Azərbaycan Texniki Universiteti “Avtomobil texnikası” kafedrası

61 

 

diaqnoz  parametrin  P  cari  qiymətinin  ölçülməsi  və    bu  qiymətin  normativlə  müqayisəsinə 

əsaslanır. Periodik diaqnostikada belə normativ diaqnostik parametrin buraxılabilən qiyməti

.

.b

b

P

, 

fasiləsiz  (avtomobildə  quraşdırılmış  vasitələrlə)  diaqnostikada  isə  həddi  qiymətidir

h

P

.  Ümumi 

diaqnozda üç nəticə mümkündür:     P >

h

P

;       

.

.b

b

P

< P <

h

P

; P <

.

.b

b

P

. 

Birinci  və  ikinci  variantlarda  obyekt  nasazdır  (təmir  və  ya  xəbərdaredici  TQ  lazımdır), 

üçüncü  variantda  isə  sazdır.  Nasazlığın  səbəbini  aydınlaşdırmaq  üçün  lokal  diaqnostika  tələb 

olunur. Sadə mexanizmlərin diaqnostikası zamanı lokal diaqnostikaya ehtiyac olmaya da bilər.  

Lokal  diaqnoz  konkret  nasazlıqları  və  onların  səbəblərini  aşkar  edir.  Bu  zaman  bir  neçə 

diaqnostik  parametr  istifadə  olunur  və  diaqnozun  qoyulması  mürəkkəbləşir.  Belə  ki,  hər  bir 

diaqnostik  parametr  bir  neçə  struktur  parametri  ilə  və    ya  əksinə  əlaqəli  ola  bilər.  Bu  isə  o 

deməkdir  ki,  istifadə  olunan  diaqnostik  parametrlərin  sayı  n  olarsa  diaqnostika  edilən 

mexanizmin texniki vəziyyətlərinin sayı 

n

2

ola bilər. 

Nəzəri  olaraq diaqnozun  qoyulması  ona gətirilir ki,  obyektin  müəyyən  nasazlıqları ilə  bağlı 

olan  diaqnostik  parametrlərin  köməyilə  onun  mümkün  olan  vəziyyətləri  çoxluğundan  ən  çox 

ehtimal  olunanı  aşkar  edilsin.  Baxılan  məsələnin  fiziki  mahiyyəti  ölçülmüş  diaqnostik 

parametrlərin  müəyyən  kombinasiyasının  mövcudluğu  ilə  uyğunlaşmayan  nasazlıqların  istisna 

edilməsidir.  Buna  görə  dəbir  neçə  diaqnostik  parametr  istifadə  edildikdə  diaqnozun  vəzifəsi  bu 

parametrlər  və obyektin   struktur parametrləri arasında  çoxsaylı  əlaqələrin aşkarlanmasıdır. Bu 

məsələni  həll  etmək  üçün  bu  əlaqələri  struktur-izləmə  modelləri  (şəkil...)  və  diaqnostik 

matritsalar  şəklində  göstərmək  olar.  Model  obyektin  etibarlılığı  barədə  məlumatlar  əsasında 

onun  daha  çox  ehtimal  olunan  nasazlıqları  və    diaqnostik  parametrləri  arasında  əlaqələri  aşkar 

etməyə imkan verir. 

  Bu  məlumatları  istifadə  etməklə  diaqnostik  parametrlərdən  obyektin  ehtimal  olunan 

nasazlıqlarına  doğru  gedərək  texniki  vəziyyəti  müəyyən  edirlər  və  diaqnoz  qoyurlar.  Oxşar 

məsələlər  diaqnostik matritsaların köməyilə həll edilir. 

Nəqliyyat  vasitələrinin  sadə  elementləri  bir  əsas  əlamətə  görə,  mürəkkəb  mexanizmlər  isə  bir 

neçə  əlamətə  görə  diaqnostika  edilirlər.  Diaqnostika  nəticəsində  alınmış  nəticələri  tam  analiz 

etdikdən sonra mexanizrmin texniki vəziyyəti haqqında mühakimə yürüdülür. Məsələyə məntiqi 

cəhətdən  yanaşdıqda  nəzərdə  tutulur  ki,  hər  bir  struktur  parametr  özünün  buraxılabilən 

maksimum  qiymətinə  çatdıqda  eyni  zamanda  uyğun  olaraq  bir  neçə  diaqnostik  parametr  əmələ 

gətirə  bilər.  Bu  halda  ola  bilər  ki,  müxtəlif  nasazlıqlar  eyni  bir  diaqnostik  parametr  törətsin. 

Məsələn,  qida  sistemi  detallarının  yeyilməsi  yanacaq  sərfini  artırmaqla  bərabər,  işçi  qarışığın 

keyfiyyətini,  tərkibini,  həmçinin  işlənmiş  qazlarm  tərkibində  CO  qazınm  ıniqdarını  dəyişdirir. 

Bunun kimi digər diaqnostik parametrlər də yeyilmə nəticəsində dəyişirlər. Bu vaxt ola bilər ki, 

nasazlıqlar  sistemin  işinə  xələl  gətirməsinlər,  yəni,  onun  işləməsinə  mane  olmasınlar.  Belə 

hallarda kompleks diaqnostik parametrlərdən istifadə  edirlər. Bu  cür  məsələlərin  həlli üçün  baş 

vermiş  nasazlıqlarm  (struktur  parametrin  buraxıla  bilən  qiymətinə  qədər  dəyişməsi)  və  onların 

əmələ  gətirdikləri  diaqnostik  parametrlərin  kəmiyyət  xarakteristikaları  məlum  olmalıdır. 

Nasazlıqlar  və  diaqnostik  parametrlər  arasındakı  qarşılıqlı  əlaqə  diaqnostik  matritsa  (şəkil...) 

şəklində göstərilir. Deyilənləri aydınlaşdırmaq  üçün sadə bir nümunəyə baxaq. 

 

---

62 

 

 

 

                            Şəkil 4.12. Diaqnostika obyektinin struktur-izləmə modeli: 

 

I-  obyekt;  II-obyektin  elementləri;  III-struktur  parametrləri;  IV-nasazlıqlar;  V-diaqnostik 

əlamətlər; VI-diaqnostik parametrlər; VII- parametrlərin ədədi qiyətləri. 

 

Tutaq  ki,  sistemdə  dörd  tipik  nasazlıq  əmələ  gələ  bilər.  Bunlar 

4

3

2

1

,

,

,

x

x

x

x

  ilə  göstərilir.  Bu 

nasazlıqlar  müvafiq  olaraq  dörd  diaqnostik  parametr  (

4

3

2

1

,

,

,

D

D

D

D

)  doğururlar.  Horizontal 

xanalarda yazılmış «1» (vahidlər) texniki vəziyyəti yoxlanan sistemdə nasazlıqlarm baş verməsi 

şəraitində  müvafiq  diaqnostik  parametrlərin  mövcud  olmasını  (yaranmasını)  göstərirlər.  Belə 

diaqnostik  matritsalar  sistemin  elementləri,  onun  struktur  vo  diaqnostik  parametrləri  arasındakı 

əlaqələr ətraflı öyrənildikdən sonra tərtib edilir. 

 

Diaqnostik 

parametrlər 

Nasazlıqlar 

1

x

 

2

x

 

3

x

 

4

x  

1

D

 

1 

1 

0 

0 

2

D

 

1 

0 

1 

0 

3

D

 

0 

1 

0 

1 

4

D

 

0 

0 

1 

1 

 

                                    Şəkil… . Diaqnostik matritsanın sxemi 

 

Sxemdən  aydın  görünür  ki, 

1

D

  diaqnostik  parametrinin  yaranması 

1

x

və 

2

x

  nasazlıqlarının,  

2

D

-nin mövcud olması 

1

x

 və 

3

x

 -ün, 

3

D

 -ün əmələ gəlməsi 

2

x

 və 

4

x  -ün, 

4

D

 -ün törənməsi 

3

x

 və 

4

x  -ün mümkünlüyünü göstərir. Göstərilmiş sadə sxemi analiz etsək görərik ki, 

1

D

 və 

Mühərrikin yağ nasosu 

Yağ nasosunun qapaq-dişli çarx qovşağı 

Reduksion klapan 

Dişli çarx- gövdə arasında 

yan səth üzrə araboşluğu 

Dişli çarx-gövdə arasında 

radial araboşluğu 

 

Klapan yayının elastikliyi 

Yan səth üzrə 

araboşluğun artması 

Radial araboşluğunartması 

Klapan yayının elastikliyi-nin itməsi, 

sınması, ilişməsi 

 

Yağın təzyiqinin yüksəlməsi 

Nasosun məhsuldarlığının azalması 

Yağın təzyiqi 

Nasosun məhsuldarlığı 

---