Azərbaycan respublikasi təhsil nazirliyi naxçivan müƏllimlər nistitutu
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV FƏSIL ƏLI BƏY HÜSEYNZADƏNIN IMLA VƏ TƏRCÜMƏ MƏSƏLƏLƏRI HAQQINDA FIKIRLƏRI
tərif edilmişdir. Lakin «Füyuzat» jurnalı və Əli bəy Hüseynzadənin bu baxımdan taleyi uğursuz olmuşdur. «Füyuzat»a «mürtəce romantik», «əksinqilabçı», «pantürkist» yarlıkı yapışdırıb nəinki insafsızcasına pisləmiş, hətta müəyyən məqamlarda onun baş mühərririni və müəlliflərini təhqir etməkdən də çəkinməmişdilər. Bu meyl qorxunc bir zamanın diktə etdiyi eybəcər fikir forması idi» (30,6). Beləliklə, həm «Molla Nəsrəddin»lə «Füyuzat», həm də Cəlil Məmmədquluzadə ilə Əli bəy Hüseynzadə arasında süni uçurumlar yaradılmağa başlanmışdır. Halbuki ömürlüklərinin bir sıra mərhələlərinə aid olan hadisələr göstərir ki, onlar bir- birinin şəxsiyyətinə ehtiramla yanaşmış, tənqid məqamında dayananda da yüksək nəzakət və mədəniyyət nümunəsi göstərmişdilər. Əli bəy Hüseynzadə «Həyat» qəzetinin 1906-cı il 18 may tarixli 107-ci nömrəsində «Molla Nəsrəddin»in Arqus kimi yüz gözlü olmasını arzulayırdı ki, nöqsanları daha çox görüb tənqid etsin. Tənqidə təşəkkürlə cavab vermək Əli bəyin prinsiplərindən biri idi: «O («Molla Nəsrəddin» - S.H.), ancaq həcv ilə, istehza ilə, xəndə ilə qüsurlarımızı intiqad və islah yolunu tutmuşdur. Bundan kimsənin dilgir olmağa həqqi yoxdur. Sabah əgər məni də həcv eləsə, təşəkkür eləməkdən başqa əlimdən bir şey gəlməyəcəkdir» (23, № 101). Uzun müddət «Molla Nəsrəddin» jurnalı ilə «Füyuzat» jurnalının qarşı-qarşıya qoyulması, ikinci haqqında səhv fikirlərə səbəb olmuş, birincisinin yazarları «mol- lanəsrəddinçilər», ikincinin ətrafına toplaşanlar isə «panis- lamistlər» və «pantürkistlər» adlandırılmışdır. Halbuki tədqiqatlar nəticəsində əldə edilən faktlar göstərir ki, bu iki mütərəqqi mətbuat arasında heç bir barışmaz konflikt olmamış, əksinə, «Molla Nəsrəddin» nəşrə başlayanda yetmiş altı, (1905-ci ildə çapdan çıxmış 131 nömrəsi nəzərə alınarsa, ümumən 207) nömrəsi çapdan çıxmış «Həyat» qəzetinin radektoru Əli bəy Hüseynzadə bu mədəni hadisəni alqışlamış,
69
«Füyuzat» bağlananda isə Cəlil Məmmədquluzadə təəssüf etmişdi. Əli bəy Hüseynzadə «Molla Nəsrəddin» jurnalı haqqında yazdığı məqalələrində dərgiyə ehtiram və hörmətlə yanaşmış, ona ünvanlanan tənqidlərə, jurnalı məhv etmək istəyənlərə özünə xas olan müdrikliklə cavab vermişdir: « Məazallah böylə bir xəta baş göstərsə, bizim qüsurumuzu, eyib və nöqsanımızı kim görüb bizə göstərəcəkdir?! Xeyr, «Molla Nəsrəddin»in iki gözü bizə çox lazımdır. «Molla Nəsrəddin»in gözlərini çıxartmaq deyil, hətta bir dua etməliyiz ki, allah «Molla Nəsrəddin»i yunan əsatirindəki Arqus kimi yüz gözlü etsin!..(23, № 107). Mirzə Cəlil isə Əli bəyi dahi şəxsiyyət hesab etmiş, onun böyüklüyünü yüksək qiymətləndirmişdir. Əli bəy 1926-cı ildə Bakıya I Türkoloji qurultaya gəldiyi zaman Cəlil Məmmmədquluzadənin və «Molla Nəsrəddin»in fəaliyyəti haqqında rəğbətlə danışmışdır. Onların hər ikisinin xidməti ölçüyəgəlməz və xəlqidir. Xalqın tarixi, dili, gələcəyi, maarifi və s. bütün mütərəqqi ziyalılar kimi onları da dərindən düşündürmüş, başında durduqları mətbuat orqanları ilə dilimizin inkişafına müxtəlif istiqamətlərdən olsa da, yüksək dərəcədə kömək etmişdilər: «Dövrün ədəbi dilinin formalaşmasında mətbuat işçilərinin rolu danılmazdır» (11,73). Millətin dili, tarixi və mədəniyyəti daha çox mətbuat vasitəsilə qorunub inkişaf edir. Ona görə də Əli bəy mətbuat məsələlərinə ciddi fikir verirdi. Əli bəy mətbuatın qüdrətinə inanır, onun rolunu ədəbiyyatın xidmətinə bərabər tutur (mətbuat ədəbiyyatın bir qolu olan publisist ədəbiyyatdır) və cəmiyyətdəki dəyişikliklərin onların sayəsində mümkün olacağını göstərirdi. O hələ 1906-cı ildə «Həyat» qəzetinin avqust nömrələrində təhsil illəri ilə bağlı keçirdiyi həyatını anladan «Nümunə məktəbi» adlı məqaləsində yazırdı: «Biz əsil etimadı tamim ilə şuna mütəqidiz ki, öz hüquq və ixtiyaratına mətbuat və ədəbiyyat sayəsində axiri-əmr vaqif bulunan, ya bulunacaq
70
olan camaatların cəhd və qeyrətləri ilədir ki, istibdadın səd və bəndləri yıxılıb ədəbiyyatı həqiqiyə hürr və sərbəst olaraq məktəb qapılarından içəri girməyə yol tapacaqdır. Əsil o vaxt öz əqidələrini axçaya, rütbəyə nişanəyi-istibdaddan dəbdəbə və daratına satanların vücudları ortadan qalxmış olacaqdır» (40, 56). Əli bəy 1916-cı ilin yanvarında Berlində Türk qövmləri konqresində türk xalqlarının hüquqlarını müdafiə üçün söylədiyi məruzəsində rusların türklərə təzyiqinə baxmayaraq mətbuatın tərəqqisini alqışlayırdı: «Fəqət bu şiddətli basqı və senzordan sonra 1905-ci il ixtilalı ilə birlikdə hər şey bir müddət üçün dəyişdi. Türklər tərəqqiçi və liberal hərəkatlara qarışdılar. Başlıca Qafqaziya, Krım və Qazanda beş-altı mətbəə quruldu. 1905-1906-cı illərdəki qəzetə və dərgilərin sayısı otuza çıxdı. Rus hökumətinin əzməyə çalışdığı milli şüurun oyandığı meydanda idi» (40, 60). Beləliklə, mətbuat Əli bəyin nəzərində mətbuat milli şüurun oyanma prosesini gücləndirən və dilin bütün imkanlarını üzə çıxaran ən mühüm vasitə idi.
IV FƏSIL ƏLI BƏY HÜSEYNZADƏNIN IMLA VƏ TƏRCÜMƏ MƏSƏLƏLƏRI HAQQINDA FIKIRLƏRI
71 Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|