərlə, aylarla, gecə və gündüz yol gedirlər. Dağlar və çaylar keçirlər. Qaranlıq ormanlardan (meşə) keçib, hündür bir ağacın altında əlində uzun çubuq tutmuş ağsaqqal kişiyə rast gəlirlər (s. 68-69). 1 А.С.Мирбадалов. Башкирский народный эпос. Москва, 1977, стр. 15. 2 P.Xəlilov. Türk xalqları və şərqi slavyanların ədəbiyyatı. Bakı, 1994. s.,102. 36 Məqsədlərini dedikdə qoca onlara qarşılarında iki yolun olduğunu deyir. Biri sol (yəni Samraunun ölkəsidir), ikinci isə sağ cəhətdir (qaniçən Qatilin ölkəsidir).1 Hulğa kithən, yul buyı- Uyın-kölgə tən buyı, Kayğı-etlek kiirməyənsə, Samraıt koşkcı baş eyep Kan da əsməy, it ey m əy, His iilümqə, yul kuymcıy. (s.,68-69) Mənası: Sola gedən, yol boyu- Gecə, gündiiz gün boyu, Pislik, qayğı görməyəcək, Samrau quşuna baş əyib, Qan tökməz, ət yeməz, Ölümə heç yol qoymaz. Sağa gedən isə şər qüvvələrə rast gələcək. Unğa, kithərı, yul buyı- Ilau-hıktau yıl buyı; Katil batşa ilə bar; Tau-tau keşə höyəqe, Kanğa bcıtkan er e bar. (s.,68) Mənası: Sağa gedən yol boyu, il boyu qəm-kədərlə rastlanacaq. Qatil padşahın elidir. Dağlar insan sümüklə- rindəndir, yer qan ilə sulanır. Göründüyü kimi qəhrəmanlar naməlum istiqamətdə sağ və sola yollanırlar ki, bu cəhətlər onların məqsədinə çatmaq üçün sonrakı prosesdə hərəkət istiqamətlərini tən- 1 D astan və nağıllarda insanlara yol göstərən, onların köməyinə çatan belə obraz olan Xızır Peyğəmbər «Dədə-Qorqud» dastanında da bu funksiyanı yerinə yetirir. 37
Yüklə 1,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|