472
Sinifdənxaric iĢ üzərində iĢləməyin yəqinliyini uĢaqların
özü müəyyənləĢdirməli, bu zaman onların mühakimə və fakir ümu-
miləĢdirmələrinin məntiqi ardıcıllığı və sistemliliyi təhlil olunma-
lıdır.
Bütün bu proseslərdə Ģagird daxili əks-əlaqə imkanlarına yi-
yələnir, kütləvi-mədəni tədbirlərin ayrı-ayrı ünsürlərindən istifadə
metodikasının elmi-idraki, intellektual-mənəvi meyarlar əsasında
qurulmasına özünü səfərbər etməklə, müasir Ģəraitdə tərbiyəvi təd-
birlər üzərində iĢləməyin tətbiqi haqqında metodik-nəzəri göstəriĢ-
lərə əməl edir.
Məktəblilərin sinifdənxaric tədbirlərə cəlb olunması iki isti-
qamətdə aparılır:
1) ġagirdlərin təlim xarakterli sinifdənxaric iĢlərə cəlb edil
məsi;
2) Tərbiyələndirici səciyyə daĢıyan sinifdənxaric fəaliyyətə
təhrik olunması.
Müasir Ģəraitdə sinifdənxaric tədbirlərin təkmilləĢdirilməsi is-
tiqamətlərinin məzmununu, yəni forma və üsullarla müəyyənləĢdir-
mək üçün xüsusən, əməyə hazırlıq, əqli, əxlaqi, fiziki, estetik, iqti-
sadi və ekoloji tərbiyə, habelə insan hüquqlarına hörmət əsasında
hər bir məktəbli ilə bir neçə yönümdə iĢ aparılmalıdır.
Ġlkin olaraq, Ģagirdlərin tərbiyələndiricilik vəsilələrinin bila-
vasitə dərsdə və dərsdənkənar vaxtda onların əməli fəaliyyətini va-
hid sistemdə birləĢdirməyin daha təsirli yollarını aĢkara çıxar- malı,
hər bir müəllimin (tərbiyəçinin), məktəb rəhbərlərinin diqqət mərkə-
zində olmalıdır.
Məktəblilərin həmin amillər zəminində təlim və sinifdənxaric
fəaliyyətinin, ictimai-faydalı və məhsuldar əməyinin onların milli-
mənəvi dünyagörüĢünün formalaĢdırılmasına tabe etdirməyin forma
və üsulları iĢlənib hazırlanmalıdır. Bunlar fənn müəllimlərinin, ibti-
dai siniflər üzrə qrup tərbiyəçilərinin və sinif rəhbərlərinin gündəlik
əməli fəaliyyətinə çevrilməlidir.
Yeniyetmə Ģagirdlərin tərbiyə amilinin və sinifdənxaric təd-
birlərin qarĢılıqlı təsirlərinin ən real variantları seçilməli, yerli Ģərai-
tə uyğun tətbiq olunmalıdır.
Məktəblilərin təlimini, tərbiyəsini və inkiĢafını vahid prosesdə
həyata keçirmək iĢində dərsin, tərbiyə iĢlərinin, sinifdənxaric tədbir-
473
lərin üzvi surətdə əlaqələndirilməsi, bir-birini tamamlaması tələbinə
iĢdə ciddi əməl edilməlidir.
Bütün bu deyilənlər sinifdənxaric iĢlərin tərbiyə və mahiyyə-
tində, təkmilləĢdirilməsi istiqamətində, müasir tərbiyə nəzəriyyə-
sində, məktəb təcrübəsində çox vacib məsələlərdəndir.
Məktəblilərlə aparılan sinifdənxaric iş formalarından aĢağı-
da qeyd edəcəyimiz amilin öz təsirliliyi daha da səmərəli meydana
çıxır:
Bədii mətnlərin oxunması, kitab müzakirələrinin keçiril-
məsi, əxlaqi söhbətlərin təĢkili yolu ilə;
Rollu oyunların (“Kosa-kosa”, “Gəldim, qaç”, “Qoduqo-
du” və s.) təĢkili yolu ilə;
Oyun-səyahətlərin təĢkili (məktəb turizmi, idman komp-
leksi, ətraf mühiti müĢahidə əsasında) yolu ilə;
Bayram tədbirlərinin keçirilməsi (Novruz, Qurban, Rama-
zan, 26 Ġyun, 31 dekabr, 28 May) yolu ilə;
Müvafiq soyqırımı və matəm günlərinin qeyd olunması
(20 yanvar - ġəhidlər gününün, 26 fevral Xocalı faciəsi, 31 Mart-
Azərbaycanlıların soyqırımı gününün və s.) yolu ilə;
Sinif və məktəb fəalları dəstəsinin iĢinin təĢkili (nəzarət,
rejim, kitabların təmiri, ictimai-faydalı əmək və s.) yolu ilə;
Müsabiqə və yarıĢların keçirilməsi yolu ilə;
Viktorina və gecələrin təĢkili yolu ilə;
Əmək iĢlərinin yerinə yetirilməsi,əməyin insan həyatında
yeri və s. müəyyənləĢdirilməsi yolu ilə;
Kino, televiziya və radio veriliĢlərindən istifadə yolu ilə;
Ekskursiya və turizm iĢlərinin təĢkili yolu ilə və s.
Bütün bu sadalanan sinifdənxaric tərbiyəvi tədbirlər Ģagird-
lərə baĢlıca olaraq yurdsevərlik, milli özünüdərk, soykökünə bağ-
lılıq, Ġslam dəyərləri və ġərq mədəniyyətini əxz etməyi, yüksək mil-
li və bəĢəri həqiqətləri aĢılayır.
Habelə Ģagirdlərdə bacardıqları səviyyədə intellektual mənəvi
fəzilətə rəğbəti, rəzalətə nifrəti, tərbiyədə aĢkarlıq və demokratik
meyli stimullaĢdırır, həyatda, cəmiyyətdə, qarĢılıqlı münasibətlərdə
normal davranmağın əhəmiyyətini baĢa salır, istifadə edilən tərbiyə
və təlimin harmonik vəhdətindən istifadə edilməsi həqiqətlərini
anladır.
474
Sinifdənxaric iĢ öz müntəzəmliliyi və məzmunu, forma və
çoxnövlülüyü ilə geniĢ imkanlar açır. Bu baxımdan uĢaq Ģəxsiy-
yətinin formalaĢmasında tərbiyə iĢi baĢlıca yeri tutur. Tərbiyə iĢinin
praktik həyata keçirilməsi həm təlim, həm də problemi ehtiva edən
tərbiyəvi məzmunlu sinifdənxaric tədbirlər prosesində baĢ verir.
Hazırda kifayət qədər sinifdənxaric tərbiyəvi iĢ üsulları möv-
cuddur. Son illər məktəb praktikasında belə tədbirlərin nizama sa-
lınması üçün tərbiyəvi fəaliyyət növü kimi sinifdənxaric və mək-
təbdənkənar iĢ formaları geniĢləndirilir.
Sinifdənxaric iĢlərin səmərəli təĢkili üçün rəngarəng iĢ for-
malarından, üsul və vasitələrdən istifadə olunur ki, bu da yetiĢ-
məkdə olan cəmiyyətin tərəqqisinə xidmət edir.
Məktəbdənkənar tərbiyə iĢi isə dərsdən sonra, məktəblilərin
məktəbdəki təlim-tərbiyə iĢlərindən sonra onların asudə vaxtlarının
səmərəli təĢkili üçün keçirilən planlı, məqsədyönlü tədbirlərdir. Bu
tədbirləri əsasən məktəbdənkənar təhsil müəssisələri təĢkil edib
keçirir. Məktəbdənkənar təhsil müəssisələri haqqında Azərbaycan
Respublikası Təhsil Nazirliyinin təlimati – metodik və statistik
məktub”unda deyilir: “Məktəbdənkənar təhsil uĢaq, yeniyetmə və
gənclərin maraq, meyl və bacarıqlarının, intellektual səviyyələrinin,
yaradıcılıq qabiliyyətlərinin inkiĢafı, fiziki cəhətdən sağlam böyü-
mələri üçün əlveriĢli Ģərait yaradır, onların istirahətinin, asudə vaxt-
larının mənalı təĢkilini təmin edir.
Məktəbdənkənar təlim-tərbiyə könüllülük əsasında qurulur,
ailə, təhsil müəssisələri, ictimai təĢkilatlar, yaradıcılıq birlikləri, cə-
miyyətlər, fondlar, əmək kollektivləri ilə birlikdə, həmçinin ayrı-
ayrı vətəndaĢların köməyi ilə aparılır. Məktəbdənkənar təhsil müəs-
sisələrinə aĢağıdakılar daxildir: uĢaq-gənc yaradıcılıq sarayları, ev-
ləri, klublar, bədii, estetik, texniki, ekoloji, turizm və diyarĢünaslıq
yönümlü mərkəzlər, uĢaq-gənclər idman və Ģahmat məktəbləri və s.
Məktəbdənkənar təhsil müəssisələrində məĢğul olan uĢaqlar, Ģa-
girdlər, tələbələr məktəbdənkənar təhsil müəssisələrinin xidmətlə-
rindən pulsuz və güzəĢtlə istifadə edirlər. Məktəbdənkənar təhsil
müəssisələrində iĢin məzmun və formalarını həmin müəssisələrin
Ģuraları müəyyən edir.
Məktəbdənkənar təhsil müəssisələrinin əsas fəaliyyət istiqa-
mətlərini aĢağıdakı kimi qruplaĢdırmaq olar:
Dostları ilə paylaş: |