Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ
Yüklə 5,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Pulun diktaturası
- Aristotelin
- : «Elmdə geniş bir böyük yol yoxdur v ə ancaq o adam elmin parlaq zirvələrinə çata bilər ki, yo- rul
- O ölkədə elmi- texniki t ərəqqi güclü inkişaf edir ki, orada bütövlükdə təh- sil güclüdür.
- Eynşteyn elm adamlarını üç qrupa bölürdü.
- İkinci qrup
- . Elmə böyük yenilik gətirənlər bu qrup ların hamısına mənsub ola bilər. Bütün həyatını elmdə gör
Pulun diktaturası
37 GİRİŞ Müasir dövr elmin, texnikanın, informasiya texnologiya- larının, bir sözlə, intellektual biliklərin inkişafı əsridir. Elm isə bu spektrd ə problemlərin həlli deməkdir. M əhəmməd Peyğəmbər (s) yazırdı: «Bir saat elmlə məş- ğul olmaq altmış il namaz və dua ilə məşğul olmaqdan fayda- lıdır… Elm uzaq Çində də olsa, ona sahib olmaq üçün yola çıx- maqdan ç əkinməyin». Müasir insanlar bütün elm sah ələrində olduğu kimi, iqti- sad elminin d ə kəskin problemlərini, onların həyatı üçün əhə- miyy ətini gündəlik olaraq hiss edirlər. Dünyadakı bütün adi və qlobal probleml ərin həlli, bugünü, sabahı, gələcəyi, iqtisadi, so- sial, siyasi, ideoloji, daxili v ə xarici vəziyyətin dəyişməsi sosi- al-iqtisadi prosesl ərin gedişindən asılıdır. İnsanların yaşayış səviyyəsini yüksəltmək və yeni istiqa- m ətləri müəyyənləşdirmək üçün iqtisadiyyatın inkişafının so- sial yönümünü yaxşılaşdırmaq lazımdır. Bu, bəşəriyyətin iqti- sadi durumunun əsasını təşkil etməlidir. Dantenin «müdrikl ər müəllimi», Engelsin «ən universal z əka», Marksın “qədim yunan fəlsəfəsinin Makedoniyalı İsgən- d əri” adlandırdıqları yunan elm və fəlsəfəsinin ən böyük düha- la rından olan Aristotelin fəlsəfə tarixində xidmətlərindən biri elml ərin ilk dəfə müfəssəl təsnifatını verməyə çalışmasıdır. O, bütün elml əri üç əsas qismə bölmüşdür: nəzəri, təcrübi və ya radıcılıq 1 . K.Marks yazırdı: «Elmdə geniş bir böyük yol yoxdur v ə ancaq o adam elmin parlaq zirvələrinə çata bilər ki, yo- rul maqdan qorxmayıb, onun daşlı-qayalı cığırları ilə dır- man sın» 2 .
1
2 Bax:
K.Marks. Kapital. I cild. Bakı, 1969, s. 25. Pulun diktaturası
38 Elmi-texniki t ərəqqi öz təbiəti etibarilə sonsuzluğa gedən bir prosesdir. Bütövlükd ə dünyanın özü, onun dərk edilməsi mür
əkkəb və sonsuzdur. Məlumdur ki, elmi-texniki tərəqqi is- tehsalda inqilabi d əyişikliklər yaradır. Bunun nəticəsində insan kapitalının hərtərəfli inkişafı üçün potensial imkan və şərait ya- ranır. Elmin nailiyyətlərindən bacarıqla və düzgün istifadə olunması ölkənin sosial-iqtisadi inkişafının yüksəlişi deməkdir. Əlbəttə, burada söhbət bütün dünya elmi nailiyyətlərinin sis- temli halda d ərk və istifadə edilməsindən gedir. O ölkədə elmi-
Müasir qlobal dünya elmin kompleks inkişafını tələb edir. Bu ist ər
d əqiq, istərsə də sosial elm sahələrinə eyni dərəcədə aiddir. D əqiq elm sahəsinin nümayəndəsi ABŞ-da yaşayıb- yaradan h əmyerlimiz Lütfi-Zadəni «XX əsrin ən böyük alimi», «Qeyri-s əlis məntiqin atası» adlandırırlar. Onun yaratdığı qeyri- s əlis məntiqi nəzəriyyə riyaziyyatın əsası sayılan ikili çoxluq anlayışını qeyri-səlis çoxluqla əvəz etmişdi. Lütfi-Zadənin n əzəriyyəsi təbiət və cəmiyyətdəki proseslərin qeyri-mü- əyyənliyini nəzərə almağa imkan yaratdı. Lütfi-Zadə nəzəriy- y əsi Amerikada, Yaponiyada və Avropada texnoloji proseslərin sür ətli inkişafına təkan verdi və kainatın sirlərinin dərindən d ərk olunmasında insanların köməyinə gəldi 1 .
əmli alimlər belə hesab edirlər ki, əgər Eynşteyn XX əsrin birinci yarısında fizika sahəsində inqilab etmiş-
1 Qeyd: Lütfizad ə , Lütfi Ələsgərzadə (1921) – görkəmli təbiətşünas alim, fizik, professor. 1926- cı ildə İrana, 1944-cü ildə ABŞ-a köçmüş və hazırda elmi f əaliyyətini orada davam etdirir. 50-70-ci illərdə ümumi sistemlər nəzəriyyəsinin qurulmasına dair yanaşmaların müəlliflərindən biridir. NASA-nın və NATO- nun aparıcı mütəxəssisidir. Elektron cihazları istehsal edən dünya şirkətlərinin əksəriyyəti onun nəzəriyyəsinin tətbiqi ilə məşğuldur. (Bax: Fəlsəfə ensiklopedik lüğəti. Müəllif kollektivi. Bakı: “Azərbaycan Ensiklopediyası” N əşriyyat – Poliqrafiya Birliyi. 1997, s. 255). Pulun diktaturası
39 dirs ə, Lütfi-Zadə həmin əsrin ikinci yarısında alternativ ri- yaziyyat yaratmışdır. Göründüyü kimi, yaxşı nəzəriyyə min təcrübədən va- cibdir. N əzəriyyəyə nisbətən təcrübə çox dəyişkəndir. Nəzə- riyy əyə görə, birqütblü dünya dayanıqlı ola bilməz. Çünki dünyada harmoniya lazımdır. Ən optimal variant isə nəzə- riyy ə ilə təcrübənin əlaqələndirilməsidir. T əəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, bu gün postsovet öl- k ələrində elm və təhsilin inkişafı qaneedici deyil və təsadüfi insanlar bu proses ə müdaxilə etməklə onun dəyərini heçə endirmişlər. Elm fədaisi olan Xudu Məmmədov özünün «Qoşa qanad» kitabında yazırdı: «… 50-60 il bundan qabaq elmi iş bugünkü kütl əviliyə malik deyildi. Hələ o vaxtlar, elmi işçilik az tanınan nemətlərdən biri olarkən, Eynşteyn elm adamlarını
Eynşteynə görə bir qrup adamlar elm al əminə təsadüfən düşmüşlər, onlar eyni asanlıqla başqa yerdə işlər və özlərini yenə də öz yerlərində hiss edərdilər. İkinci qrup nümay əndələrinin elmə münasibəti idmançının idman yarışlarına yanaşmasını yada salır: maraqlı bir çətinliyin öh- d əsindən gəlib öz üstünlüyünü göstərmək. Elm adamlarının qalan az bir qismi is ə, istəsələr də özlərini başqa bir işdə tapa bilm
əzlər. Onların bütün həyatı varlığın qəribəliklərini görmək, axtarmaq v ə bacardıqları qədər onların səbəbini dərk etməyə yön
əlmişdir. Eynşteynin bu bölgüsü çox kəskin olsa da burada bir gerç
əklik var. Bölgüdə sadəcə olaraq, elmi işçilərin elmə ya- naşmasından söz gedir. Elmə böyük yenilik gətirənlər bu qrup ların hamısına mənsub ola bilər. Bütün həyatını elmdə gör ən bir adamdan isə dəyərli bir iz qalmaya bilər» 1 . 1949-cu ild ə Qərbi Almaniyanın prezidenti Adenauer ölk ə Bundestaqında növbəti il üçün təhsilə büdcənin əlli
1 Bax: Xudu M əmmədov. Qoşa qanad. Bakı: Gənclik, 1974, s. 42-43. Eyni zamanda Xudu M əmmədovun bu fikirlərini oxumaq olar: Elm adamları elm haqqında. Professor Səlahəddin Xəlilovun təqdimatında. Bakı: Çaşıoğlu, 2010, s. 97.
Yüklə 5,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|