Azərbaycan tatlarının dilinin materialları əsasında

Gülsüm Hüseynova. 
Tat dilinin leksikası
oyanmaq»; 
qe qundan
 
«sıxmaq»; 
daxsiran
 
«islanmaq»; 
dəyəsundan
  «yandırmaq»; 
dəyiftan
  «geyinmək»; 
dənişiran 
«baxmaq»; 
osi  bir an
  «darıxmaq,  əsəbiləşmək»; 
qiyə  zər an
  «ça­
ğırmaq»  müq.et:  azərb. 
giyyə  çəkmək
; 
şundan
  «atmaq»; 
firmundan
  «aldatmaq»; 
fiçərundan
  «dağıtmaq»; 
fidoştan 
«işlətmək»; 
xııta 
birən
 
«öyrəşmək, 
alışmaq»; 
xısiran 
«yatmaq»; 
tosiran
  «boğulmaq»; 
tö  dor an
  «tovlamaq»; 
sinəöii 
biran
  «çimmək»; 
rıjından
  «dağıtmaq»; 
ləngistan
  «axsamaq»; 
qəhri  um or an
  «acığı  gəlmək»;  b)  əvəzliklər: 
man
  «mən»; 
tı 
«sən»; 
ii
  «o»; 
umun
  «biz»; 
işmun
  «siz»; 
unun
  «onlar»; 
ki 
«kim»; 
çi
  «nə»; 
xıştan
  «öz»; 
yeki
  «biri,  birisi»; 
in
  «bu»; 
un 
«o»; 
komin
  «hansı»;  c)  saylar: 
ye
  «bir»; 
dı
  «iki»; 
sə
  «üç»; 
çor 
«dörd»; 
pane
  «beş»; 
şeş
  «altı»; 
haft
  «yeddi»; 
həşt
  «səkkiz»; 
nih
  «doqquz»; 
dəh
  «on»; 
bisi
  «iyirmi»; 
sid
 «otuz»; 
çil
 «qırx»; 
pəncoh
  «əlli»; 
şast
  «altmış»; 
haftod
  «yetmiş»; 
navad 
«doxsan»; 
sad
 «yüz»; 
hazor
 «min»;  ç)  sifətlər: 
diricd
 «iri»; 
dir 
«gec»; 
diir
  «uzaq»; 
şəfi
  «əyri»; 
firəh
  «geniş»; 
qutəh
  «qısa»; 
duroz
  «uzun»; 
xəsi
  «qatı»; 
təhl
  «acı»; 
tie
  «iti»; 
pur
  «dolu»; 
niig
  «təzə»;  d)  isimlər  və  bir  sıra  qohumluq  münasibətləri 
bildirən  söz  və  terminlər: 
xuvar
  «bacı»; 
sər
  «baş»; 
dəst
  «əl»; 
pişt
  «arxa,  kürək»; 
mii
  «saç»; 
ru
  «üz,  sifət»; 
zuhun
  «dil»; 
si 
«alma»; 
gəndim
  «arpa»; 
əs
  «at»; 
səy
  «it»; 
biz
  «keçi»; 
cısband 
«qoyun»; 
afto
  «günəş»; 
asimun
  «asiman»; 
mah
  «ay»; 
zimin 
«yer»; 
vərf
  «qar»; 
vorış
  «yağış»; 
sol
  «il»; 
ruz
  «gün»; 
şö 
«gecə»; 
zumustuni
  «qarpız»; 
xıına
  «ev»; 
divor
  «divar»; 
dər 
«qapı»; 
libos
 «libas»; 
nun
 «çörək»; 
şurbo
 «şorba» və  s.
Lahıc  ləhcəsinin  leksikasında  alınmalar  müəyyən  yer  tutur. 
Onların  arasında  Azərbaycan  dilindən  alınmış  söz və terminlər 
çoxluq  təşkil 
edir. 
Eyni 
zamanda, 
Lahıc  ləhcəsində 
Azərbaycan  dili  vasitəsi  ilə  başqa  dillərdən  alınmalar  da  az 
deyil.
Azərbaycan  dilindən  alınmaların  əksəriyyəti  adlardır.
62

---

Gülsüm Hüseynova. 
Tat dilinin leksikası
Buraya  əsasən,  hərbi  ləvazimat  və  silah  adları,  məişət 
əşyalarının  adları,  ticarət,  kənd  təsərrüfatı  və  heyvandarlıqla 
bağlı  olan  terminlər,  meyvə  və  bitki,  heyvan,  quş  adları  və  s. 
daxildir.
Lahıc  şivəsində  Azərbaycan  dilinin  qədim  dövrlərinə  aid 
bir  sıra  sözlərdə  qalmışdır.  Bunlardan  bəzilərini  nəzərdən 
keçirək.
O stin 
-   Lahıc  ləhcəsində  bu  söz  «paltarın  qolu» 
mənasında  işlənir:  Pəncəkə 
ostiııi
  qutəhi  «Pencəyin  qolu 
qısadır».
Qədim  türk  dilində  bu  söz 
astiıı
  formasında  işlənmiş, 
«aşağı» mənasını bildirmişdir (DTS,  61)
Ç ığrığ 
-   Lahıc  ləhcəsində  bu  söz  «qarqara,  makara,  sap 
çarxı»  mənasında  işlənir.  Umhəli  nəneman  əzin 
çığrığhon 
bafuruxtanbı  «O vaxtlar nənəm bu  sap  çarxından  satırdı».
Bu söz türk dillərində müəyyən fonetik dəyişikliklə, 
cıypı 
həmin mənada formasında işlənmişdir (DTS,  148).
Q ırt 
-   Bu  söz  «az,  kəsik»  mənasında  qeydə  alınmışdır. 
Məs:  Mü  sərə 
qırt-qırt
 soxte «Başının  saçını  kəsik-kəsik edib».
Həmin  söz  türk  dillərində  eyni  fonetik  tərkibdə  və 
mənada  işlənmişdir  (DTS,  442).  Müq.et:  azərb.  ucundan 
qırtmaq
 (kəsmək).
D ağar 
-   Bu  söz  ləhcədə  «qurudulmuş  mal,  qoyun,  keçi 
dərisindən  tikilmiş  kisəyə  deyilir.  Məs.: 
Dağara
  biyor  bərə 
«Kisəni bura gətir».
Bu  söz  lüğətlərdə  müəyyən  fonetik  dəyişikliklərlə 
Azərbaycan  dili  şivələrində 
dağar daqar
  formalarında  qeydə 
alınmışdır  (ADL, 
116-117), 
formasında  «kisə, 
torba» 
mənasında qeydə alınmışdır (DTS,  526).
Tuş 
-   «Tuş  gəlmək»,  «rast  gəlmək»  mənasında  işlənir. 
Məs.: 
tuş  ıımoraıı.
  Qədim  türk  dillərində  də  bu  söz  tuş 
formasında,  həmin mənada işlənmişdir (DTS,  590).
63

---