56
3. Diaqnostik parametr stabil olmalıdır, dəyişməsi sabit olmalıdır - yəni, elementln struktur
parametrləri geniş hədlərdə dəyişirsə, diaqnostik parametrlər də həmin hədlər daxilində
dəyişməlidir.
Diaqnostik parametrinstabilliyi müvafiq struktur parametrin eyni bir qiymətinə malik
obyektlərdə dəfələrlə ölçüldükdə onun qiymətlərinin variasiyası ilə təyin olunur. Stabilliyi orta
kvadratik meyllənmə ilə qiymətləndirirlər:
1
)
(
)
(
1
2
)
(
n
u
P
u
P
n
i
u
P
.
Diaqnostik parametrinqeyri-stabilliyi onun faktiki həssaslığını azaldır. Diaqnostik parametrin
müvafiq struktur parametrlə əlaqəsinin sıxlığını qiymətləndirmək üçün aşağıdakı ifadədən
istifadə olunur:
P
r
r
K
K
.
4. Diaqnostik parametr
informativ, dolğun olmalıdır. İnformativlik - parametrin
qiymətlərinin ölçülməsi nəticəsində qoyulan diaqnozun düzgün olma ehtimalını xarakterizə edir.
Mürəkkəb mexanizmlərin diaqnostikasında parametrin bu xüsusiyyəti böyük üstünlüyə malikdir.
Belə ki, bu mexanizınlər tez-tez texniki vəziyyətlərini dəyişirlər. Bu halda o parametr dolğun
hesab edilir ki, özünün buraxıla bilən maksimum qiymətini ehtimal oluna bilən bir nasazlığın
təsirindən alır. Müxtəlif nasazlıqlarm yaranması ilə müəyyən edilən diaqnostik parametr az
məlumatlı parametr kimi qiymətləndirilir.
Obyektin nasazlığının bütövlükdə aşkarlandığı ümumi diaqnostikada informativlik obyektin
saz və nasaz halları üçünparametrin qiymətlərinin paylanma sıxlıqlarının
)
(
1
P
f
və
)
(
2
P
f
birgə
müqayisəli təhlili nəticəsində müəyyən olunur.
Belə ki, şəkildə göstərilmiş
P parametri kifayət qədər informativdir,
P
parametri, demək olar
ki, qeyri-informativdir (paylanmalar praktiki fərqlənmir).
P
parametri aralıq vəziyyət tutur.
İnformativliyi kəmiyyətcə qiymətləndirmək üçün aşağıdakı ifadədən istifadə oluna bilər:
2
1
2
1
)
(
P
P
P
I
57
Diaqnostik parametrlərin yuxarıdakı tələbləri ödəməsi diaqnostika edilən mexanizınin yük,
sürət və istilik rejıimlərində işləməsindən asıh olaraq dəyişır.
Texniki diaqnostikanm məqsədi müşahidə altında olan sistem haqqmda müxtəlif üsullar və
avadanlıqlar vasitəsilə müəyyən məlumatlar əldə etməkdir. Bu baxımdan ANM-də
diaqnostikanm əsas funksiyası texniki cəhətdən nasaz olan avtomobilləri müəyyənləşdirməkdən,
TQ və CT-dən qabaq nasazlıqların və imtinalarm baş vermə səbəblərini təyin etməkdən,
profilaktik və təmir xarakterli texniki təsirlərin aparılma keyfiyyətinə nəzarət etməkdən,
avtomobilin və onun elementlərinin imtinasız işləmə resursunu proqnoz etməkdən ibarətdir.
Buna görə də avtomobilin texniki vəziyyətini təyin etmək üçün diaqnostik parametrlərin
avtomobildən kənarda ( xarici) və ya avtomobildə quraşdırılmış diaqnostika vasitələrin kömyi ilə
ölçülmüş cari qiymətlərini normativ qiymətlərlə tutuşdurmaq lazımdır.
DİAQNOSTİK NORMATİVLƏR
Diaqnostik normativləravtomobilin texniki vəziyyətini kəmiyyətcə qiymətləndirmək üçün
zəruridir. Normativ - proses həyata keçirildikdə prosesin qərarların qəbul edilməsi üçün lazım
olankəmiyyət və keyfiyətreqlamentidir. Normativlər Dövlət və sahə standartları,rəhbər texniki
sənədlərlə müəyyənləşdirilir.Struktur və diaqnostik parametrlərin
nomenklaturası və onların
normativ qiymətləri konstruktiv, texnoloji və istismar amilləri nəzərə alınmaqla müəyyən
olunur.
Avtomobil, aqreqat və ya qovşağın
texniki vəziyyətinin diaqnostik parametrlərinin
aşağıdakı normativ qiymətləri müəyyən edilir:
-
normativin nominal və ya başlanğıc qiyməti(
b
P
);
-
normativin həddi qiyməti (
h
P
) ;
-
normativin buraxılabilən qiyməti (
.
.b
b
P
).
Normativin nominal və ya başlanğıc qiyməti təzə, texniki saz obyektlərin diaqnostik
parametrinin qiymətinə uyğundur.İstismar zamanıbaşlanğıc qiymət
b
P
parametrin ölçülmüş
qiymətinin nizamlama və bərpa əməliyyatları vasitəsilə çatdırılmalı olduğu
kəmiyyət
kimi
istifadə olunur. Başlanğıc diaqnostik normativ texniki sənədlərdə verilir.
Normativin həddi qiyməti (
h
P
) obyektin elə texniki vəziyyətinə uyğundur ki, bu halda
onun sonrakı istismarı mümkün deyildir və ya texniki-iqtisadi mülahizələrə görə məqsədəuyğun
sayılmır.
Diaqnostik parametrin həddi normativ qiyməti - elmi-tədqiqat işlərinin və istismar
məlumatlarınin əsasında üç əsas meyara görə təyin olunmalıdır:
- texniki meyar- qovşaq və ya qovuşmanın həddi vəziyyətinin çatmasını nəzərə alır:pərçim
olmaq, dağılma (sınma), siyrilmə,cızılma,qopma və s.;
- effektivlik meyarı (texniki-iqtisadi meyar) – avtomobilin (obyektin) buraxılabilən həddən
aşağı vəziyyətdə istismar etdikdə onun istifadə effektivliyinin (səmərəliliyinin) azalmasını nəzərə
alır.(məsələn, gücün azalması, yanacaq və yağ sərfinin artması, cari təmir və ehtiyat hissələrinə
xərclərin normalar müqabilində artması;
- funksional meyar – avtomobilun idarə olunma rahatlığının pisləşməsini, hərəkət
təhlükəsizliyinin azalmasını nəzərə alır.
Diaqnostik parametrin həddi normativi standartlarda, texniki sənədlərdə verilir və ya qəbul
olunmuş metodikalardan istifadə etməklə təyin edilir. İstismar zamanı həddi normativ
h
P
konkret
obyektlərin resursunun proqnoz edilməsi üçün və avtomobildə quraşdırılmış diaqnostika
vasitələrilə fasiləsiz diaqnostikada istifadə olunur.
Normativin buraxılabilən qiyməti (
.
.b
b
P
) avtomobillərin TQ-nun planlı-xəbərdaredici sistemi
çərçivəsində yerinə yetirilən periodik diaqnostikasındaəsas diaqnostik normativdir.
Buraxılabilən normativ əsasında avtomobilin texniki vəziyyətinə diaqnoz qoyulur və profilaktik
təmirlərin və ya nizamlamaların zəruriliyi barədə qərar qəbul edilir.
Normativin buraxılabilən qiyməti (
.
.b
b
P
) normativin başlanğıc qiyməti və buraxılabilən
meyllənmədən D ibarətdir:
.
.b
b
P
=
b
P
+D. Diaqnostik parametrin cari qiymətiburaxılabilən