Azərbaycan xalqinin maddi VƏ MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİNİn qəDİm köKLƏRİ
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
121 "Bu ovsun ən azı 5 min il öncə yaranmışdır ki,bunu Gəmiqayadan tapılan və üzərində eyni mövzuda piktoqram olan qayaüstü təsvir sübut edir.Üçüncü nümunə isə təqribən 2700 il öncə yardılmış matəm nəğməsi, yəni Alp Ər Tonqanın ölümünə həsr edilən ağıdır." Ekranda zümrüd quşunun belində uçan Məlikməmmədin şəkli görünür.Diktor sözünə davam edir: "Yaranma tarixinin təqribən 5 min il öncəyə aid olduğunu söyləyə biləcəyi- miz daha bir folklor nümunəmiz "Məlikməmmədin nağılı"dır.Bu nağılın bir çox elementlərinin ən incə detallarına qədər 5 min il öncə qələmə alınmış bir şumer dastanı ilə,yəni Etana haqqında dastanın süjeti ilə üst-üstə düşməsi deyilənlərə ən gözəl sübutdur.Sözügedən nağıl bir qədər öncə haqlarında söhbət açdığımız folklor nümunələrindən fərqli olaraq şer formasında deyil, nəsr formasında olduğu üçün o, daha çox dəyişikliyə məruz qalmışdır.Bu da təbiidir.çünki şer formasında olan nümunələr sabit ölçülərə və ritmlərə sahib olduğu üçün dəyişikliyə çox cüzi uğrayır.Nəsr şəklində olan nümunələrin isə onları zamanın təsirindən qoruya biləcək "immun sitemi" ya yoxdur,ya da çox zəifdir." Ekrandakı təsviri kəndirlə quyuya salınan Məlikməmmədin təsviri əvəz edir. Diktor mətni: "Sözügedən nağılın qəhrəmanı şah oğludur və onun adı Məmməd, yəni Məhəmməd adının yerli forması, daşıdığı titul isə məlikdir.Məmməd adı ,təbii ki,islamla bağlı addır və bu fakt islam təsirinin bariz nümunəsidir."Məlik" tituluna gəlimcə, qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan nağıllarının bir çoxunun qəhrəmanı şah oğludur və "məlik " titulu daşımaqdadır.Məsələn,Məlik Məhəmməd,Məlik Cümşüd və sairə.Tarixi mənbələrdən belə aydın olur ki,Azərbaycanda şah oğulları 13-cü əsrdə,yəni Elxanlılar dövründə bu titulu daşımışlar.Bu o deməkdir ki, Məlik- məmmədin nağılı" son şəklini 13-cü əsrdə almışdır.Deməli, eradan əvvəl 3-cü minillikdə,yəni 5 min il öncə yaranan nağıl təqribən 4 min 300 illik təkamül prosesi keçmiş və bu prosesdə yeni-yeni elementlər qazanmışdır. Həmin elementlər hansılardır və hansı dörün məhsuludur.? Bu suala cavab tapmaq üçün nağılın ilkin şəkli ilə,yəni Etana dastanı ilə son,yəni bugünkü şəklini müqayisə etmək,ümumi və fərqli cəhətləri üzə çıxartmaq lazımdır." Ekranda yazılır: ---------------------------------------------------------------------------------------------------- Etana haqqında dastan Məlikməmmədin nağılı ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 1. Etana şahdır. Məlikməmməd şah oğludur. ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 122 2. Etana həyat çiçəyini tapmaq Məlikməmməd cavanlaşdırıcı al- arzusu ilə yola çıxır. manı əldə etmək üçün divi yarlayır və onu öldürmək üçün yola çıxır. ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 3. Etana bir quyuya enir Qardaşları Məlikməmmədi qu- yuya endirib,ipini kəsərək onu ora- da saxlayırlar. ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 4.Etana quyuda qartalın ilanın bala- Məlikməmməd qaranlıq dünyada larını yediyi üçün ondan intiqam al- əjdahanın ağaca çıxaraq zümrüd qu- maq istəyən ilanın qartalla savaşının şunun balalarını yemək istədiyinin şahidi olur. şahidi olur. ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 5.Etana ilanı öldürüb qartalın belində Məlikməmməd əjdahanı öldürür, göyə qalxır. zümrüd quşunun belində göyə qal- xır. --------------------------------------------------------------------------------------------------- 6.Qartal göydə Etanadan yerə baxma- Zümrüd quşu göydə Məlikməm- sını və onun nəyə oxşadığını söyləmə- mədə yerə baxaraq onun nəyə ox- sini istəyir. şadığını söyləməsini istəyir. ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 7.Etana öncə yerin xəlbirə,daha sonra Məlikməmməd yeri öncə xəlbirə, isə çörəyə oxşadığını deyir. daha sonra çörəyə oxşadır. ---------------------------------------------------------------------------------------------------- Diktor mətni: "Etana şah,Məlikməmməd isə şah oğludur. Onlardan birincisi həyat çiçəyin əldə etmək,ikincisi isə cavanlaşdırıcı almanı oğurlayan divi öldürmək üçün yola çıxırlar. Etana quyuya düşür. Məlikməmmədi qardaşları quyuya endirib, onu orada saxlayırlar. Şumer dastanının qəhrəmanı orada balaları qartal tərəfindən yeyilmiş ilanla qartalın savaşının şahidi olur.O,ilanı öldürür.Azərbaycan nağılının qəhrəmanı isə zümrüd quşunun balalarını yemək istəyən əjdahanı öldürür. Etana qartalın,Məlikməmməd isə zümrüd quşunun belində göyə qalxırlar. Qartal Etanadan,zümrüd quşu isə Məlikməmməddən yerə baxaraq onun nəyə oxşadığını söyləmələrini istəyirlər.Hər iki qəhrəman aşağı baxıb, yeri öncə xəlbirə,daha sonra çörəyə bənzədirlər." Ekranda Moskvada,Silah palatasında saxlanan və üzərində Məlikməmmədin əjdahanı daşla öldrməsi və ağaca qonmuş zümrüd quşu təsvir edilmiş 16-cı əsrə aid Azərbaycan bədii parçasının əksi görünür. Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|