Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ
Yüklə 1,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. FƏSIL: AZƏRBAYCANDA MÜġTƏRƏK SAHĠBKARLIĞA ĠNVESTĠSĠYA QOYULUġU VƏ ONUN MÜASĠR VƏZĠYYƏTĠ.
- Sxem 2.1
31
QOYULUġU VƏ ONUN MÜASĠR VƏZĠYYƏTĠ. 2.1. Azərbaycanda müĢtərək sahibkarlığa investisiya qoyuluĢu və onun inkiĢafına təsir edən amillər XXI əsr dünyada qloballaşma və inteqrasiya əsri, eləcə də sürətli informasiya dövrü kimi xarakterizə edilir. Təbii ki, bütün bu proseslər, həm də milli təsərrüfatların daha sürətlə beynəlmiləlləşməsini, qlobal iqtisadi məkana sürətli çıxışını və s. tələb edir. Eyni zamanda, qeyd olunanlar ayrı-ayrı milli təsərrüfatların dinamik inkişafında xarici amillərin də rolunu artırır. Belə ki, artıq xarici bazara çıxış, daxili və xarici bazarda mövcud olan rəqabət mübarizəsindən qalib çıxmaq, qlobal iqtisadi məkanda cərəyan edən sosial- iqtisadi proseslərin fəal iştirakçısına çevrilmək və s. kimi məsələlər hər bir milli iqtisadiyyatın davamlı inkişafının zəruri şərtinə çevrilmişdir.Digər tərəfdən, yüksək səviyyədə inkişaf etmiş maddi texniki bazaya, beynəlxalq əmək bölgüsü sisteminə və beynəlxalq kooperasiyanın müxtəlif formalarına malik dünya məhsuldar qüvvələrinin inkişafının müasir dövrü beynəlxalq iqtisadi əməkdaşlığın genişlənməsinə obyektiv zərurət yaradır. Belə bir şəraitdə istehsalın və kapitalın beynəlmiləlləşməsi, elmi texniki tərəqqinin sürətlənməsi kapital idxalını məhsuldar qüvvələrin inkişafının mühüm amillərindən birinə çevirmişdir. Ona görə də, müasir dövrdə qarşıda duran mühüm vəzifələrdən biri də iqtisadiyyatın beynəlxalq əmək bölgüsündə səmərəli iştirakını təmin etməkdən, xarici kapitalın, mütərəqqi texnologiya və idarəetmə təcrübəsinin cəlb olunması yolu ilə məhsuldar qüvvələrin inkişafına nail olmaqdan ibarətdir.Ölkəyə xarici kapitalın,mütərəqqi texnika və texnologiyanın,müasir idaarəetmə təcrübəsinin cəlb edilməsinin ən səmərəli forması isə, sözsüz ki, xarici investisiyaların ölkə iqtisadiyyatına cəlb olunmasıdır.
32
Xarici investisiyanın iqtisadiyyatda oynadığı rolunu başa düşmək üçün ilk növbədə onun mahiyyətinə nəzər salmaq lazımdır. Qeyd etmək lazımdır ki, qüvvədə olan investisiya fəaliyyəti haqqında Azərbaycan Respublikasının 13 yanvar 1995ci il tarixli qanununda investisiyaya belə tərif verilir: İnvestisiya-gəlir (mənfəət) və ya sosial səmərə əldə etmək məqsədi ilə sahibkarlıq və digər fəaliyyət növləri obyektlərinə qoyulan maliyyə vəsaitindən, habelə maddi və intellektual sərvətlərdən ibarətdir [19, səh 3].Daha geniş şəkildə desək investisiya dedikdə mənfəət və digər səmərə əldə etmək məqsədi ilə dövlətin, hüquqi və fiziki şəxslərin yeni müəssisələrin yaradılmasına, fəaliyyətdə olan müəssisələrin genişləndirilməsinə, daşınmaz əmlakın, səhmlərin, istiqrazların və digər qiymətli kağızların və aktivlərin əldə edilməsinə yönəldilən pul vəsaitini, əmlak və intellektual dəyərləri başa düşmək lazımdır. Tərifindən də göründüyü kimi investisiya faəliyyəti ölkə iqtisadiyyatlari, o cümlədən, həmin iqtisadiyyatların ən mühüm həlqələri olan ayrı-ayrı müəssisələr, firmalar, təşkilatlar arasında beynəlxalq səviyyədə kapitalın,texnika və texnlogiyanın,maddi və qeyri maddi aktivlərin sərbəst axınını təmin edərək öz növbəsində inteqrasiya proseslərinin daha da sürətlənməsi və daha da mürərəqqi xarakter almasına təkan verir.
Son zamanlarda dünya miqyasında inteqrasiya proseslərinin sürətlənməsi və bunun məntiqi davami olaraqda müştərək sahibkarlığın dahada inkişaf etdirilməsi, müştərək müəssisələrin fəaliyyət dairələrinin getdikcə daha da genişləndirilməsi və iqtisadiyyatda yeni struktur dəyişikliklərinin həyata keçirilməsi investisiya qoyuluşlarının həcminin nəzərəçarpacaq səviyyədə artmasına səbəb olmuşdur. Bunu dha aydın şəkildə görmək üçün son zamanlar dünya miqyasında həyata keçirilən birbaşa və portfel investisiyaların inkişaf dinamikasına nəzər yetirmək kifayətdir.Xarici investisiyaların artım göstəriciləri və bu göstəricilərin get-gedə daha da yüksəlməsi bir daha xarici investisiya qoyuluşlarının iqtisadi inkişafın təmin olunmasında oynadığı rolu əks etdirir. Müasir dövrümüzdə investisiya qoyuluşlarına daxil olan vəsait və sərvətlər aşağıdakılardır (Sxem 2.1) . 33
Sxem 2.1: İnvestisiya qoyuluşlarına daxil olan vəsait və sərvətlər(Mənbə:11,səh 309 əsasında müəllif tərəfindən hazırlanmışdır). Bildiyimiz kimi,müasir dövrdə bazar iqtisadiyyatı ölkələri bir-birindən təcrid olunmuş, xarici iqtisadi əlaqələrə qapalı formada təsəvvür etmək qeyri mümkündür. Qloballaşıb vahid bir sistem halına düşən dünya iqtisadiyyatı onun ayr-ayrı həlqələrini təşkil edən milli təsərrüfatların daha da yüksək səviyyədə bir-birinə inteqrasiya etməsini,bir-birinə çuğlaşmasını tələb edir.Belə bir şəraitdə isə,bazar iqtisdiyyatına artıq tam şəkildə keçmiş olan Azərbaycan Respublikasının da dünya bazarına çıxışı, qlobal iqtisadi məkana sürətli inteqrasiyası zəruri bir prosesə çevrilmişdir.Müasir dövrdə isə, bütün bunların ən sadə və əlverişli yolu müştərək fəaliyyətin təşkilindən keçir. Yeni texnika və mütərəqqi texnologiya əsasında modern müəssisələrin təşkili, beynəlxalq standartlara uyğun rəqabət qabiliyyətli məhsul istehsalının artırılması üçün xarici investisiyaların ölkə iqtisadiyyatına cəlb olunmasında müştərək müəssisələrin yaradılması və inkişafının təmin edilməsini zəruri amilə çevrilmişdir. Belə bir dövrdə müştərək müəssisələrin investisiya qoyuluşları pul, məqsədli bank əmanətləri, kreditlər, paylar, səhmlər və başqa qiymətli kağızlar daşınan və daşınmaz əmlak (binalar, qurğular, avadanlıq və başqa maddi sərvətlər) müvafiq qaydada rəsmiləşdirilmiş elmi- təcrübi və digər intellektual sərvətlər; texniki, texnoloji, kommersiya və digər biliklərin məcmusu (“nau-hau”) torpaqdan, sudan və digər təbii ehtiyatlardan, binalardan, qurğulardan, avadanlıqlardan istifadə hüquqları
Yüklə 1,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|