487
digər Ģəkildə formula edilməsi dinləyicilərə yaxĢı təsir bağıĢlayır və
uzun müddət yaddan çıxmır.
Disputun keçirilməsi və onun nəticəsi bir çox Ģərtlərdən
asılıdır. Bu şərtlər aĢağıdakılardan ibarətdir:
Disputun keçirilməsi müəyyənləĢdirilməsi;
Disputun rəhbərinin mövzuya hazırlıqlı olması;
Disputun nahar fasiləsi zamanı keçirilməməsi, habelə
eyni zamanda onun vaxtının uzadılmaması və s.
AĢağıda mənəvi keyfiyyətlərin formalaĢdırılmasına yönəl-
dilən disput mövzuları və bu mövzulara uyğun suallar verilmiĢdir:
Bədii əsərlərin müzakirəsi. Bədii əsərlərin müzakirəsini
təĢkil etmək üçün əvvəlcədən elan yazılır və əsərdəki obrazlar
haqqında danıĢmaq konkret Ģagirdlərə tapĢırılır. ġagirdlər hazır-
laĢdırılır. ĠĢtirak edəcək müəllif və ya qonaqlar müəyyənləĢdirilir.
Kitabın müzakirəsi üçün kitab bir neçə Ģagird və müəllimlər tərə-
findən oxunur, müəllif və kitab haqqında müxtəsər yazı və ya elan
yazılır, vaxt müəyyənləĢir və müzakirə keçirilir. Müzakirə rəhbərin,
DĠSPUTUN
PEDAQOJĠ
XÜSUSĠYYƏTLƏRĠ
DĠSPUT
hər hansı bir problemin
geniĢ auditoriya
qarĢısında
müzakirəsidir.
DĠSPUT
sualların cavablarının
düzgün həlli və həlli
yollarının aydınlaĢ-
laĢdırılmasıdır.
DĠSPUT
müzakirə olunan
məsələnin iĢtirakçılar
tərəfindən mübahisə
yolu ilə həllidir.
DĠSPUT
sinifdənkənar aparılan
əsas iĢ formalarından
biri olub, canlı və fəal
fikir formasıdır.
DĠSPUT
ziddiyyətli
fikirlərin
toqquĢmasıdır
.
DĠSPUT
tərbiyə və mədəni
inkiĢaf məsələlərinin
kollektiv müzakirəsi
üsuludur.
488
təĢkilatçının giriĢ sözü ilə baĢlayır və yekun sözü ilə də bitir.
Müzakirə 1.5 saatdan çox çəkməməlidir.
Doğma diyara yürüĢlərin və ekskursiyaların təĢkili. Bu
kimi tədbirlər zamanı Ģagirdlər doğma təbiətin gözəlliyini daha
dərindən qavrayırlar. Onun zəngin təbiəti, adamlarının əmək xaru-
qələri, doğma yurdun tarixi ilə tanıĢ olurlar. Ekskursiya və yürüĢlər
zamam Ģagirdlər od tutub yanan üfuqlər, əlvan çiçəklər üzərində
günəĢin zərrin Ģüasından bərq vurub büllur kimi göz qamaĢdıran
incə Ģeh damlalarının, qırçın ləpələr qoynunda çırpınan gümüĢü
balıqları, pəriĢan halda küləyin ahəstə mehi ilə saçlаrını darayan
söyüdləri, zərif tül içərisində xumarlanan çölləri, dəniz kimi
dalğalanan zəmiləri müĢahidə edir, günəĢə doğru həsrətlə boylanan
çicəklərin ətrini duyur, zirvələri ağ örpəyə bürünmüĢ dağların
əzəmət və qüruruna məftun olurlar. Təbiətin füsunkar gözəlliyini
heç vaxt sinifə gətirmək, sözlərlə təsvir etmək mümkün deyildir.
GünəĢin:
Kütləvi iş formaları dedikdə isə bu ümumkətəb miqyasında
keçirilən tədbirlərdir. Yaxud da bir və ya iki məktəblə birlikdə keçi-
rilən tədbirlərdir. Bura ümumxalq bayramlarının təntənəli Ģəkildə
keçirilməsi, Yeni il Ģənliyinin, Novruz bayramının, yaxud bir milli
qəhrəmanla, görkəmli Ģəxsiyyətlə təntənəli Ģəkildə keçirilən görüĢ
daxil ola bilər.
Səciyyəvi iş formaları dedikdə bu sinif rəhbərinin, yaxud
məktəb uĢaq və gənclər birliyinin keçirdiyi səciyyəvi tədbirlərdir ki,
o yalnız sinif rəhbərinə və ya uĢaq və gənclər təĢkilatına məxsusdur.
Məsələn, Sinif rəhbərinin keçirdiyi “Sinif saatı” sinif rəhbərliyinə
aid səciyyəvi iĢ formasıdır. Yaxud uĢaq və gənclər təĢkilatının özü-
nəməxsus Ģəkildə keçirdiyi yürüĢlər, toplanıĢlar, tonqal qalayıb ətra-
fında söhbətlər, əyləncələr və s. uĢaq, gənclər təĢkilatının səciyyəvi
iĢ formaları hesab olunur.
Sinifdənхаric tərbiyə iĢinin müvəffəqiyyətli nəticələr vеr-
məsi üçün tərbiyənin ümumi prinsipləri rəhbər tutulmаqla di-
gər tələblərə də əməl edilməlidir. Bu tələblərdən ən baĢlıcası
aĢağıdakılardır.
1.
Sinifdənxaric dərnək və klubların, bölmələrin, fakültətiv
məĢğələlərin və s. seçilməsi könüllü xarakter daĢımalıdır. Bu məsə-
lədə müəllim tərbiyəçi, sinif rəhbəri Ģаgirdə faydalı məsləhət və
489
istiqamətlər vеrə bilər, аmmа оnu məcbur еdə bilməz;
2.
Sinifdənxaric iĢlər ictimai və ideya-mənəvi istiqaməti baxı-
mından yararlı, faydalı olmalıdır. Yəni təntənəli yığıncаq və gö-
rüĢlərdə, dərnəklərdə, məktəb muzеylərində, klublаrdа, birləĢmələr-
də, müsаbiqələrdə, yаrıĢlаrdа və i.а. еlə tədbirlər həyаtа kеçirilmə-
lidir ki, оnlаr Ģаgirdlərin ictimаi cəhətdən fəаl, idеyа-mənəvi cəhət-
dən sаğlаm əqidəli Ģəхsiyyətlər kimi yеtiĢdirilməsinə kömək gös-
tərmiĢ оlsun;
3.
Sinifdənxaric iĢlər vaxtında və ağıllı Ģəkildə planlaĢdırıl-
malı, bu iĢlərin icrası zamanı Ģagirdlərin təĢəbbüskarlığına və öz
fəaliyyətinə geniĢ meydan verilməlidir. Təcrübə və müĢаhidələrdən
аydın оlur ki, bu və yа digər tədbirin gеdiĢində uĢаqlаrın təĢəbbüs-
kаrlığınа və özfəаliyyətinə Ģərаit yаrаdıldıqdа həmin kеyfiyyətlər
оnlаrdа sürətlə inkiĢаf еdir, Ģаgirdlər fəаliyyət zаmаnı yеni fоrmа və
üsullаr tаpıb tətbiq еdirlər, öz mаrаqlаrını təmin еtmək üçün хüsusi
fəаllıq göstərirlər;
4.
Sinifdənxaric iĢlərdə romantikadan, əyləncəli situasiyaların
yaradılmasından, təĢkilati-iĢgüzar oyun elementlərindən geniĢ istifa-
də edilməlidir. Bеlə оlduqdа tədbir dаhа çох Ģаgirdi cəlb еdər və
səmərəli nəticələr vеrər;
5.
Sinifdənxaric iĢlərə verilən tələblərdən biri də belədir:
Ģagirdlərin görüĢ dairəsini geniĢləndirən, bilik ehtiyatını zənginləĢ-
dirən, maraqlarını artıran, sağlamlığını təmin edən və fiziki keyfiy-
yətlərini təkmilləĢdirən məĢğələ və tədbirlərdən mümkün qədər əla-
qəli Ģəkildə istifadə olunmalıdır. Bеlə оlduqdа tərbiyə iĢinə kоm-
plеks qаydаdа yаnаĢmа tələbi yеrinə yеtirilir;
6.
Nəhayət, sinifdənxaric iĢlər Ģagirdlərin tədris iĢi ilə sıx
əlaqələndirilməlidir. Keçirilən sinifdənxaric tədbirlər təlim keyfiy-
yətinin yüksəlməsinə, Ģagirdlərin bilik və dünyagörüĢünün geniĢlən-
məsinə kömək etməlidir.
Bəzi orta məktəblərdə sinifdənхаric iĢlərlə tədris iĢinin qаrĢı-
lıqlı əlаqəsi müхtəlif tərzdə həyаtа kеçirilir. Məsələn: bəzi hаllаrdа
sinifdənхаric iĢ dərsin və yа digər növ tədris məĢğələsinin məntiqi
dаvаmı kimi keçerilir.
Bəzi hаllаrdа isə sinifdənхаric iĢ müəyyən fənlər üzrə Ģаgird-
lərin mеyllərinin, fərdi qаbiliyyətlərinin dərinləĢdirilməsinə yönəl-
dilir. Tədris fəаliyyətinin sinifdənхаric iĢlə bu tərzdə əlаqələndi-