2
effektiv metodlarının formalaşdırılması və (4) maliyyə savadlılığı səviyyəsinin artırılması üçün
maliyyə təhsili proqramının genişləndirilməsi
Maliyyə xidmətlərinə dair istehlakçıların məlumatlılığı təkmilləşdirilməlidir.
Şərtlər
haqqında əsas və aydın məlumatlar Əsas Faktlar haqqında Sənəddə təqdim edilməlidir.
Kreditlər üzrə əmlakın müsadirə edilməsi və ya xarici valyuta məzənnəsinin tərəddüd etməsi
ilə bağlı xüsusi risklər də dəqiq açıqlanmalıdır. İnvestisiya məhsulları üzrə xüsusi məlumatların
açıqlanması da tələb edilməlidir. Sadə maliyyə xidmətləri istehlakçıları üçün standart
müqavilələr (və ya müqavilələr üçün standart maddələr) maliyyə xidmətləti istehlakçılarının
müdafiəsinin təkmilləşdirilməsinə kömək edərdi. Maliyyə nəzarəti orqanları peşəkar
assosiasiyalarla məsləhətləşməklə standart müqavilələr, o cümlədən Əsas Faktlara dair
Bəyənatların formatını hazırlamalıdır.
Maliyyə institutlarının işgüzar münasibətlər üzrə təcrübələri gücləndirilməlidir. Maliyyə
məhsullarının satışı zamanı maliyyə institutlarından məsuliyyətli davranmaları hüquqi cəhətdən
tələb olunmalıdır. Davranış Kodeksi (və ya istehlakçıların müdafiəsinə dair kodeks) də faydalı
olardı. Nəzarətedici təşkilatlar peşəkar assosiasiyalarla əməkdaşlıq şəraitində maliyyə
institutları üçün biznes davranışı üzrə qaydalar formalaşdırmalıdır. Mikromaliyyə sektorunun
gücləndirilməsi konteksində AMB biznes davranış kodeksinin hazırlanmasında Azərbaycan
Mikromaliyyə Assosiasiyasına etibar edə bilər. Davranış kodeksi dərc olunmalı və ictimaiyyət
tərəfindən geniş şəkildə əldə edilməsi mümkün olmalıdır. Bununla yanaşı, maliyyə məhsullarını
satan şəxslər üçün treyninq və sertifikatlaşdırma proqramı faydalı olardı. Belə ki, ictimaiyyət
üçün maliyyə məhsullarını satan həmin şəxslər özləri də məhsullarını anlamalı və öz hüquqi
öhdəlikləri ilə bağlı məlumatlı olmalıdırlar.
Maliyyə xidmətləri istehlakçıları ilə mübahisələrin sadə və effektiv həlli mexanizmi də
paralel şəkildə tətbiq olunmalıdır. Bütün maliyyə təşkilatlarından istehlakçılar tərəfindən
verilən şikayətlərin həll edilməsi üzrə dəqiq prosedurlara malik olması və nəzarətçi tərəfindən
nəzərdən keçiriləcək şikayətlərin vaxtında uçotunun aparılması tələb edilməlidir. İstehlakçılar
tərəfindən verilən şikayətlərin mövcud durumu və mübahisələrin həlli üzrə mövcud
mexanizmlər haqqında ictimaiyyətin məlumatlandırılması ilə bağlı məlumatlar toplanmalı və
nəticələr dərc olunmalıdır. Orta müddətdə üçüncü tərəfin iştirakı ilə, misal üçün maliyyə
ombudsmanı vasitəsilə mübahisələrin həlli sistemi nəzərdən keçirilməlidir.
Maliyyə təhsili üzrə milli proqram yaradılmalı və maliyyə savadlılığı üzrə sorğunun
nəticələri əsasında təkmilləşdirilməlidir. Maliyyə təhsili proqramının birinci mərhələsi ölkə
miqyasında maliyyə potensialının ətraflı və seqmentləşdirilmiş sorğusunun hazırlanmasından
ibarət olmalıdır. Sorğu şəhər və kənd ərazilərində maliyyə savadlılığının mövcud səviyyəsinin
baza qiymətləndirməsini təşkil edəcək. Baza sorğunun nəticələrindən milli proqramın
yeniləşdirilməsi üçün istifadə olunmalıdır. Üç və beş ildən sonar proqramın effektivliyini və
zəruri modifikasiyaları müəyyənləşdirmək məqsədilə əlavə sorğudan istifadə oluna bilər. Eyni
zamanda, milli maliyyə təhsili proqramı yaradılmalıdır. Maliyyə nəzarəti orqanları məktəblər
üçün təlim və tədris proqramlarının hazırlanması, təlimlərin keçirilməsi və tədris materiallarının
hazırlanması üzrə peşəkar, istehlakçı və müəllimlər assosiasiyaları ilə birgə iş aparmalıdır.
Əlavə olaraq, Azərpoçt maliyyə məlumatının ev təsərrüfatlarına təqdim olunmasında və
maliyyə xidmətləri istehlakçıları kimi onların öz hüquqları və öhdəlikləri barəsində
məlumatlılığının artırılmasında dəyərli rol oynaya bilər.
AMB digər maliyyə nəzarəti təşkilatlarının dəstəyi ilə istehlakçıların müdafiəsi və maliyyə
savadlılığının təkmilləşdirilməsində aparıcı rol oynamalıdır. Maliyyə nəzarəti təşkilatlarına
istehlakçıların müdafiəsi üzrə müstəsna məsuliyyət verilməlidir və onların istehlakçıların təhsili
sahəsində mandata malik olmaları bu işlərin həyata keçirilməsində yardımçı olardı. Əlavə
3
olaraq, nəzarətedici təşkilatlar istehlakçı kommunikasiyası proqramını hazırlamalıdırlar. Bu
proqrama kütləvi informasiya vasitələrində müdaxilələr, maliyyə məhsullarını aydın dildə izah
edən nəşrlər, QHT-lərə məlumat və məsləhət baxımından köməkliyin göstərilməsi, spesifik
məhsullarının və xidmətlərinın xərc müqaisəsinin nəşri daxildir. Qısa müddətli dövrdə
istehlakçıların müdafiəsinin prudensial nəzarətçilər üçün bəzi münaqişələr kimi çıxış edəcəyi
halda, orta müddətli dövrdə pərakəndə istehlakçılarına qaşrı ədalətli davranan maliyyə
institutları sabit və güclü istehlakçı bazasına malik olacaqlar.
Sivil cəmiyyət də həyata keçirilməsi vacib olan rola malikdir. QHT-lər, o cümlədən
istehlakçı assosiasiyaları (məsələn, Müstəqil İstehlakçılar Birliyi) istehlakçıların hüquqları və
məsuliyyətləri haqqında məlumatlılığının artırılmasında həlledici rol oynaya bilmələri üçün
gücləndirilməlidir. Belə gücləndirilmə təşəbbüsləri ya dövlət büdcəsindən və ya donor
təşkilatlarının vəsaitləri hesabına maliyyələşməni tələb edə bilər.
Azərbaycanda istehlakçıların müdafiəsi və maliyyə savadlılığının təkmilləşdirilməsi üçün
iki mərhələli proses nəzərdə tutulur. Birinci mərhələdə əsas diqqət maliyyə xidmətləti
istehlakçılarının qanuni hüquqlarının təkmilləşdirilməsi məqsədilə qanunlara və normativ
aktlara düzəlişlərin edilməsi üzərində cəmləşməlidir. İkinci mərhələdə istehlakçıların hüquqları
və məsuliyyətləri barəsində məlumatlılığının artırılması üçün institutların (xüsusilə QHT
sektorunda) potensialının gücləndirilməsi və maliyyə təhsilinin təkmilləşdirilməsinə xüsusi
əhəmiyyət verilməlidir.