Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan müƏLLĠMLƏR Ġnstġtutu

 

462 

 

Tərbiyə  praktikasında  perspektivliyin  (praktik  məqsədin) 

növləri: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ġagirdləri maraqlandıra biləcək praktik məqsədi A.S.Makarenko “perspektiv” 

adlandırırdı. Onun fikrincə, hər bir Ģagird üçün baĢa düĢülən və dərk edilən 

perspektiv məqsəd səfərbəredici, maneələri aradan qaldıra bilən qüvvədir. Tərbiyə iĢi 

praktikasında A.S.Makarenko perspektivliyin üç növünü (yaxın, orta və uzaq) 

fərqləndirirdi. 

 

 

YAXIN PERSPEKTĠV 

 kollektivin inkiĢafının hər hansı bir 

mərhələsində irəli sürülə bilər. Bu 

perspektivə verilən əsas tələb ondan 

ibarətdir ki, o,  Ģagirdlərin Ģəxsi 

maraqlarına əsaslanmalıdır. Yaxın 

perspektivliyin yüksək səviyyəsi  

kollektiv əməyin gətirəcəyi perspektiv 

sevincdədir.. 

 

 

ORTA PERSPEKTĠV 

 bir qədər uzun müddətdə hazırlanması 

və həyata keçirilməsi nəzərdə tutulan 

kollektiv hadisədir. Bu perspektivə 

daxildir: məktəb bayramlarının 

keçirilməsi; ədəbi gecələrin 

hazırlanması və keçirilməsi və s. 

 

 

UZAQ PERSPEKTĠV 

 sosial əhəmiyyətlidir və qoyulan məqsədə çatmaq üçün xeyli səylər tələb edir. Belə 

perspektivlərdə Ģəxsi və ictimai tələbatlar mütləq uyğunlaĢdırılır. Bu perspektivlik o 

zaman yaxĢı nəticə verə bilər ki, kollektiv fəaliyyətdə baĢlıca yeri əmək tutsun, 

qarĢıdakı məqsədə çatmaq üçün kollektiv səylər göstərilsin. 

 

---

 

463 

14.4. Şəxsiyyət və kollektiv arasında münasibətlərin 

inkişaf modelləri 

 

Elmi  tədqiqatlar  Ģəxsiyyət  və  kollektiv  arasında  münasibət- 

lərin inkiĢafının geniĢ yayılmıĢ üç modelini fərqləndirir. 

 

Şəxsiyyət  və  kollektiv  arasında  münasibətlərin  inkişafının 

modelləri: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I  modelə  görə,  Ģəxsiyyət  kollektivin  tələblərinə  təbii  Ģəkildə 

və könüllü tabe ola bilər, habelə kollektivə xarici qüvvə kimi güzəĢ-

tə gedə bilər, ona zahirən, formal tabe olmaqla özünün müstəqilliyi-

ni saxlamağa çalıĢa bilər. Əgər Ģəxsiyyət kollektivə daxil olmaq is-

təyirsə,  o,  kollektivin  dəyərlərinə  meyllidirsə,  onları  qəbul  edir. 

Kollektiv  Ģəxsiyyəti  öz  həyatının  normalarına,  dəyərlərinə  və 

ənənələrinə tabe edir. 

II modeldə hadisələrin inkiĢafı müxtəlif yollarla ola bilər: 

1) ġəxsiyyət zahirən kollektivin tələblərinə tabedir, amma da-

xili müstəqilliyini saxlayır. 

2)  ġəxsiyyət  müqavimət  göstərir,  konfliktə  girir.  ġəxsiyyətin 

kollektivə,  onun  norma  və  dəyərlərinə  uyğunlaĢma  motivləri  müx- 

təlifdir. 

Belə  hallarda  məktəbli  kollektivin  norma  və  dəyərlərini  an- 

caq  zahirən  qəbul  edir,  ondan  gözlənilən  fikri  söyləyir,  müxtəlif 

III MODEL 

 

II MODEL 

 

ġƏXSĠYYƏT VƏ KOLLEKTĠV 

OPTĠMAL 

MÜNASĠBƏTLƏRDƏDĠR. 

ġƏXSĠYYƏT KOLLEKTĠVĠ ÖZÜNƏ 

TABE EDĠR. 

I MODEL 

ġƏXSĠYYƏT KOLLEKTĠVƏ TABEDĠR. 

ġƏXSĠYYƏT VƏ KOLLEKTĠV ARASINDA MÜNASĠBƏTLƏRĠN 

ĠNKĠġAF MODELLƏRĠ 

---

 

464 

situasiyalarda  kollektivdə  qəbul  edilmiĢ  ümumi  qaydaya  uyğun 

hərəkət  edir. Amma məktəb kollektivindən kənarda o, həm  də  mü-

hakimə  yürüdür  və  həm  də  baĢqa  cür  düĢünür.  Belə  vəziyyət  mü-

vəqqəti, keçici olur. 

III  modelə  görə,  Ģəxsiyyət  və  kollektivin  qarĢılıqlı  münasi- 

bətlərində  Ģəxsiyyət  kollektivi  özünə  tabe  edir.  Belə  ki,  yaradıcı 

Ģəxsiyyət,  onun  fərdi  təcrübəsi  bu  və  ya  digər  səbəblər  üzündən 

kollektivin üzvlərinin nəzərində cəlbedici ola bilər. 

Bu  cəlbedicilik  daha  çox  Ģəxsiyyətin  keyfiyyətləri,  mühaki- 

mə və hərəkətlərinin qeyri-adiliyi ilə Ģərtlənir. Bu halda kollektivin 

sosial təcrübəsi dəyiĢə bilər. Bu proses ikili xarakterdə ola bilər və 

həm  kollektivin,  həm  də  kollektivin  sosial  təcrübəsinin  zənginləĢ-

məsinə, həm də zəifləməsinə gətirib çıxara bilər. 

ġəxsiyyət  və  kollektiv  münasibətlərin  müxtəlifliyi  göstərilən 

modellərlə  bitmir.  ġəxsiyyətin  fəaliyyət  və  davranıĢ  motivlərinin 

psixoloji mexanizmlərini bilməklə hər bir konkret münasibətin təh-

lilinə yanaĢmaq lazımdır. 

Amerika psixoloqu C.Moreno iddia edir ki, Ģəxsi münasibətlər 

sistemində  insanın  vəziyyəti  cəmiyyətdə  var-dövləti  bölüĢdürməyə 

bənzəyən  daimi  kəmiyyətdir  (miqdardır)  və  sosiodinamik  adlanan 

qanuna  tabedir.  Bu  qanunun  mahiyyəti  ondan  ibarətdir  ki,  hər  bir 

insan  anadan  doğularkən  gətirdiyi  özünəməxsus  xassəsinə  görə,  ya 

insanların rəğbətini qazanır, ya da insanları özündən uzaqlaĢdırır. 

YaxĢı  ailələrdə  doğulub  boya-baĢa  çatmıĢ  tərbiyəli  uĢaqlar 

yaxĢı xassələrə malikdirlər. ƏlveriĢsiz, irsi xəstəliklərlə doğulan, pis 

tərbiyə  olunan  uĢaqlarda  isə  mənfi  xassələr  çoxdur  və  ona  görə  də 

onlar  baĢqalarını  özlərindən  uzaqlaĢdırırlar.  Bu  Ģəxsiyyətin  və 

kollektivin münasibətlərinin inkiĢafına təsir edir. 

Hər  hansı  bir  məktəb  kollektivində  onun  üzvlərinin  yaĢından 

və  mütəĢəkkilliyindən  asılı  olmayaraq,  orada  mikroqruplar  vardır 

ki, onlar bir-biri ilə qeyri-formal münasibətlərlə bağlıdırlar. 

Beləliklə,  sinif  kollektivinə  diqqət  artırılmalıdır,  ona  görə  ki, 

Ģəxsiyyətə göstərilən təsir vasitələri içərisində o, ən təsirli vasitələr-

dən  biri  olaraq  qalır.  Sinif  kollektivi  Ģəxsiyyəti  neqativ  yönümlü 

qeyri-formal  birliklərin  qorxulu  təsirindən  qorumaq  üçün  çox 

zaman yeganə vasitədir. 

 

---