Azərbaycan tatlarının dilinin materialları əsasında

Gülsüm Hüseynova. 
Tat dilinin leksikası
birləşdirir.  O  həmin  sözlərin  34  leksik-semantik  qrupunu 
ayırmışdır:  1)  ev  və  çöl  quşları: 
kərg
  «toyuq»  müq.et:  az. 
qarğa
; 
xuruz
  «xoruz»;  2)  quşların bədən üzvlərinin adları: 
çiim 
«göz»; 
ziihun
  «dil»; 
vini
  «burun»;  3)  xırda  həşəratların  adları: 
kiir
  «qurd»; 
əng
  «arı»; 
mu enə
  «qarışqa»;  4)  ot  və  bitki  adları: 
vonçiim
  «sarmaşıq»; 
mərcimək
 «mərcimək»; 
piyaz
  «soğan»;  5) 
meyvə  adları: 
sib
  «alma»; 
ənbiirü/əmru
  «armud»; 
nar
  «nar»; 
əlçə
  «alça»; 
tiit
  «tut»; 
angur
  «üzüm»;  6)  ağac  və  onun 
hissələrinin  adları: 
dar
 «ağac»; 
rag
 «kök», 
liigo//lüvə
  «budaq»; 
7) 
bostan 
bitkilərinin 
adları: 
şəkərpara
 
«şəkərpara»;
zumustani  qarpuz
  «qarpız»; 
küdü
  «küdü»;  8)  çörək  və  xörək 
adları: 
küngürö
  «soğan  suyu»; 
viirü
  «umac»; 
cigər
  «qovurğa»; 
sərəpoço
  «xaş»;  müq.et:  azərb.  kəllə-paça;  9)  ağartı  növlərinin 
adı: 
şir
  «süd»; 
pənir
  «pendir»; 
dıığ
 «ayran»; 
ruğan
  «yağ»;  10) 
ev  heyvanlarının  adı: 
əs
  «at»; 
kou
  «öküz»; 
goıımış
  «camış»; 
biiz
  «keçi»;  11)  çöl  heyvanlarının  adı: 
xiig
  «donuz»; 
xiirs 
«ayı»; 
xərgtış
  «dovşan»;  12)  başqa  heyvanların  adı: 
mar 
«ilan»; 
kuramar
  «koramal»; 
bəğ
  «qurbağa»;  13)  xəstəlik 
adları: 
sərədər
  «baş  ağrısı», 
şiğəmədərd
 «qarın  ağrısı»;  14)  ev 
əşyalarının  adları: 
şir əng
  «səhəng»; 
nümiik
  «duz»; 
kasə
«kasa», 
şirdiiş
  «sərnic»;  15)  ev  və  onun  hissələrinin  adları: 
xımə
  «ev»; 
duvar
  «divar»; 
təxtə
  «taxta»; 
şiləsər
  «eyvan, 
artırma»;  16)  qapı,  pəncərə  və  onların  hissələrinin  adları: 
dər- 
pəncərə
  «pəncərə  qapısı», 
pəncərə
  «pəncərə»;  17)  çarıq  və 
onun  hissələrinin  adları: 
tir ax
  «çarıq»; 
pinə
  «çarığın  yırtıldığı 
hissəyə  qoyulan  gön  parçası»;  müq.et:  azərb. 
pinəçi
  «çarıq 
yamayan»;  18)  dəmirçilik  və  dülgərliklə  bağlı  olan  söz  və 
terminlər: 
ambur
  «sıxac»; 
məngənə
  «məngənə»; 
zuval
«kömür»; 
çərx
  «çarx»; 
gürz
  «gürz»; 19)  geyim  və bəzək
şeylərinin  adları: 
çüst
 
«çust»; 
çiivek
 «çüvək»; 
şal
 «şal»;
qilində
 
«boyunbağı»; 
zirqurdi
 
«boğazaltı»; 
sinəbənd
«sinəbənd»; 
çııtxıın
  «çutqu»;  20)  od və  onunla  əlaqədar  söz  və
45

---

Gülsüm Hüseynova. 
Tat dilinin leksikası
terminlər: 
ataş
  «od»; 
hüziim
  «odun»; 
diirə
  «tüstü»; 
niməsuxt 
«kösöv»;  21)  cəhrə  hissələrinin  adları: 
dük
  «cəhrənin  iyi»; 
müq.et:  azərb. 
diikcə
  «iyin  üstünə  sarınmışdır»; 
sələ
  «cəhrənin 
hissəsi»; 
sətıq
  «cəhrənin  müvazinətini 
saxlayan  daş»; 
gıı.şə  gıı.şək
  «qulaqcıq»;  22)  əl  iyi,  hana  və  onun  hissələrinin 
adları: 
dəstədiik
  «iy,  əl  iyi»; 
dük
  «iy»; 
xon ə ça
  «hana  ağacı»; 
şana
  «daraq»;  23)  kotan,  xış  və  kirşənin  hissənin  adları: 
bazu 
«bazu»; 
gousun
  «gavahın»; 
toykirşə
  «kirşə  tayı»;  24) 
boyunduruq  və  onun  hissələrinin  adları: 
ciift
  «boyunduruq»; 
tamasa
  «tamasa»;  25)  coğrafi  və  astronomik  adlar: 
aftə 
«günəş»; 
sal
  «il»; 
raz
  «gün»; 
astar ə
  «ulduz»; 
xəzri
  «xəzri», 
variş/Zvəruş
  «yağış»;  26)  qohumluq  terminləri: 
piyər
  «ata»; 
moy
  «ana»; 
xuvar
  «bacı»; 
şiivər
  «ər»;  27)  oyun  adları: 
sənq- 
sənq
  «daş-daş»; 
əs-əs
  «at-at»; 
tiriq-tiriq
  «oyun  növü»;  28) 
insanın  bədən  üzvlərinin  adları: 
sər
  «baş»; 
çiim
  «göz»; 
ruş 
«saqqal»; 
dandii
  «diş»; 
mıxam
  «dırnaq»; 
cigər
  «ciyər»; 
kəmər 
«bel»;  29)  dini  terminlər: 
xudə
  «allah»; 
nimaz
  «namaz»; 
pir 
«pir»;  30)  əlamət və keyfiyyət bildirən  sözlər: 
isbi
 «ağ»; 
kohur 
«göy»; 
zərd
 «sarı»; 
kələ
  «böyük»; 
güdək
 «gödək»;  31)  miqdar 
bildirən  sözlər: 
yek
  «bir», 
to
  «iki»; 
sə/to
  «üç»;  32)  əvəzliklər: 
mən
  «mən»; 
tii
  «sən»; 
ii
  «o»; 
iman//aman//этап
  «biz»;  33)  iş, 
hal  və  hərəkət  bildirən  sözlər: 
lərzirən  lərz
  «titrəmək»;
ləngit stən,ləng
 «axsamaq»; 
giiştən giiş
  «öldürmək»; 
piçirən piç 
«bükmək»; 
vələisrən  vələs
  «yalamaq»;  34)  iş  və  hərəkətin 
tərzini,  zamanını,  yerini  və  kəmiyyətini  bildirən  sözlər: 
zii 
«tez»; 
dürüst
  «düz,  düzgün,  dürüst»; 
aşkar
  «aşkar», 
xos/xob 
«yaxşı»; 
dir
  «gec»; 
par
  «keçən il»; 
imruz
  «bu  gün»; 
pişə  paşə 
irəli,  «qabaq,  əvvəl»; 
pusovo
  «geri,  dala»; 
sivora/Zbinla
  «bəri, 
bu tərəfə»; 
savora/Zbanla
 «o tərəfə» və  s.  (47,  22-29).
Tat  dilinin  Quba  ləhcəsinin  lüğət  tərkibinə  daxil  olan  və 
«dilin  özünəməxsus  sözləri»  kimi  ümumiləşdirilmiş  sözlərin 
təklif  olunan  bölgüsünün  əsasında  duran  meyarlar  qeyri-
46

---