Azərbaycanın azadlığı uğrunda 1918-ci ildə
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
93 təyin olunub. 1919-cu ilin dekabrında İtaliyaya ezam edilərək Azərbaycan Ordusu üçün lazım olan sursat və hərbi geyimin alınması barəsində müqavilələr imzalayan general 1920-ci ilin əvvəlində Bakı möhkəmləndirilmiş rayonunun rəisi təyin olunur. Bolşeviklərin gəlişi ilə həbs edilərək o, Nargin adasında güllələnib. 270 General-mayor Əmənulla Mirzə Qacar 1862-ci ildə Şuşa şəhərində anadan olmuş, Peterburq hərbi kadet korpusunu bitirmiş, piyada hissələrdə xidmət etmişdir. Rusiya-Yaponiya müharibəsində tabor komandiri kimi iştirak edən Əmənulla Mirzə I Dünya müharibəsində iştirak etmiş, 1917-ci ildə general-mayor rütbəsinə layiq görülmüşdür. Tiflisə, oradan isə Şuşaya qayıdan general Müsəlman Korpusunun 1-ci müsəlman nişançı alayının komandiri təyin edilir. Nuru paşanın 1918-ci il avqust islahatı nəticəsində təqaüdə göndərilən general türklər Azərbaycanı tərk edəndən sonra yenidən Azərbaycan Ordusuna cəlb edilmiş və 1-ci süvari diviziyasının komandir müavini vəzifəsində Qarabağ uğrunda gedən döyüşlərdə iştirak etmişdir. 1920-ci ildə bolşeviklər Azərbaycanı zəbt edəndə mühacirətə gedən general İrana keçmiş, burada hərbi məktəbdə dərs demiş, ordu quruculuğunda iştirak etmişdir. 271 Müsəlman Korpusunun təşkilində böyük rol oynayan şəxslərdən biri də polkovnik Süleymanbəy Əfəndiyev olmuşdur. 1864-cü ildə anadan olan Süleyman bəy Yelizavetqrad süvari məktəbini bitirmiş, Kutaisidə mühafizə hissələrində və polis keşikçi dəstəsində xidmət etmişdir. 1917-ci ilin iyulunda Yelizavetpola ezamiyyətə göndərilən polkovnik Süleyman bəy şəhərdə hərbi kurs təşkil etdi və 150 nəfər Gəncə hərbi işin ilkin vərdişlərinin öyrədilməsinə başladı. Daha sonra o, Müsəlman Korpusunun burada təşkil edilən 5-ci piyada alayına komandir təyin olundu, alayın yeni yaradılan hissələri ilə rus qoşunlarının tərksilah edilməsində, о cümlədən Şəmkir hadisələrində iştirak etdi. 1-ci piyada alayının komandiri vəzifəsində Müsəlman Korpusunun döyüşlərində iştirak edən Süleyman bəy Nuru paşa tərəfindən Azərbaycan hissələrinin strukturu dəyişilərkən mənzil müfəttişi təyin edildi. Azərbaycan Ordusu 1918-ci ilin sonlarından tərtib edilməyə baş-layanda Süleyman bəy 2-ci Qarabağ süvari alayının komandiri təyin olundu. Daha sonra Azərbaycan Ordusunda 1-ci piyada diviziyasının komandiri təyin edilən Süleyman bəy 1918-ci il dekabrın 29-da general-mayor rütbəsinə layiq görüldü, 1919-cu ilin fevral ayında səpmə yatalağından vəfat etdi. 272 Təntənə ilə dəfn edilən general barəsində Hərbi nazir S.Mehmandarov demişdir: "General Süleyman bəy Əfəndiyev təmizlikdə, namusda, qeyrət və fədakarlıqda təht idarəmdəki cümlə zabitan arasında ən birinci mövqe tutanlardan idi!" Polkovnik Sədrəddin Mirzə Qacar 1866-cı ildə anadan olub, Orenburq hərbi məktəbini bitirdikdən sonra Vladivostokda xidmət edib. 1917-ci ilin Fevral inqilabından sonra Tiflisə, oradan isə Gəncəyə gələn Sədrəddin Mirzə Müsəlman Korpusunda xidmətə başlayıb. QİO-da hansı vəzifədə olması məlum deyil. Azərbaycan Ordusunda 1919-cu ildə Bakı qəzasının hərbi rəisi, daha sonra Hərbi nazirliyin dəftərxana rəisi vəzifələrində xidmət edən Sədrəddin Mirzə 1920-ci ildə bolşeviklər tərəfindən həbs olunaraq Arxangelskyə göndərilib, 1921-ci ildə Ryazana köçürülərək burada güllələnib. 273 Polkovnik Cavad bəy Şıxlinski 1875-ci ildə anadan olub, Tiflis kadet korpusu və Mixaylov artilleriya məktəbini bitirib. Çar ordusunun topçu hissələrində xidmət edərkən o, 1918-ci ilin yayında Azərbaycana gəlib və Əlahiddə Azərbaycan Korpusunda 2-ci piyada alayının komandiri təyin olunub. Polkovnik Cavad bəy Azərbaycan Ordusunun qərargahında Topçu şöbəsinin rəis müavini, 1919-cu ilin fevralından isə 1-ci piyada diviziyasının komandiri təyin edilib. 1919-cu ilin iyunundan Gəncə qarnizonunun rəisi vəzifəsində işləyən Cavad bəyə general-mayor rütbəsi verildi. 1919-cu ilin noyabr ayında Zəngəzur ekspedisiyasına rəhbərlik edib. 1920-ci ilin mayında Gəncə üsyanın təşkilatçılarından olan Cavad bəy İrana mühacirətə gedir. 274 Azərbaycanlı zabitlərlə bərabər vuruşmuş polkovniklər L.L.Maqalov və M.G.Tlexas xüsusi qeyd edilməlidirlər. Polkovnik Levan Luarsaboviç Maqalov (Maqalişvili gürcü knyaz nəslindəndir) 1879-cu ildə Tiflis şəhərində anadan olub, Peterburqda Paj korpusu və Nikolayev süvari məktəbini bitirib. 275 Tersk kazak qoşunlarının tərkibində xidmətə başlayıb, 1900-1901-ci illərdə Çinə yürüşdə və 1904-1905-ci illərdə Rus – Yapon 270 Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, с 2, s.415. 271 Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, с 2, s.93. 272 Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, с 2, s.324-325. 273 Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, c.2, s.94. 274 Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, с 2, s.377; Süleymanov M.S.Azərbaycan Ordusu, s.444. 275 Грузинский генералитет (1699-1921). Биографический справочник. Составил М. Гогитидзе. Киев 2001// Kitabın surətini aşkar edib bizə göndərdiyinə görə Eldar İsmaylova öz dərin təşəkkürümüzü bildiririk. 94 müharibəsində iştirak edib. I Dünya müharibəsinə kazak qoşunlarında fəaliyyətə başlayan L.Maqalov Tatar süvari alayına keçirilib, burada xidmət edib, alay komandiri vəzifəsində polkovnik rütbəsinə layiq görülüb. 1917-ci ilin sonunda Maqalov alayla birlikdə Azərbaycana gəlib, ZK-nın və Müsəlman Korpusu komandanlığının əmrini yerinə yetirərək rus hərbi hissələrinin tərksilah edilməsin-də iştirak edib. 1918-ci ilin aprel-iyun aylarında Müsəlman Korpusunun hissələri və Zaqafqaziya Seymi tərəfindən göndərilmiş qüvvələrə başçılıq edərək bolşevik-erməni qoşunlarına qarşı döyüşlərdə iştirak etmişdir. Sonra o, Gürcüstana keçmiş, gürcü ordusunda general-leytenant rütbəsinədək yüksəlmişdir. Gürcüstana təcavüz etmiş sovet qoşunlarına qarşı mübarizə aparmış L.Maqalov, ölkəsi işğal ediləndən sonra mühacirətə getmiş və 1926-cı ildə Almaniyanın Münhen şəhərində vəfat etmişdir. Polkovnik Murad Gəray Tlexas əslən çərkəz idi, 1874-cü ildə anadan olub. Mixaylov artilleriya məktəbini bitirdikdən sonra müxtəlif hərbi hissələrdə xidmət etmiş Tlexas Müsəlman Korpusu təşkil olunanda onun tərkibinə yazılmışdır. 2-ci topçu briqadanın komandiri kimi o, Korpusun artilleriya hissələrinin yaradılmasında boyük rol oynamışdır. QİO tərkibində o, topçu hissələrin müfəttişi işləmişdir. l918-ci ilin sonunda Azərbaycan Ordusunun qərargahında topçu şöbəsinin rəisi işlədiyi dövrdə o, general-mayor rütbəsinə layiq görülüb. Müxtəlif komissiyaların üzvü (o cümlədən Gürcüstandan silah və sursat gətirilməsi üzrə komissiyanın üzvü) Tlexas Denikin təhlükəsinə qarşı istehkamlar yaradılmasında iştirak edib, Bakının general – qubernatoru təyin olunub. 1920-ci ildə bolşeviklər tərəfindən həbs edilərək güllələnib. 276 Podpolkovnik Həbib bəy Səlimov 277 1881-ci ildə İrəvan quberniyasında məmur ailəsində anadan olmuşdur. İrəvan müəllimlər seminariyasında bir sinif oxuyandan sonra 156-cı Yelizavetpol piyada alayına yazılaraq sıravi və unter - zabit kimi xidmət etmişdir. 1902-ci ildə Tiflis piyada məktəbinə daxil olan Səlimov oranı bitirdikdən sonra 3-cü Qafqaz piyada taborunda xidmətə başlayıb. Təlim komandasının komandiri, tabor komandının adyutantı, bölük komandiri vəzifələrində 3-cü, 5-ci və 6-cı Qafqaz piyada taborlarında xidmət etmiş Həbib bəy 1906-cı ildə Şuşa şəhərinə ezam olunur və burada təxribat törədən erməni quldurlarına qarşı mübarizədə göstərdiyi səylərə görə dinc dövrdə az verilən Müqəddəs Vladimir ordeninin 4-cü dərəcəsi ilə təltif edilir. Xidmətləri ilə komandanlığın diqqətini cəlb edən Səlimov 1909-cu ilin aprelində 2-ci Qafqaz atıcı briqadasının idarə heyətinin zabiti, daha sonra isə İrana göndərilmiş Qəzvin dəstəsinin zabiti, 1910- cu ilin yanvar - iyun aylarında isə Qəzvin rəisinin qərargah rəisi vəzifəsini icra edən təyin olunur. Rusiya Dövlət Hərbi - Tarix Arxivində qorunan xidmət siyahısında göstərilir ki, o, "xaricdə ezamiyyətdə olmuş" (hansı ölkədə - göstərilmir), sonra Culfa dərəsində, sərhəd mühafizə məntəqəsinin komandiri kimi çalışmış, Tehranda xidmət etmişdir (sənədlərdə göstərildiyi kimi- "gizli kəşfiyyat aparmaq məqsədi ilə"). 278 I Dünya müharibəsini 123-cü piyada Kozlov alayının tərkibində qarşılayan Səlimovun müharibədəki xidmətləri barəsində hələ ətraflı məlumat yoxdur. 279 Məlumdur ki, o, bilik və bacarıqlarına görə podpolkovnik rütbəsində Rusiya Ordusu Ali Qərargahın Nikolayev Akade-miyasına oxumağa göndərilmiş və 1917-ci ildə oranı bitirmişdir. 1918-ci il martın 14-də Müsəlman Korpusuna qəbul edilib və hərbi nizamnamələrin təkmilləşməsi komissiyasının üzvü təyin olunub. Müsəlman Korpusu tərkibində süvari briqadanın qərargah rəisi vəzifəsində ilk döyüşlərdəcə fərqlənən Səlimov Azərbaycana gələn Nuru paşanın diqqətini cəlb etmişdi. Nuru paşa sərkərdəni QİO- nun Azərbaycan hissələrinin qərargah rəisi təyin etmişdi. Bakı istiqamətində Azərbaycan-türk qoşunlarının azadlıq yürüşündə Səlimov Cənub qrupunun коmandanı təyin edilmiş və ən ağır istiqamətdə - Gəncə-Bakı dəmiryolu boyunca irəliləmək əmrini almışdı. 280 Türk hərbçilərinin xatirələrində Səlimov "cəsur, təcrübəli, döyüş texnikasını yaxşı bilən, igid sərkərdə" kimi xatırlanır. Səlimov daim ön cəbhədə olmuş və Azərbaycanı bolşevik-daşnak hərbi qüvvələrindən xilas etmək üçün mərdliklə vuruşmuşdur. Milli Ordunun Baş Qərargah və Dəftərxana rəisi Həbib bəyə təşkilatçılıq qabiliyyəti və Milli Ordunun yaradılmasında səylərinə görə 1919-cu ilin fevralında general-mayor rütbəsi verilib. O, həmçinin hərbi məktəblərdə taktikadan dərs deyirdi. 1919-cu il iyul ayında Muğanda və Lənkəranda Azərbaycan milli hakimiyyətini tanımaq istəməyən rus silahlı qüvvələri bolşeviklərin təhriki ilə silahlı qiyam qaldırmış və cənub bölgəsini Rusiyaya birləşdirmək barədə bəyanat vermişdilər. Dərhal təşkil edilən briqadaya komandan təyin olunan Səlimov düş- 276 Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, с 2, s.399. 277 Həbib bəy Səlimovun xidmət siyahısının surətlərini bizim üçün RDHTA-dən aşkar edib göndərdiyinə görə Eldar İsmayılova öz dərin təşəkkürümüzü bildiririk. 278 РГВИА, ф. 409, oп. 1, д. 37290, л. 1-6об. 279 РГВИА, ф. 2737, оп. 1, д. 128, л. 26об. -27. 280 Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, c.2, s.336. Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|