Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ
Yüklə 1,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
19
Sxem 1.1:Müştərək müəssisələrin dəyərinin məcmu idarə edilməsi.(Mənbə:4,səh 33). Müştərək biznesin yaradılmasının makroiqtisadi səmərəliliyinin meyarı bu prosesdəki xalq təsərrüfatı məqsədlərindən asılıdır. Ayrı-ayrı dövrdən asılı olaraq bu məqsədlər dəyişə bilər. Məsələn, müştərək biznesin yaradılması yolu ilə xarici investisiyasının cəlb olunması sənaye istehsalının sahə quruluşunun təkmilləşməsi, onun texniki-iqtisadi səviyyəsinin yüksəldilməsi, mütərəqqi və texnologiyanın, idarəetmə təcrübəsinin cəlb olunması və s. məqsədlər daşıya bilər.Müştərək müəssisələrin yaradılması və fəaliyyətinin makroiqtisadi səmərəliliyini iki formada müəyyən etmək olar. Birinci halda səmərəlilik, milli təsərrüfata istehsalçı mövqeyindən baxılaraq, müəyyən edilir. Müştərək müəssisələrin yaradılması hesabına ölkə iqtisadiyyatına modern texnika və texnologiya, idarəetmə təcrübəsi cəlb etməklə istehsal xərclərinin azaldılması və məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsi baş verir. Bu forma özünü müəssisənin iqtisadi səmərəliliyində İnvestisiya fəaliyyətinin strateji planlaşdırılması Brend strategiyası Dəyər amillərinin idarə edilməsi və monitorinqi MM-in dəyəri ilə əlaqədar mükafatlandırma və motivasiya sistemi İnvestorlarla kommunikasiya sistemi
20
konkretləşdirsə də, daha geniş mənaya malikdir. Başqa sözlə desək, məhdud iqtisadi resursların səmərəli istifadəsi və bunun nəticəsində də, xammal və materialların emal edilməsi səviyyəsinin yüksəldilməsi ilə ölkənin iqtisadi imkanları daha da genişlənir. Beləliklə də, ölkə milli iqtisadiyyatın uzunmüddətli və fasiləsiz inkişafı üçün olduqca mühüm əhəmiyyət kəsb edən xammal ixracatçısından hazır məhsul ixracatçısına çevrilir. Kiçik dövlətlər xarici iqtisadi əlaqələrdən daha çox asılıdır. Bu asılılıq xalq təsərrüfatının istehsalçı kimi səmərəliliyinin yüksək olmasını tələb edir. Müasir dövrdə əlavə gəliri ilk növbədə istehsal xərclərinin azaldılması hesabına əldə etmək mümkündür. Xalq təsərrüfatının istehsalçı kimi iqtisadi səmərəliliyi nə qədər aşağıdırsa, ölkənin xarici ticarətində “ticarət şəraiti” bir o qədər pisdir. Yəni məhsul vahidinə sərf olunan iqtisadi resurslar digər ölkələrə nisbətən artıqdır. Qeyd etmək lazımdır ki, istehsal növlərindən asılı olaraq xalq təsərrüfatına istehsalçı kimi baxılması əsasında makroiqtisadi səmərəliliyin hesablanması dövlətin iqtisadiyyatı istər iqtisadi, istərsə də inzibati yolla tənzimlənməsində mühüm əhəmiyyətə malikdir. Hazırda ölkənin mövcud iqtisadi imkanlarından tam istifadə edib maksimum əlavə gəlir yaratmaq geniş mənada ölkə iqtisadiyyatının səmərəliliyini göstərir. Lakin bu məşğulluğu məhz sərf olunan xərclər hesabına daha çox səmərə əldə etməklə, istehsal olunan məhsulların həm qiymət, həm də keyfiyyət baxımından rəqabətqabiliyyətlərinin artırılması hesabına təmin etmək mümkündür. Müştərək biznesin milli iqtisadiyyatın inkişafına təsirini səciyyələndirən bir sıra makroiqtisadi səmərəlilik göstəriciləri mövcuddur. Belə göstəricilərdən biri də istehsal olunan məhsulun dəyərində milli tərəfdaşların payı – istehsal olunan məhsulun “millilik səviyyəsi” hesab edilir. Bu göstəricilərin artması ölkədə daxili əmək bölgüsünün dərinləşdirilməsini və məşğulluğun səviyyəsinin yüksəlməsini əks etdirir, müştərək biznesin xalq təsərrüfatı çərçivəsində “muxtariyyət” səviyyəsini göstərir. Məhsulun millilik səviyyəsi nə qədər yüksəkdirsə xalq təsərrüfatına xarici invesyisiyanın müsbət təsir dərəcəsi də bir o 21
qədər yüksəkdir.Məsələn Çinin Şenjen vilayəyində istehsal onunmuş məhsulun dəyərinin 50 faizi idxalın hesabına formalaşır. Braziliya azad iqtisadi zonası olan Manusda televizor, kompüter və başqa məmulatların millili səviyyəsi 75 faizdir[4,səh 39-40 ]. Səmərəliliyi ifadə edən mühüm əhəmiyyətli göstəricilərdən biri də müştərək müəssisələrin valyuta ilə özünü ödəməsidir ki, bu da, ilk növbədə, ölkənin tədiyyə balansı ilə əlaqədar olan bır məsələdir. İnvestisiyaların iqtisadiyyata cəlb olunması zamanı ölkənin iqtisadi inkişaf tempi ilə yanaşı həm də iqtidadiyyatın xarici investisiyani mənimsəməsi imkanları və xarici borcun səviyyəsi nəzərə alınmalıdır. Məhz elə buna görə də ölkələrin xarici borc səviyyəsindən asılı olaraq müştərək müəssisələrin xarici valyuta ilə özünüödəməsi vacib məsələlərdən biridir. Beləliklə, müştərək biznesin yaradılmasının makroiqtisadi səmərəliliyi onların xalq təsərrüfatı məqsədlərinin həyata keçirilməsinə təsir ölçüsüdür. Müştərək müəssisələrin makroiqtisadi səmərəliliyi onların fəaliyyəti üçün zəruri istehsal resurslarının verilməsindən və bu resurslar üzərində nəzarətin minimallaşdırılmasından asılıdır. Bu məsələnin həlli isə tərəfdaşların məqsədlərinin vəhdətində öz əksini tapır.Tərəfdaşların vəhdət təşkil eden məqsədləri və səmərəli iqitisadi resurslar fonunda fəaliyyət göstərən müştərək müəssisələrin səmərəliliyi digərlərinə nisbətən daha yüksək olur.Xarici investorun yeni texnika və texnologiyası,iadrəetmə təcrübəsi,bazar bilikləri ilə yerli tərəfdaşın yerli şəraiti bilməsi,bina və tikililəri,torpaq sahəsini istismara verməsi,yerli təchizatçı və alıcıları taniması və onlarla əlaqəyə girməsi,müəssisənin işçi qüvvəsi ilə təchiz edilməsi və s. kapital qoyuluşlarının daha tez mənimsənilməsinə,istehsal və dövriyyə xərclərinin azaldılmasına, kapitalın dövriyyə sürətinin yüksəldilməsinə və yekunda isə mənfəətin artırılmasına gətirib çıxarır.Qeyd edilən göstəricilər ilk növbədə müəssisənin səmərəlilik göstəricilərinin və əmək məhsuldarlığının artırılmasına şərait yaradır.Məsələm Çinin Şenjen xüsusi iqtisadi zonasında xarici investisiyaların cəlb olunasına əlverişli imkan yaradılmaqla əmək məhsuldarlığının orta sənaye Yüklə 1,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|