Azərbaycanın azadlığı uğrunda 1918-ci ildə
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
104 Şkoda dağ qaubitsasının lüləsinin qaldırılıb endirilmə bucağı olduqca böyük idi - 56°, bu isə onu sıldırımlı dağlar və küçə döyüşlərində (evlərin yuxarı mərtəbələrinə atəş açmaq lazım gəldikdə) əvəzsiz edirdi. QİO-nun Osmanlı komandanlığının əmrlərində "Krupp dağ topu" ifadəsinə rast gəlinir. Sənədlərdə "Qüdrətli toplar"adı ilə hansı topların nəzərdə tutulması bizim üçün qaranlıq qalmışdır. М1903 növlü osmanlı tüfəngi QİO-nun piyada hissələrinin əsas silahı idi. Bu növ tüfənglərin əsası Belçikanın Mauzer sistemli sandıqlı tüfəngi olmuşdur, lakin Osmanlı ordusunda tətbiq edilən tüfəng Almaniya ordusunun "Mauzer 98" tipli tüfəngi əsasında düzəldilirdi. Dövrün ən mükəmməl atıcı silahlarından olmuş bu tüfəngin çapı 7,65 mm, uzunluğu 1240 sm (süngü ilə birlikdə 1750 mm), çəkisi 3,9 kq (süngü ilə birlikdə 4,4 kq) idi, sandığa 5 patron qoyulurdu. Bu tüfənglərə М1903 növlü süngü (tiyənin uzunluğu 527 mm) taxılırdı. 321 Süvari qılıncının tiyəsinin üzərində müharibə rəmzləri (dəfnə çələngi arasında qılınclar, yay-oxlar) həkk olunmuş, həmçinin istehsal olunma yeri (Almaniyanın Zolingen hərbi zavodu) qeyd edilmişdi. MATM-ın kolleksiyasında qurunan və osmanlı zabitlərinin silahlarından olan “Parabellum, model 08" növlü tapança 1914-1917-ci illərdə Almaniya istehsalı modifikasiyasına aiddir. Tapançanın çapı 9 mm, uzunluğu 217 mm, çəkisi 890 qram idi, sandığa 8 patron qoyulurdu. Digər zabit silahı, "Mauzer, model 1896" növlü tapança rəsmən heç bir dövlət tərəfindən qəbul olunmasa da, I Dünya müharibəsində iştirak etmiş bir çox dövlətlərin zabitləri tərəfindən istifadə edilirdi. Almaniya istehsalı olan bu tapançanın çapı 7,63 mm, uzunluğu 276 mm, çəkisi 1,1 kq idi, sandığa 10 patron qoyulurdu. 322 Xayrem S.Maksimin pulemyotları sırasında Almaniyada istehsal edilən növlər xüsusi yer tutur. Türkiyəyə bu pulemyotun MG.09 növü satılırdı (kalibr 7,65 mm). 323 Xüsusi xizəkli dəzgahı olan bu pulemyot Rusiya istehsalı olan pulemyotdan cüzi fərqlənirdi. Bu dəzgahlı pulemyot əsasında MG 08\15 əl pulemyotu istehsal edilirdi. Eyni quruluşa malik olan bu pulemyotun ayrı-ayrı detallarının çəkisi azaldılmış və bunun hesabına pulemyotun ümumi çəkisi azaldılmışdır. Pulemyot Antanta ölkələrinin əl pulemyotlarından ağır idi. 324 Osmanlı qoşunlarının "Alman növlü" əl qumbaraları əsasən canlı qüvvəyə qarşı istifadə edilir, 0,820 kq çəkiyə malik idilər. Ehtimal ki, döyüşlərdə rus əl qumbaralarından da istifadə edilirdi. 321 Жук А.Б. Стрелковое оружие. Москва, 1992, с. 500, 507, 670 322 Жук А.Б. Стрелковое оружие, с. 233, 235, 291, 295. 323 Федосеев С. «Максимы» - германская линия //Оружие, № 12, 2007, с.8-10. 324 Федосеев С. «Максимы» - германская линия //Оружие, № 1, 2008, с.11-12. 105 6. Tərəflərin məqsəd və planları 6.1.Qırmızı Ordu komandanlığının məqsəd və planları 1918-ci ilin iyununda hücuma başlayan Qırmızı Ordu qarşısında konkret məqsədlər qoymuşdu. Bu, mövcud şəraiti nəzərə almaqla Bakı Soveti rəhbərliyinin siyasi iradəsini həyata keçirməkdən ibarət idi. Qırmızı Ordu Bakı-Yelizavetpol (Gəncə) istiqaməti ilə irəliləməli, hücum əsasən dəmir yolu boyunca təşkil edilməli idi. Qeyd etmək lazımdır ki, dəmir yolu boyunca hücum təsadüfi element olmamışdır. Rusiyada genişlənməkdə olan vətəndaş müharibəsinin ilkin mərhələsinin əsas döyüş əməliyyatları forması kimi qiymətləndirilən "eşelon müharibəsi" tərəflər arasında bütöv cəbhə xəttinin olmaması şəraitində meydana çıxmışdı. Vuruşan tərəflərin vahid ön və arxa cəbhələri yox idi, qoşunların say tərkibi geniş ərazilərdə döyüş aparmağa imkan vermirdi. Əməliyyatların dəmir yolu boyunca aparılması aşağıdakı üstunlükləri təmin edirdi: arxa cəbhədən döyüşən hissələrə ehtiyat qüvvələri və təminat vasitələrinin tez çatdırılması, dəmir yolu xətləri boyunca çəkilmiş teleqraf (bəzi yerlərdə telefon) xətləri vasitəsi ilə qoşunların idarə olunması. Bu səbədən döyüşlər əsasən dəmir yolu xətləri, boyunca yerləşən yaşayış məntəqələri uğrunda aparılır, əsasən zirehli qatarlardan istifadə edilirdi. Döyüşlərin gedişində taktiki məqsədlər bu və ya digər dəmir yolu stansiyası, bəzən isə dəmir yolu qovşağının ələ keçirilməsi, dəmir yolu körpülərinə nəzarətin təşkil edilməsi ilə şərtlənirdi. 325 Döyüş əməliyyatlarının gedişində qoşunlarının sayının artması, onların araba və avtomobillərlə təmin edilməsi, süvari hissələrin piyada hissələrə nisbətən saylarının artırılması, təminat məsələlərinin yaxşılaşdırılması döyüş əməliyyatları aparılan ərazilərin genişlənməsi və onların tədricən dəmir yolu xətlərindən uzaqlaşmasına səbəb olurdu Bolşeviklərin vətəndaş müharibəsində "eşelon müharibəsi"nə üstünlük verməsinin bir səbəbi də dəmir yolu qovşaqları olan şəhərlərdə fəhlələrin çoxsaylı olması və bu fəhlələrin bolşeviklərin dayağı olmasından irəli gəlirdi. 1918-ci ilin yayında başlanan hüсumun əsas istiqamətinin dəmir yolu boyunca həyata keçirilməsi təsadüfi seçim olmamışdır. Plana əsasən, eşalonlar L.Bİçeraxovun dəstəsilə birləşəndən sonra Kürdəmir-Yevlax-Gəncə, Şamaxı-Göyçay- Kaxetiya-Tiflis istiqamətlərində yürüş təşkil edilməli idi. Yelizavetpol quberniyası və Gürcüstanda yaşayan ermənilər Qırmızı Ordu yürüşə başlayan kimi üsyan qaldırmalı və rəqib arxasında ikinci cəbhə açmalı idilər. Əməliyyatların uğurlu gedişi və Qırmız Ordunun Gəncəyə yaxınlaşması ilə erməni dəstələrinə başçılıq edən, müsəlman kəndlərinə hücumlar təşkil edən Andronik öz qüvvələri ilə Zəngəzurdan Qarabağa, oradan isə Yevlaxa yürüş həyata keçirməli idi. Tərtib edilmiş plan Bakı Sovetinin bolşevik rəhbərləri, eləcə də Bakı Soveti, "Daşnaksutyun" partiyası və Erməni Milli Şurasının rəhbərlərinin məqsədlərinə tam cavab verirdi. Azərbaycan xalqının öz müqəddəratını həll etmək istəyini inqilabi Rusiyaya qarşı xəyanət kimi qarşılayan, "Müsavat”ın sosial bazasının məhv edilməsinə can atan bolşeviklər bu yolda ermənilərin timsalında müttəfiq tapmışdılar. 1918-ci ilin mart-may aylarında Bakı quberniyasında azərbaycanlıların məhv edilməsini nəzərdə tutan planın həyata keçirilməsində qazanılmış uğurlar bolşevik-erməni cütlüyünün Gəncə, sonra isə Tiflis istiqamətində yürüşünün uğurla həyata keçiriləcəyinə ümid bəsləməyə əsas verirdi. Azərbaycan milli hərbi qüvvələrinin zəifliyi və tam formalaşmaması, ZK və Seyminin azərbaycanlıların problemlərinə biganə münasibəti ciddi müqavimətin olmayacağı təsəvvürünü yaradırdı. Bakı neftinə sahib olmaq üçün istənilən qüvvə ilə birləşməyə hazır olan Rusiyanın bolşevik hökumətinin Bakı Sovetinin bütün plan və tədbirlərini dəstəkləməsi mümkün itkilərin sürətlə bərpa edilməsinə ümid doğururdu. Bakı neftinə olan ehtiyac Sovet Rusiyasının siyasi rəhbərliyini S.Şaumyan və onun əlaltılarının Bakı quberniyasında törətdiyi cinayətlərə göz yummağa vadar etmişdi. Ehtimal etmək olardı ki, Rusiya kifayət qədər neftlə təmin olunduqda növbəti cinayətlərə də göz yumulacaqdı. Beləliklə, bolşeviklər tərəfindən 1918-ci ilin yayında hazırlanmış plan istər hərbi, istər hərbi-siyasi, istərsə də siyasi baxımdan düşünulmüş olduğundan, mövcud qüvvələr onu həyata keçirməyə qadir idi. 325 Гражданская война. Энциклопедия, с.675. Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|