Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan müƏLLĠMLƏR Ġnstġtutu

 

452 

 

13.3. Sinif rəhbəri, məktəb uşaq və gənclər təşkilatı 

 

Məktəblərdə  Ģagirdlərə  məxsus  olan  mövcud  üç  mühüm  təĢ- 

kilatın-gənclər təĢkilatının, UĢaqlar birliyi təĢkilatının və Ģagird ko- 

mitəsinin  hər  birinin  ayrı-ayrı  siniflərdə  öz  kiçik  təĢkilatları,  nü- 

mayəndələri olur və fəaliyyət göstərir. 

Belə  ki,  yuxarı  siniflərdə,  gənclər  təĢkilatının  müəyyən  nü- 

mayəndəsi,  V-VIII  siniflərdə  UĢaq  birliyi  təĢkilatının  nümayəndə-

ləri,  V-XI  siniflərdə  isə  sinif  nümayəndəsi  olur.  Məktəbdə  aparıcı 

rəhbər Ģagird təĢkilatı;  IX-XI siniflərdə  gənclər təĢkilatı, V-VIII si-

niflərdə isə UĢaqlar birliyi təĢkilatlarıdır. 

Bu  üç  mühüm  Ģagird  təĢkilatları  məktəbin  müdiriyyəti,  sinif 

rəhbərləri və  fənn müəllimlərinin  bilavasitə rəhbərliyi  altında  özlə-

rinin aidiyyəti olduğu ayrı-ayrı siniflərdə Ģagirdlərin əqli, əxlaqi, es-

tetik və fiziki tərbiyəsini, idman oyunlarını, ictimai-faydalı iĢlərini, 

fəal  istirahətini  səmərəli  təĢkil edir və  həmçinin Ģagirdlər üçün nü-

munəvi qaydalara, mədəni davranıĢ və məktəbin daxili intizam qay-

daları və rejiminə necə əməl edilməsinə düzgün nəzarətin aparılma-

sını  təĢkil  edir.  Bu  iĢlərdə  sinif  nümayəndəsinin  rolu  daha  böyük-

dür. Sinif nümayəndəsi sinif rəhbərinin bilavasitə rəhbərliyi ilə ke-

çirilən sinif iclasında uĢaqların açıq səs verməsi və razılığı əsasında 

yaxĢı  təĢkilatçılıq  qabiliyyəti  olan  əlaçı,  mədəni  və  iĢgüzar,  fəal 

Ģagirdlərdən seçilir. 

O,  sinif  rəhbərinin  bilavasitə  rəhbərliyi  və  göstəriĢləri  ilə 

sinifdə  möhkəm  qayda-qanun  və  intizam  yaradır,  sinifdə  müəyyən 

cədvəl üzrə Ģagirdlərin müntəzəm növbətçiliyini və təmizlik iĢlərini 

təĢkil edir və  ona nəzarət  edir, sinifdənkənar təlim-tərbiyə iĢlərinin 

təĢkili  və  keçirilməsində  sinif  rəhbərinə  və  məktəbin  baĢqa  Ģagird 

təĢkilatlarına yaxından kömək göstərir. 

Qabaqcıl  sinif  rəhbərləri  sinifdə  təlim-tərbiyə  iĢlərini  daha 

yüksək səviyyədə təĢkil etmək məqsədilə UĢaqlar birliyi təĢkilatının 

(V-VIII  siniflərdə),  yaxud gənclər təĢkilatının  nümayəndəsi  (IX-XI 

siniflərdə),  sinif  nümayəndəsi  və  sinif  divar  qəzetinin  redaktorun- 

dan ibarət tərkibdə bir üçlük  yaradır və həm də müəyyən vaxtlarda 

bu  üçlüyü-bu  üç  nəfər  rəhbər,  təĢkilatçı  Ģagirdi  öz  yanına  xüsusi 

---

 

453 

dəvət edib, onlarla bir yerdə, onların bilavasitə fəal iĢtirakı ilə sinfin 

sinifdənkənar cari, həftəlik, aylıq, rüblük və s. təlim-tərbiyə iĢlərini 

planlaĢdırır,  keçiriləcək  hər  hansı  yeni  bir  tədbirin  mövzusunu, 

planını,  təĢkili  məsələlərini  və  bu  iĢlər  üçün  məsul  Ģəxsləri  və  s. 

müzakirə edib aydın müəyyənləĢdirir. 

Sinif  Ģagird  təĢkilatının  tərbiyə  iĢlərinin  səviyyəsi  və  müvəf- 

fəqiyyəti  məktəb  Ģagird  təĢkilatlarının  iĢinin  necə  təĢkili  ilə  sıx  əla-

qədardır və ondan xeyli dərəcədə asılı vəziyyətdə olur. Lakin bu təsir 

ilə  yanaĢı,  yenə  hər  bir  sinif  rəhbəri  öz  sinfində  vahid,  möhkəm  və 

iĢgüzar  kollektivin  təĢkil  olunmasına  və  sinifdəki  Ģagird  təĢkilatları 

üzvlərinin tərbiyə vəzifələri istiqamətində məqsədyönlü, planlı, mün-

təzəm  fəal  mübarizə  aparmasına  ciddi  cəhd  göstərməlidir.  Ġlk  növ-

bədə,  o,  tədris  ilinin  əvvəlində  sinif  nümayəndəsini  seçir,  onun  fəal 

iĢtirakı  ilə  sinifdə  həftənin  hər  bir  günündə  növbətçilik  edəcək  Ģa-

girdləri müəyyən edib, növbətçiliyin normal aparılmasını təĢkil edir. 

Bununla bərabər, o, sinfin rəhbər Ģagird təĢkilatlarının razılığı 

və iĢtirakı ilə sinfin sanitariya komissiyasını, divar qəzetinin redak-

siya  heyətini  müəyyənləĢdirib  təyin  edir,  ictimai-kütləvi  tədbirləri 

təĢkil etmək üçün xüsusi bir nəfər rəhbər, ictimai-faydalı iĢləri təĢkil 

etmək üçün baĢqa bir rəhbər, səlahiyyətli təĢkilatçı seçir. 

Bundan  sonra,  sinif  rəhbəri  ayrı-ayrı  sahələrə  təhkim  edilmiĢ 

hər  bir  rəhbər  Ģagirdin  vəzifəsini  və  iĢinin  məzmununu  açıqlayıb 

onlara aydın baĢa salır və öyrədir. Sonra da hər bir rəhbər seçilmiĢ 

Ģagirdə öz vəzifəsi  və iĢini  daha ləyaqətlə düzgün aparılması  üçün 

gündəlik  xüsusi  qayğı  və  köməklik  göstərir  və  hər  bir  rəhbərin 

vaxtaĢırı sinif iclaslarında Ģagird kollektivi qarĢısında məsuliyyətlə 

konkret hesabat verməsini təĢkil edir. 

Məktəb  islahatı  sənədlərində  göstərilir  ki,  gənc  nəslin  tərbi- 

yəsi  iĢinin  təĢkilinə  kompleks  qaydada  yanaĢılsın,  məktəbli  uĢaq- 

ların ideya-siyasi, əxlaqi, əmək, estetik və fiziki tərbiyəsinin bir-biri 

ilə sıx əlaqədar Ģəkildə həyata keçirilməsinə xüsusi fikir verilsin və 

diqqət artırılsın. Bu prinsip məktəbin tərbiyə iĢində sinif rəhbəri və 

müəllimlərin Ģagird təĢkilatları ilə düzgün qarĢılıqlı əlaqəli iĢləməsi 

zəruriyyətini  yaradır.  Məktəbli  uĢaq  və  gənclərin  ideya-siyasi  və 

əxlaq  tərbiyəsini  məktəbin  və  sinfin  Ģagird  təĢkilatlarının  fəal  iĢti-

rakı vasitəsilə daha maraqlı, rəngarəng formada və müvəffəqiyyətli 

Ģəkildə həyata keçirmək mümkündür. Çünki hər bir sinifdə tərbiyə 

---

 

454 

iĢlərini  yüksək  səviyyədə,  keyfiyyətli  təĢkil  edib  həyata  keçirmək, 

müəllimlərlə bərabər, həm də UĢaqlar Birliyi təĢkilatları ilə gənclər 

təĢkilatının mühüm vəzifəsidir. 

O,  sinif  rəhbəri,  həm  də  sinifdəki  UĢaqlar  Birliyi  və  gənclər 

təĢkilatlarının fəalları ilə  birlikdə  sinif Ģagirdlərinin  “Şagirdlər üçün 

qaydalar”a necə riayət etməsi iĢinə göz qoyur, sinfin ictimai təĢkilat 

rəhbərlərinin qaydalara düzgün icra etmələrinə xüsusi fikir verməsini 

və bu məsələ üzərində müntəzəm nəzarət etməsini təĢkil edir. 

Nümunəvi  qaydalara  ciddi  riayət  etməyən,  onları  tez-tez  ye-

rinə  yetirməyən, intizamsızlıq edən uĢaqlarla fərdi  tərbiyəvi  söhbət 

edib, onlara yenidən təsir göstərir və Ģagirdləri məktəbin daxili inti-

zam qaydalarını düzgün gözləməyə və yerinə yetirməyə təhrik edir, 

istiqamətləndirir. 

Gənclər təĢkilatının tədris ocağındakı qurumu və Ģagird komi-

təsi özünüidarə prinsiplərinə əsasən fəaliyyət göstərir. Odur ki, sinif 

fəallarının  məktəb  özünüidarə  orqanlarında  təmsil  olunması  sinif 

rəhbərlərinin  diqqətindən  yayınmamalıdır.  ġagird  komitəsi  və 

Gənclər təĢkilatı əlahiddə orqan deyildir. Bu təĢkilatın fəalları, rəh-

bərləri, üzvləri baĢqa tədris müəssisələrindən deyil, məktəbdəki Ģa-

girdlərdən,  ayrı-ayrı  siniflərdən  təĢkil  olunur.  Hansı  sinfin  Ģagirdi 

daha çox təĢkilatçılıq qabiliyyətinə malikdirsə, o, diqqət mərkəzində 

dayanır və fəaliyyətə cəlb edilir. 

Müəllimlər rəhbərlik etdikləri siniflərdə belə təĢkilatçıların sa-

yının  artması  qayğısına  qalmalıdır.  Bundan  baĢqa,  gənclər  təĢkila- 

tında,  əsasən,  yuxarı  sinif  Ģagirdləri  təmsil  olunurlar.  Kiçik  yaĢlı 

məktəblilər orta məktəb yaĢı dövründən uĢaq birliyi təĢkilatının üz-

vüdürlər.  Sinif  Ģagird  kollektivinin  təĢkili  və  tərbiyəsində  gənclər 

təĢkilatı  sinif  rəhbərinin  yaxın  köməkçisi  rolunu  oynayır.  Eyni  za-

manda  gənclər  təĢkilatının  qarĢısında  duran  baĢlıca  vəzifələrin  hə-

yata keçirilməsində sinif rəhbəri bu təĢkilata öz  köməyini  göstərir. 

Müəllimlər  rəhbərlik  etdikləri  X-XI  siniflərdə  gənclər  təĢkilatına 

üzv olmasına nail olur, hər bir məktəbliyə ictimai vəzifə verir, tapĢı-

rılan iĢə onlarda cavabdehlik hissi formalaĢdırırlar. 

Gənclər  təşkilatı  sinif  rəhbərləri  tərəfindən  daimi,  gündəlik 

kömək  aldıqda  öz  fəaliyyətini  səmərəli  Ģəkildə  qurur.  ġagirdlərin 

tərbiyəsində  sinif  rəhbəri  və  gənclər  təĢkilatının  qarĢılıqlı  əlaqəsi 

aĢağıda göstərilən bir sıra cəhətlərlə Ģərtlənir: 

---