Azərbaycanin quruda neftqazçixarma kompleksiNDƏ İQTİsadi
Yüklə 2,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dioqram 4 Dünyada neft ehtiyatlarının regionlar üzrə təsnifatı ( milyard ton ) 1 64% 2
- Avstraliya, Okeaniya C ən ub- Şə rqi Aziya. Q ərbi Avropa Rusiya
- 5.2. Kompleksdə ilk islahat tədbirləri və onun nəticələri
Dioqram 4 Dünyada neft ehtiyatlarının regionlar üzrə təsnifatı (milyard ton) 1 64% 2 8% 3 7% 4 6% 5 2% 6 1% 7 10% 8 2% 1 2 3 4 5 6 7 8 (milyon ton) Yax ın Orta Şə rq Ş imal ı Amerika C ənubi Amerika Afrika Avstraliya, Okeaniya C ən ub- Şə rqi Aziya. Q ərbi Avropa Rusiya Az ərba ycn 90,1 11,8 9,9 8,2 3,4 1,37 14,2 3,4 131 Dünya ölkələrinin, o cümlədən Qərbin Azərbaycana maraqları əsasən bu amil hesabınadır. Neft ehtiyatlarının yer üzündə qeyri-bərabər bölüşdürülməsi, ABŞ-da, eləcə də bir sıra ölkələrdə neft hasilatının səmərəlilik göstəricilərinin aşağı olması (hesablamalara görə ABŞ neft ehtiyatlarının ödənilməsi göstəricisi və ya neftin aşkar edilməsi dəyərinə görə dünyada axırıncı yerlərdən birini tutur). Azərbaycana xüsusi marağın onun zəngin neft resurslarının mənimsənilməsində böyük miqdarda investisiya qoyulmasını zəruri edir. Artıq bu sahədə çox konkret addımlar atılmışdır. Bununla belə, quruda olan neft ehtiyatlarının mənimsənilməsi məsələsi də diqqət mərkəzində olmalıdır. Bu təkcə sırf iqtisadi məsələ deyildir və qeyd etdiyimiz kimi bunu mənəvi baxımdan da nəzərə almaq lazımdır. Məlum həqiqətdir ki, köhnə neft rayonları neft mədənləri onların uzun müddət SSRİ dövlətinə verdikləri neftin müqabilində kifayət qədər inkişaf etməmişlər. Bazar münasibətləri şəraitində onların illər boyu yığılıb qalmış problemlərinin həlli köhnə yataqlarda oln neftin çıxarılması, onun həmin rayonların inkişafına əvvəlki illərdən fərqli olaraq daha çox hissəsinin ayrılması şəraitində mümkün ola bilər. Bu gün neftqazçıxarma ilə bağlı elmi-texniki potensial quruda neft hasilatı problemləri ilə daha fəal məşğul olmalıdır. Quruda neftqazçıxarma istehsalında iqtisadi islahatlar bütün bu cəhətləri nəzərə almalı, Azərbaycanın neftqazçıxarma sənayesində əvvəllərdə buraxılmış səhvlər təkrar edilməməli, sahənin ahəngdar, dinamik inkişafına kömək edəcək istiqamətləri müəyyən olunmalıdır. 5.2. Kompleksdə ilk islahat tədbirləri və onun nəticələri Məlumdur ki, keçmiş Sovetlər İttifaqında 60-70-ci illərdə iqtisadiyyatda islahatlar aparılması sahəsində müəyyən cəhdlər edilir, planlı təsərrüfatın, inzibati amirlik metodlarının yaratdığı 132 çətinliklərdən azad olmaq üçün konkret addımlar atılırdı. Sahələrin, sonralar müəssisələrin hüquqlarının genişləndirilməsi, onların təsərrüfat hesabı, özünü maliyyələşdirməprinsipləri əsasında işləmələri üçün imkanlar axtarılır, müasir idarə etmə metodlarından istifadə sahəsində cəhdlər edilirdi. 1965-ci ilin təsərrüfat islahatı, 70-ci illərin axırları, 80-ci illərin əvvəllərində təsərrüfat mexanizminin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı görülən tədbirlər, bir sıra iqtisadi eksperimentlər ilk mərhələrdə müəyyən müsbət dəyişikliklərə səbəb olsa da ardıcıl xarakter daşımırdı. Çünki iqtisadi münasibətlərdə köklü dəyişikliklərin edilməsi nəzərdə tutulmurdu. Boşluqları doldurmaq, sistemsiz tədbirlərə iqtisadiyyatda olan kəskin ziddiyətləri aradan qaldırmaq qeyri mümkün idi. Maraqlı burasıdır ki, ölkə iqtisadiyyatını durğunluq vəziyyətindən çıxarmaq üçün SSRİ kimi nəhəng bir ölkə getdikcə daha artıq dərəcədə xammal resursları hesabına dolanmağa üstünlük verirdi. Məhz buna görə də ölkənin iqtisadi böhran vəziyyətinin aradan qaldırlması üçün xam neftin xaricdə satışına xüsusi yer verilirdi. Onu göstərmək kifayətdir ki, 1971-1985-ci illərdə SSRİ dövləti xam neftin və neft məhsullarının satışından 300 miyard dollar vəsait əldə etmişdi. 90-cı illərin əvvələrində dünyada neftin satışqiymətinin kəskin sürətdə aşağı düşməsi SSRİ dövlətini bu mühüm gəlir mənbəyindən xeyli dərəcədə məhrum etdi ki, bu da ölkə iqtisadiyyatında həll edilməmiş problemlıri çox qabarıq şəkildə ortaya çıxartdı. Bəzi qərb ekspertlərinin fikirincə SSRİ- nin daöılmasının, onun ziddiyətlərinin kəskinləşməsinin ən başlıca səbəblərindən biri dünyada neftin qiymətinin aşağı salınması siyasəti oldu. 1990-1991-cı illərdə zəifləməkdə olan SSRİ-də iqtisadi islahatlar pərdəsi altında aparılan sistemsiz dəyişikliklər respublika iqtisadiyyatına, o cümlədən neftqazçıxarma sənayesində də ciddi təsir edirdi. SSRİ dağıldıqdan sonra isə respublikanın neftqazçıxarma kompleksi ölkə iqtisadiyyatında 133 yaranmış böhranlı vəziyyətdən bir müddət qurtara bilmədi. Müstəqilliyin ilk illərində ittifaq tərəfindən maliyyələşdirmənin kəsilməsi ilə əlaqədar olaraq sahənin inkişafına ayrılan vəsaitin miqdarı kəskim sürətdə azaldı. Bir müddət sahədə yaranmış problemlərin həllinə biganəlik açıq aşkar hiss edilirdi. Respublika üzrə iqtisadi inkişaf konsepsiyasının olmaması, maliyyə kredit, idarəetmə sistemdəki hərcmərclik, tezliklə xarici bazara çıxmaq, yeni portnoyrlar axtarmaq sahəsində atılan addımların səmərə verməməsi, sahənin inkişafına çox ağır təsir edirdi. Respublikada qeyri-siyasi sabitlik, Qarabağ probleminin kəskinləşməsi, bir neçə sərhəd rayonlarının ermənilər tərəfindən işğalı bütünlükdə respublika iqtisadiyyatına, o cümlədən neftqazçıxarmaya çox ağır təsirini göstərirdi. Belə şəraitdə ARDNŞ, Nazirlər Kabineti səviyyəsində həyata keçirilən tədbirlər lokal vəziyyətin normallaşdırılması üçün kifayət etmirdi. Dövlət siyasətində ən böyük çatışmamazlıq ondan ibarət idi ki, neft amilindən respublikanın sosila-iqtisadi dirçəli.i naminə çox zəif istifadə olunurdu. Son üç ildə respublika iqtisadi islahatların aparılması sahəsində mühüm addımlar atılmışdır. Mahiyyət etbarı ilə bazar iqtisadiyyatına xidmət edən bütün strukturlar yaranmış, iqtisadiyyatın liberallaşdırılması, özəlləşmə, mülkiyyət münasibətlərinin köklü sürətdə təkmillışdirilməsi ilə əlaqədar əsas qanunlar qəbul edilmiş, bir sıra əməli tədbirlər həyata keçirilmişdir. Ən başlıca cəhət ondan ibarətdir ki, sərt planlaşdırma metodlarından imtina edilmiş, iqtosadiyyatın idarə edilməsində iqtisadi amillərin rolu ön plana çəkilmişdir. Lakin SSRİ dağıldıqdan sonra iqtisadi əlaqələrin qırılması, bazar iqtisadiyyatına keşmək məqsədiylə SSRİ ölkəsi miqyasında 1992-ci ilin əvvəllərində «Şok» terapiyası tədbirləri respublika iqtisadiyyatına ciddi zərbə vurdu. Azərbaycanın bir neçə il iqtisadi blokadada olması, Şimal dəmir yolunun bağlanması, Qarabağ probleminin həll 134 Yüklə 2,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|