Azərbaycan Respublikasının daxili və xarici siyasətinə, beynəlxalq münasibətlərə dair analitik jurnal
Yüklə 4,36 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- STRATEJİ TƏHLİL 235
- ABŞ-ın demokratiya fəlsəfəsi nümunəsində “humanist” dəyərlər və siyasi reallıqlar
- Yarandığı dövrdən etibarən özünü demokratiyanın beşiyi və dünyadakı ən qətiyyətli müdafiəçisi elan edən ABŞ-ın bu məfhuma münasibəti sözün
Say 2 (9) • 2014 | STRATEJİ TƏHLİL 235 Bu fikir fəlsəfə tarixində öz görkəmli müdafiəçilərini tapmışdır. Məsələn, görkəmli alman filosofu V.Hegel (1770-1831) müharibəni hər bir cəmiyyət üçün nəinki iqtisadi, həm də psixoloji və mənəvi çıxış yolu kimi nəzərdən ke- çirir: “Küləyin əsməsi gölün çürüməsinə imkan vermədiyi kimi, yəni əgər külək uzun müddət əsməsə, mütləq belə olmalıydı, müharibə də xalqları çürüməkdən qoruyur. Belə ki, uzunmüddətli və sözsüz ki, xüsusilə əbədi sülh zamanı bu, mütləq baş verməlidir. ...Xalqların ölümdən qorxması onların azadlığının məhvinə səbəb olur” [1, s.565]. ABŞ-ın demokratiya fəlsəfəsi nümunəsində “humanist” dəyərlər və siyasi reallıqlar Açıq cəmiyyət anlayışının və demokratiyanın daima əbədi siyasi və iqti- sadi maraqların kölgəsində qaldığını anlamaq üçün ABŞ-ın bu istiqamətdəki tarixi davranışlarına diqqət yetirmək lazımdır. Çünki bir çox hallarda məhz bu dövlətin hakimiyyət strukturları bütün dünyanı onlardan nümunə götürməyə səsləyir, hər kəsə yol göstərməyi sevirlər. Yarandığı dövrdən etibarən özünü demokratiyanın beşiyi və dünyadakı ən qətiyyətli müdafiəçisi elan edən ABŞ-ın bu məfhuma münasibəti sözün həqiqi mənasında qəribə, daha dəqiq desək, təzadlıdır. Doğrudur, Qərbdə bir qisim tanınmış mütəfəkkirlər ABŞ demokratiyasını etalon hesab edir, azadlığı isə amerikalıların yeganə mövcudluq kredosu adlandırırlar. Məsələn, tanınmış fransız filosofu A.Tokvil (1805-1859) özünün məşhur “Amerikada demokratiya” adlı əsərində amerikalıları və rusiyalıları müqayisə edərək, bu iki sivilizasiyanın inkişaf xarakterində demokratiyanı əsas fərq qismində göstərir. Daha dəqiq desək, Tokvil demokratiyanı ABŞ sivilizasiyasının əsas tərəqqi qaynağı, totali- tarizmi və gücü isə rusların inkişafında yeganə vasitə hesab edir: “Amerikalılar təbiətin onların qabağına atdığı maneələrlə, ruslar isə əhali ilə mübarizə apa- rırlar. Biri səhralar və barbarlıqla, o biri isə döyüşə hazır olan sivilizasiya ilə dö- yüşür. Buna görə amerikalıların mübarizəsi əkinçinin kətməni ilə, rusların işğalı isə əsgərin qılıncı ilə aparılır. Öz məqsədinə çatmaq üçün birinci şəxsi marağa bel bağlayıb, sərbəst hərəkət etmək imkanı verir, digəri isə cəmiyyətin bütün gücünü, necə deyərlər, bir adamın əlində cəmləşdirir. Biri üçün hərəkət vasitəsi kimi azadlıq əsasdır, o biri üçün isə itaət. Onların çıxış nöqtəsi ayrı-ayrıdır, yol- ları da eləcə”. Tarix də göstərdi ki, ruslardan fərqli olaraq ABŞ-ın dünyada öz nüfuzunu yaymaq uğrunda apardığı mübarizə məhz demokratiya pərdəsi altında cərəyan edib və etməkdə davam edir. Daha doğrusu, ABŞ demokratiyanın boğulmasını bəhanə edərək, çox rahatlıqla digər dövlətlərin daxili işlərinə qarışmağı özünə “borc” bi- lir. ABŞ demokratiyası əslində bu dövləti Yarandığı dövrdən etibarən özünü demokratiyanın beşiyi və dünyadakı ən qətiyyətli müdafiəçisi elan edən ABŞ-ın bu məfhuma münasibəti sözün həqiqi mənasında qəribə, daha dəqiq desək, təzadlıdır. STRATEJİ TƏHLİL | Say 2 (9) • 2014 236 ərsəyə gətirmiş əksəriyyəti ingilis olmaqla mühacir koloniyalarının ruhundan qaynaqlanır. Çünki Avropadan mühacirət etmiş narazı şəxslərin Amerikada hər hansı uğura nail ola bilməsi üçün onların mütləq şəkildə azad qanunların hökm sürdüyü cəmiyyətə ehtiyacları var idi. Əgər tarixə diqqətlə fikir versək, görərik ki, ABŞ dövlətini formalaşdırmış ilk 13 koloniyada hökm sürən iqtisadi və siyasi mühit bu dövlətə sonradan birləşmiş koloniyalardakı ab-havadan öz mütərəqqiliyi ilə fərqlənirdi. Azad mühitdə özlərinə xeyli kapital toplamağa müvəffəq olmuş bu ştat- ların sonrakı genişlənmə ardıcıllığına nəzər salsaq, onların silahdan daha çox satınalma üsulundan istifadə etməsinin şahidi olarıq. ABŞ-ın bir dövlət kimi təşəkkülündə kapitalın və azad sahibkarlığın silahdan daha çox paya malik ol- masını iddia etsək, yəqin ki, səhv etmərik. Ən azından ona görə ki, XIX əsrdə, yəni ABŞ-ın bir dövlət kimi formalaşdığı zaman kəsiyində onun cəmi iki dəfə silaha əl atdığına görürük. Birinci dəfə ABŞ silah gücünə cənub ştatları ilə olan vətəndaş müharibəsini öz lehinə həll etdi. Həmin dövrün siyasi şərtlərini təhlil etsək, müharibənin qaçılmaz olduğuna bir daha əmin olarıq. Birincisi, şima- lın cənub ştatları ilə hər hansı maddi sövdələşməyə getməsi praktik cəhətdən mümkün deyildi. Ona görə ki, cənubu idarə edən mülkədarlar və quldarlar qul əməyinin hədsiz istismarı və təbii sərvətlərin satışından saysız gəlir əldə edirdilər, yəni onların pula heç bir ehtiyacı yox idi. Əksinə, cənub öz maddi resurslarına və Avropadakı havadarlarının köməyinə arxayın olaraq, şimalı birdəfəlik işğal etmək niyyətində idi. Şimalda isə bunu çox gözəl anlayırdılar və ABŞ rəhbərliyi onu da başa düşürdü ki, qonşuluqda cənub kimi təhlükənin mövcudluğu Vaşinqtonun gələcək mövcudluğunu böyük bir sual işarəsi altına qoyur. Belə bir şəraitdə isə iki sistemdən biri qalmalı idi, ya azad sahibkarlığa və kapitalizmə əsaslanan şimal, ya da quldarlıq üzərində bərqərar olmuş cənub. Yeri gəlmişkən, prezident Linkolnun quldarlığı cənubla müharibə dövründən qabaq deyil, məhz bu hərbin gedişində ləğv etməsi çox şeydən xəbər verir. ABŞ-ın XIX əsrdə ikinci dəfə silaha əl atdığı hadisə isə İspaniya ilə müharibə dövrünə (1898) təsadüf edir. Bu müharibə öz tarixi əhəmiyyəti və missiyası nöqteyi-nəzərindən heç də ABŞ-ın istiqlaliyyət müharibəsindən geri qalmır. Əgər birinci halda ABŞ öz dövlət müstəqilliyini avropalılardan müvəffəqiyyətlə müdafiə edə bilmişdisə, İspaniya ilə müharibənin nəticələrinə əsasən isə Va- şinqton Avropa müstəmləkəçiliyinin Amerika qitəsindəki sonuncu dayaqla- rına sarsıdıcı zərbə endirməyi bacarmışdı. ABŞ-ın həm birinci, həm də ikinci dünya müharibəsindəki davranışları onu göstərdi ki, bu ölkə dünyanı güc yolu ilə deyil, pulun qüdrəti hesabına istila etmək taktikasını seçib. Dünyanın apa- rıcı dövlətlərini maddi cəhətdən özündən asılı salan ABŞ sonralar məhz bu asılılığın hesabına qlobal siyasətdə diktə edən tərəf mövqeyinə yüksələ bildi. “Sem dayının” siyasi himayəsi altında dünyanın aparıcı bazarlarına, o cümlədən XX əsrin ikinci yarısından etibarən neft resursları üzərində nəzarətə yiyələnən ABŞ kapitalı öz müvəffəqiyyətini məhz azad hərəkət etmək üçün yaradılmış şəraitə borcludur. Külli miqdarda vəsait əldə edə bilmək və kapital ehtiyatla- rına arxalanaraq dünyaya hökmranlığını həyata keçirmək naminə ABŞ-a həm Yüklə 4,36 Kb. Dostları ilə paylaş:
|