Azərbaycanin göRKƏMLĠ adamlari

109 
 
ötrü  təbliğat  aparmaq  lazımdır.  Təbliğat  işi  isə  gedirdi.  Nümayəndələr 
Azərbaycanla  bağlı  materiallar  hazırlayıb  fransız  jurnallarında  çap  etdirir, 
Azərbaycanın  tarixi,  iqtisadiyyatı,  maliyyə  vəziyyəti  ilə  bağlı  kitablar,  bülletenlər 
nəşr  edib  yayırdılar.  Budur,  çəkilən  zəhmətlər  bəhrəsini  verdi.  Azərbaycan  dünya 
dövlətləri sırasına qəbul edildi. 
Hadisə  belə  olmuşdu.  1920-ci  il  yanvarın  12-də  Fransa  Xariciyə  Nəzarəti 
binasında təntənəli surətdə fransız Kambon tərəfindən bu xoş xəbər Azərbaycan və 
Gürcüstan nümayəndələrinə çatdırılmışdır. Fransız Kambon    demişdir: 
«Bundan  sonra  Azərbaycan  ilə  Gürcüstan  cümhuriyyətlərinə  müstəqil  və 
özünə hakim dövlətlər kimi baxılacaqdır». 
Hadisədən  yeddi  gün  sonra—yanvarın  19-da  hər  iki  cümhuriyyət 
nümayəndələrinin  iştirakı  ilə  Böyük  Dövlətlər  Ali  Şurasının  fövqəladə  bir  iclası 
olmuşdur.  İclasa  sədrlik  edən  Klemanso  tanıtma  hadisəsinin  əhəmiyyətindən 
danışdıqdan  sonra  Ali  şuranın  Qafqaz  nümayəndələrinə  ölkələrinin  ehtiyac  və 
istəklərinə  bəyan  etməyi  üçün  söz  vermişdir.  Hadisənin  böyük  beynəlxalq 
əhəmiyyəti  vardı  və  bu  tanınma  qərarı  Azərbaycanın  dünya  dövlətləri  ilə  sərbəst 
şəkildə siyasi və iqtisadi əlaqələrini təmin edirdi. 
Dünənə  kimi  çar  Rusiyasının  qanlı  pəncəsində  boğulan  Azərbaycanı  indi 
dünyanın 23-ə kimi dövləti tanıyırdı. 
Həmin  hadisəni  eşidən  hər  bir  azərbaycanlı  sevinir,  şadlıq  edirdi.  Milli 
hökumətin  otuz  altı  yaşlı  başçısı  Məmməd  Əmin  Rəsulzadənin  xoşbəxtliyi  isə 
müqayisə olunmaz idi. 
Azad Azərbaycan hökuməti elan edirdi: 
«Əsgəri mükəlləfiyyətini bitirən sıravi əsgərə ayda 50 manat, yefreytora 60 
manat, kiçik unter zabitə 70 manat, unter zabitə 90 manat, feldfebelə isə 120 manat 
maaş verilsin. 
Azad  Azərbaycanda  teatrı  çox  sevir,  maraqlı  tamaşalara  baxırdılar. 
Tamaşaların  çoxu  xalqın  qəhrəmanlıq  dolu  şanlı  keçmişini,  türk  dünyasının 
əzəmətini  əks  etdirirdi.  Milli  hissləri  həmişə  coşğun  olan  Cəfər  Cabbarlı  «Bakı 
müharibəsi»,  «Yulduz,  yaxud  Trablis  müharibəsi»  kimi  tarixi  əsərlərini  yazıb 
tamaşaya qoyur. 
Azad  Azərbaycanda  adamların  boş  vaxtının  maraqlı  keçməsi  üçün  hər 
imkan  yaradılmışdı.  Tez-tez  tanınmış  aktyorların  iştirakı  ilə  yaddaqalan  gecələr 
keçirilirdi.     Azad Azərbaycanda çıxan «Azərbaycan» qəzetinin məlumatı: 
«Türk ocağı» binası (Haşımovun evi). 
A. M. Şərifzadə və Ə. A. Anaplinskinin axşamı. 
Cümə  axşamı.  1920-ci  il  martın  25-də  Azərbaycan  Dövlət  truppasının 
artistləri A. M. Şərifzadə və Əbülhəsən Anandinskinin toyu münasibəti ilə təntənəli 
axşam təşkil edilir. 
Bu  axşamda  bütün  rus,  azərbaycanlı  və  Dövlət  teatrı  artistləri  iştirak 
edəcəklər. 

---

110 
 
Qonaqların gəlişi saat 9-da başlanır. Dəvətnaməsi çatmayanlar bunları teatra 
daxil olarkən ala bilərlər. 
Azad Azərbaycanda vətənin istiqlaliyyətindən təkcə şairlər ilhama gəlmirdi. 
Xalqın sinəsi nəğməli bəstəkarları da milli mahnılar yazırdılar. 
ġahid sözü. Rüstəm Hüseynov, 82 yaşında. 
«İndiki  kimi  yadımdadır.  Bakkommunanın  dövründə  çox  aclıq  idi.  Amma 
Cümhuriyyət zamanında bolluq oldu. O vaxt mən yetimlər evində yaşayır, «russko-
tatarskoe»  məktəbində  oxuyurdum.  Milli  ordunun  kadet  korpusu  bizim 
yaşadığımız yerin yaxınlığında—indiki 134 nömrəli məktəbin binasında yerləşirdi. 
 
Biz  də  əsgərləri  yamsılayırmış  kimi  sıraya  düzülüb  onlar  kimi  oxumağa 
başlayırdıq. Bolşeviklər gələndən sonra hər şey yığışıldı...» 
Yaxınlaşan fəlakət hələ hiss edilmirdi. 
 
ĠBLĠS QORXULUDUR 
 
İblis  içərisindəki  kini,  xəyanəti  iti  qılınca  döndərib  gəlirdi.  İblis  qana 
susamışdı  və  o  qanı  içməyincə  sakitləşməyəcəkdi.  İblis  qorxuludur,  canlı  insan 
cildinə girmiş şeytandır. İblis yaxşı yaşamağa can atmaz, amma özgələrini də gözü 
götürməz, maneçilik törədər. İblis qorxuludur, çox qorxuludur. 
...Məmməd Əmin Rəsulzadə təəccüb içərisində qalmışdı və tez-tez deyirdi: 
«Əcəba neyçün?» 
Rusiyada  möhkəmlənməyə  başlayan  Lenin  hökumətinin  Azərbaycanın 
daxili  işlərinə  müdaxiləsi  bir  hökumət  başçısı  kimi  onu  çox  narahat  edirdi. 
Məmməd Əmin Rəsulzadə Rusiyanı ayrıca dövlət kimi tanıyır və onunla mehriban 
qonşuluq  münasibətində  yaşamaq  fikrindəydi.  Hökumətin  gələcək  xarici 
siyasətində də buna başlıca diqqət yetirmək nəzərdə tutulurdu. Hökumət Rusiyanın 
heç  bir  işinə  mane  olmur,  müstəqil  dövlət  kimi  yaşayırdı.  Amma  indi  Rus 
hökuməti təhlükəli siyasətə keçmişdi. 
Məmməd  Əmin  Rəsulzadənin  başçılıq  etdiyi  milli  hökumət  Rusiyanın 
başladığı oyunun ilk rəsmi təhlükəsini 1920-ci il yanvarın 2-də hiss etdi. Bu günə 
kimi  də  Lenin  özgə  bostanına  daş  atırdı.  Amma  ilk  rəsmi  hərəkət  məhz  o  nəhs 
gündə  oldu.  Rusiyanın  Xarici  İşlər  Naziri  Çiçerin  Azərbaycan  hökumətinə  bir 
bəyanat göndərmişdi... 
Məmməd Əmin Rəsulzadə o bəyanat haqqında: 
«Çiçerin  Azərbaycan  və  Gürcüstan  cümhuriyyətlərinə  telsiz  teleqrafla 
göndərdiyi notasında bu hökumətləri, ricət edən Denikin ordusunu tamamilə məhv 
etmək üçün silah arkadaşlığına dəvət ediyordu. Bu nota cümhuriyyətlərin istiqlalını 
tanımaq  və  müxadinət  müahidəsi  əqdini  istəməkdən  ziyadə  əhaliyi  hökumət 
əleyhinə təhrikdən ibarət olan bir propağanda hökmündə bulunuyordu». 
Qəribə idi ki, Çiçerinin bəyanatında xüsusi  hökm duyulurdu. Çiçerin  sanki 
öz  tabeliyində  olan,  onun  qanunları  ilə  yaşayan  bir  hökumətlə  danışırdı.  Bu  isə 

---