Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ
Yüklə 1,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
28
Burada: t - hesabat dövrünün “birinci ili” olan “0” ilə verilmiş göstəricinin aid olduğu T ili arasındakı illərin sayıdır; E n - vaxta görə gətirilmə normatividir. Qeyd etmək lazımdır ki, E n normativini hesablamaq üçün iki yanaşma mövcuddur. Birincisi, faiz dərəçəsi, ikincisi isə,qoyulan vəsaitin sərbəst mənimsənilməsi şəraitində gözlənilən mənfəət normasıdır.Bu normativin hesablanması zamanı müştərək müəssisənin yaradılmasında iştirakçıların motivlərini də nəzərə almaq lazımdır. Ümumilikdə isə E n normativi müəyyən olunarkən, risksiz dərəcənin səviyyəsi, kommersiya və maliyyə risklərinin səviyyəsi nəzrə alınır. Müştərək müəssisənin yaradılması və fəaliyyətinin səmərəliliyini xarakterizə edən göstəricilərdən biri də iteqral səmərədir (C i ) və o aşağıdakı kimi hesablanır [17, səh 70] :
∑
Burada: L T - müəssisənin ləğv etmə (və ya qalıq) dəyəri; K t
qoyuluşudur; M xal -xalis mənfəətdir; A t - t ilində amortizasiya ayırmaları; t - hesabat dövrünün “birinci ili” olan “0” ilə verilmiş göstəricinin aid olduğu T ili arasındakı illərin sayıdır. İnteqral səmərəlilik göstəricisi müsbət kəmiyyət olmalıdır. Bu o deməkdir ki, müştərək müəssisənin yaradılmasına çəkilən xərclərin daxili rentabellik norması a x
əmsalını müəyyən edərkən istifadə olunmuş E n normativindən yüksəkdir. Daxili rentabellik norması köstəriçisinin həqiqi qiymətini tapmaq üçün aşağıdakı məsələni 29
həll etmək lazımdır.Bunun üçün müştərək müəssisənin yaradılması və fəaliyyətinin inteqral səmərəsinin sıfra bərabər olduqu E x tapılır. Əgər inteqral səmərə müsbətdirsə, onda E x >E n . Əgər mənfidirsə, onda E x
n
. x -ın həqiqi qiymətini tapmaq üçün ardıcıl yaxınlaşdırma metodundan istifadə olunur (müsbət inteqral səmərədə E x ardıcıl olaraq 0,01 artırılır. Mənfi inteqral səmərədə (müsbət inteqral səmərədə E x ardıcıl olaraq 0,01 artırılır. Mənfi inteqral səmərədə 0,01 azaldılır). Bu vaxt E x -in elə qiyməti müəyyən olunur ki, inteqral səmərə ya sıfıra bərabər olsun, ya da sıfıra yaxın müsbət və ya mənfi kəmiyyət alınsın. Sonra daxili rentabellik norması aşağıdakı formulla hesablana bilə [11, səh 48]:
Burada: E d -inteqral səmərənin sıfıra yaxın müsbət və ya mənfi qiymət aldığı diskont normasıdır; E d+1 ─E d ilə müqayisədə bir bənd artırılmış (azaldılmış) diskont normasıdır ki, bu normada inteqral səmərə sıfıra yaxın mənfi və ya müsbət qiymət alır; C d
d+1 isə E
d və E
d+1 - Ə uyğun inteqral səmərədir. Müştərək müəssisənin yaradılması üçün hazırlanan layihələrdən ən səmərəli variantın seçilməsi inteqral səmərə vasitəsilə həyata keçirilir.Bu iki yolla həyata keçirilə bilər. Birincisi, differensial yanaşma yolu ilə. Bu vaxt kapital qoyuluşlarının arasındakı fərqin inteqral səmərəsi hesablanır. Bu səmərənin mənfi və ya müsbət olmasından asılı olaraq ikinci və ya birinci variant seçilir. İkinci halda isə, daxili rentabellik norması hesablanır,hansı variant daxili rentabellik normasının yüksək olmasını təmin edirsə, həmin variant əsas götürülür. Müştərək müəssisənin yaradılması və fəaliyyətinin səmərəliliyini hesablamaq üçün ən vacib göstəricilərdən biri də qiymət göstəriciləridir tapılmasıdır. Bu qiymət 30
göstəricilərinin tapılması isə öz növbəsində müəssisənin xarici iqtisadi fəaliyyətinin planlaşdırılmasında taktiki gedişlərə, səmərəli təşkil etməyə imkan verən bir element hesab edilir. Çünki, hər hansı bir bazarda və ya bazarlar çoxluğunda qiymətlərin dəyişmə meylləri bizim müəyyən edəcəyimiz qiymətlərə mütləq təsir göstərir və bu təsir nəzərə alınmalıdır. Bunun üçün isə, qiymətlərə təsir göstərən inflyasiya, rəqabət, istehsal növü və gücü, ödəmə şərtlərinin dəyişməsi və s. kimi amillərin nəzərə alınması çox vacibdir. Qiymətlərin təhlili, həmçinin əmtəənin keyfiyyəti və texniki- iqtisadi parametrləri kimi göstəriciləri də müəyyənləşdirməyi tələb edir. Bu baxımdan da, qiymətlərin proqnozlaşdırılması olduqca mürəkkəb və çətin bir prossesdir, Müasir şəraitdə tələbə təsir göstərən amillər çox böyük sürətlə və tez-tez dəyişirlər ki, bu da qiymətlərin elastikliyini, yəni artım və ya azalma dinamikasını düzgün izləməyə imkan vermir. Eyni zamanda, müşahidələr göstərir ki, qiymətə təsir göstərən amillər də zaman-zaman sabit qalmır və keçmişdə bir cür, gələcəkdə başqa cür təsir qabiliyyətinə malik olurlar.Qeyd etmək lazımdır ki, yuxarda göstərilənlərin tətbiqi müştərək müəssisələrin yaradılması və fəaliyyətini düzgün qiymətləndirməyə və səmərəli variantları seçməyə imkan verir.
Yüklə 1,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|