Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ

ġəkil 3.1. Ġdarəetmə qərarının icraçıya təsiri


Ġstənilən Ģirkət, iĢgüzar kompaniya və təĢkilat yaĢına, Ģəxsi keyfiyyətlərinə, peĢəkarlığına görə bölüĢdürülən sosial qrupların yığımıdır. Ġdarəetmə qərarını bütün sosial qruplara əsasnaraq, onun hazırlanması və reallaĢdırılması prosesi daha da effektiv olur. Bunun üçün heyətin sosial adaptasiyasını və sosial mobilliyi- ni idarə etmək lazimdır. Sosial adaptasiya iĢçiyə digər iĢçilərlə formal və qeyri-formal birgə iĢləmək qabiliyyətinin öyrənilməsi- dir. Sosial mobillik isə istehsal münasibətlər strukturunda iĢçinin Ģaquli və üfuqi hərəkət etmək, yerini dəyiĢmək qabiliyyətidir. So- sial uyğunlaĢma və mobilliyi əldə etmək üçün sosial-kütləvi pro-
seslərin, idarəetmənin qrupdaxili proseslərin, individual Ģəxsi dav- ranıĢın idarə edilməsi metodlarından istifadə olunur. Sosial küt- ləvi proseslərin idarə edilməsi metodları sinergiya, özünü qoruma, proporsionallıq, inkiĢaf qanunlarına əsaslanır. Onlar idarəetmə qə- rarının icraçısı böyük kollektiv olan sistemlər, iqtisadi inkiĢaf stra- tegiyası hazırlayanlar üçün faydalıdır. Qrupdaxili və individual Ģəx- si metodlar, təlqin, iĢgüzar danıĢıq, oyun, izahat, nümunəyə əsasla- nır. Onlara sosial-istehsal fəaliyyətinin yüksəldilməsi, kommunika- siyanın yaradılması, mənəvi stimullaĢdırma və mobilizasiya aiddir.
ġəxsiyyətin və kollektivin fəaliyyətində, idarəetmə qəra- rının hazırlanması və qəbulunda, reallaĢdırılmasında, əməyin elmi təĢkilinə əsaslanmıĢ əməyin psixologiyası vacib əhəmiy- yətlidir. О aĢağıdakı istiqamətlər üzrə məsləhətlər verməlidir:

• 
  konkret əmək Ģəraiti üçün heyətin peĢəkar seçimi;
  
• 
  Ģəxsi keyfiyyətlərindən və praktik qabiliyyətlərindən asılı olaraq insanın peĢəkar orentasiyası;
  
• 
  heyətin peĢəkar yorulması səviyyəsinin aĢağı salınması. Qeyd edilən vəzifələri istehsal fəaliyyətində heyətin mənəvi- psixoloji hazırlığı psixoloji metodlar vasitəsilə təmin edilir. Psixo- loji metodların predmeti formal və qeyri-formal münasibətlərdir. Formal münasibətlər vəzifə təlimatlarına, icbari öhdəliklər və idarə- edicilərin əmrlərinə əsasən formalaĢır. Formal münasibətlər funk- sional və ya təĢkilatın strukturları kimi formalaĢır. Qeyri-formal münasibətlər tələbat və maraqların prioritetliliyinin ümumiliyi əsa- sında, simpatiya və antipatiya əsasında yaranır. Qeyri-formal müna- sibətlər lider və tabeçilər arasında - strukturlar kimi yaranır və ya- zılmamıĢ qanun və prinsiplərlə idarə edilir. Qeyd olunanlara əsasla- naraq qərarın qəbulu və hazırlanması zamanı münasibətlərin, fəa- liyyətin yaxĢılaĢdırılması üçün aĢağıdakı metodlardan istifadə olunur: peĢəkar seçim və təhsil, kiçik qrup və kollektivlərin komp-
  

lektləĢdirilməsi, əməyin humanistləĢdirilməsi və inandırma.
PeĢəkar seçim və təhsil metodu idarəetmə fəaliyyəti və təhsili sferasında iĢ üçün lazım olacaq keyfıyyətlər yığımını müəyyən
edən psixoloji testlərə əsaslanır. Adətən iĢçiləri iki qrupa bölür- lər: X və Y.
«X» qrupu yaxĢı iĢləyə bilməyən, öz iĢini təĢkil etməyi xoĢ- lamayan, baĢqaları tərəfindən idarə edilməsini və müdafiəsini istə- yən iĢçilər aiddir. Belə tip insanlara yüksək peĢəkarlıqla rəhbərlər seçmək lazımdır ki, onlar öz iĢlərini təĢkil etsinlər və baĢqalarını iĢ- ləməyə həvəsləndirsinlər.
«Y» qrupunun üzvləri yaradıcı potensiala malikdirlər, yaxĢı iĢləyirlər və bu prosesi idarə edirlər. Beləliklə, «Y» qrupuna iĢçinin aid olması onun sonra, idarəetmə sahəsində təhsili və ya təkmilləĢ- məsinə imkan verir.
Ġdarəetmə qərarının hazırlanması, reallaĢdırılması üçün indivi- dual və qrup stressi mahiyyətini qısa izah etmək lazımdır. Stress və- ziyyətində olmayan rəhbər və ya qrup üzvü ya kənar müĢahidəçi, ya da insanları öz vəziyyətindən çıxarmağa çalıĢan fəal iĢçi ola bilər.
Ġndividual stress vəziyyətləri həm rəhbərdə, həm də kollektiv üzvlərinin hər birində ola bilər. Belə tip streslər idarəetmə qərarlarının hazırlanması və reallaĢdırılmasına həm müsbət, həm də mənfı təsir edə bilər.
Mlisbət təsir ondan ibarətdir ki, stresin yaranma səbəbi müəy- yən faydalı fıkir, ideyanın deyilməməsi, açıqlanmaması ola bilir və iĢçi onun deyilməsi üçün imkan axtarır. Belə stresi həll etmək və qərarın qəbuluna kömək etmək üçün diskussiyanı, fikir mübadiləsini təmin etmək lazımdır. Qrup stresi daha mürəkkəb strukturlu olur və adətən idarəetmə qərarlarının qəbuluna müqavimət yarada bilər. Onuır həll edilməsi üçün rəhbər həm individual, həm də qrup müza- kirəsindən gizli (delfı metod və s.) qərar variantlarının verilməsi və iĢçilərin məqsədlərinin müəyyən edilməsi yolu ilə ümumi qərarın reallaĢdırılması imkanlarını artıra bilər.

3.