Azərbaycanın azadlığı uğrunda 1918-ci ildə
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Silah növləri.
102 ya Bakı zavodlarında istehsal etmək olardı. Lakin real vəziyyətin daha ağır olması nəzərə alınaraq Azərbaycana Osmanlı hissələri yeridildi. Osmanlı ordusunun 5-ci piyada firqəsində döyüşçülərin əsas silahı maqazinli tüfənglər idi. Bundan başqa hər taborda 2 pulemyot (makinalı tüfəng) vardı. Alayın tərkibində 3 piyada taborun və bir pulemyot bölüyünün olması alayda pulemyotların sayını 12-ə çatdırmışdı. 315 Firqənin üç piyada alayında 36 pulemyot mövcud idi. Rusiya ordusunda üç tabor nişançı alay şəklində birləşdirilərək ştatlara görə 36 pulemyotla təchiz olunmalı idi. Zəif iqtisadiyyatı olan Osmanlı dövləti ordunun ən müasir silahlarla təmin edilməsində böyük çətinliklərlə üzləşmiş, bu səbəbdən alay şəklində birləşdirilmiş üç tabor cəmi 12 pulemyota malik idi. Rusiya ordusunda üç alay nişançı briqada şəklində birləşdirilir və briqada ştatlara görə 144 pulemyotla təchiz olunmalı idi. 316 Beləliklə, Rusiya ştatlarına görə tərtib edilmiş üç piyada alayın 144 pulemyotuna Osmanlı ştatları ilə təchiz edilmiş üç piyada alayın 36 pulemyotu cavab verməliydi. Firqənin 5-ci Qafqaz səhra topçu alayı iki topçu taborundan ibarət olmuşdur (Şnayder topçu taboru və Dağ topçu taboru). Şnayder topçu taboru 1-ci və 2-ci batareyalar, Dağ topçu taboru 4-cü və 5-ci batareyalardan təşkil edilmişdi ki, hər batareyada dörd top olmaqla alayda 16 top mövcud idi. Rusiya ordusunda üç alay nişançı briqada şəklində birləşdirilir və briqadanın döyüş fəaliyyəti onun tərkibində olan 18 minaatan və 30 topla təmin edilirdi. Bakı Soveti qoşunlarında minaatanlar olmasa da, piyada briqadalarını kifayət qədər çoxsaylı artilleriya dəstəkləyirdı. Osmanlı qoşunları Azərbaycana hissə-hissə gəlir və dərhal döyüşə göndərilirdi. İlk dəfə türk hissələrinin bolşeviklərlə toqquşması iyulun 16-da (Kürdəmir artıq tutulmuşdu) olmuşdu (10-cu Qafqaz piyada alayı). Bu zaman hər türk əsgərinin cəmi 200 patronu var idi, sərf edilmiş sursatı bərpa etmək üçün patron və mərmi ehtiyyatı yox idi. Döyüşlərin gedişində bu özünü dərhal göstərdi. Üstəlik Müsüslü döyüşündə 2 dağ topu, 41 mərmi, 116 tüfəng itirilməsi qoşunların silah və sursatla təminatını daha çətinləşdirdi. Gürcüstandan keçən dəmir yolları almanların nəzarətində idi, onlar isə hərbi eşelonların hərəkətlərini yubadır, quru yolla göndərilən silah və sursat karvanları ləng hərəkət edir və üstəlik talanma halları ilə rastlaşırdılar. 317 Osmanlı qoşunlarında olan top və tüfənglər alman və ya Avstriya-Macarıstan istehsalı olduğundan qənimət kimi ələ keçirilmiş sursatdan istifadə etmək olmurdu. Belə şəraitdə çıxış yolu axtaran Osmanlı komandanlığı 5-ci firqənin hər piyada alayının 3-cü taborunda mauzer tüfənglərini yığıb, rus tüfəngləri ilə əvəz etdi. 318 Artilleriya hissələrinin ştatlarına rus topları ilə silahlanmış Azərbaycan heyətləri əlavə edildi. Qoşunlar Bakıya doğru irəlilədikcə onların təminatı çətinləşirdi. Ağstafaya gətirilən sursat dəmir yolu vasitəsi ilə döyüş bölgəsinə göndərilirdi. Ancaq vaqon və parovozların azlığı bu işi ləngidirdi. Xüsusi Azərbaycan Korpusu və Azərbaycan könüllü dəstələrinin silahla təminatında da problemlər mövcud idi. Hər könüllüyə yığma məntəqəsinə öz silahı ilə gəlmək tövsiyyə edilir, bu isə onların sursatla təminatında problemlər yaradırdı: əsasən köhnə sistemli tüfənglərlə silahlanan əhalidə müxtəlif çaplı və növlü silahlar var idi. Osmanlı dövlətində olan anbarlardan rus silahlarının bir qisminin Azərbaycana gətirilməsi vəziyyəti nisbətən yaxşılaşdırdı. Hətta bilavasitə döyüşlər gedən ərazidən uzaq olan, lakin erməni-bolşevik təcavüzü ilə üzləşə bilən ərazilərin əhalisinə də silah paylamaq mümkün oldu (300 tüfəng Şəki, Padar, Xaçmaz, Qutqaşın, Axtı kəndlərinə paylandı). Ərazilər azad edildikcə könüllülərin sayı artdığından silahla təminat problemi yenidən üzə çıxırdı. Belə ki, 4-cü Azərbaycan alayının 1-ci taborunda 665 nəfərə 581 tüfəng, 2-ci taborunda 662 nəfərə 414 tüfəng düşürdü, bu isə kifayət etmirdi. 319 Bakı uğrunda döyüşlərdə Maştağada toplaşmış könüllüləri silahlandırmaq üçün Ağdaşda yaradılmış könüllü dəstələrdən silahlar yığıldı. Azərbaycan alaylarının pulemyot bölükləri rus pulemyotları, artilleriya hissələri isə rus topları ilə silahlanmışdı. Bu hissələrin yüksək döyüş səmərəliliyi onların sayının artırılmasına və Osmanlı hissələrinə daxil 315 N.Yüceer... tablo «5-ci Kafkas tümeni kuruluşu» 316 Гражданская война. Энциклопедия, с.569 317 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.133. 318 Yenə orada, s.134. 319 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.137. 103 edilməsinə səbəb oldu. QİO-nun yeganə zirehli qatarı vaxtilə ZK-nın L.Maqalovun dəstəsinə göndərilmiş qatar idi. О sənədlərdə "Azərbaycan zirehli treni" kimi göstərilir. Onun heyəti bütünlüklə azərbaycanlılardan ibarət idi, komandiri İ.İsrafilbəyov hətta Osmanlı medalı ilə də təltif edilmişdi. 320 Döyüşlərdə qənimət kimi ələ keçirilmiş bir neçə rus və bir ingilis zirehli avtomobilinin QİO tərkibində istifadə edilməsi barəsində məlumat yoxdur. Sentyabrın əvvəllərində Bakıya son hücum ərəfəsində görülmüş tədbirlər nəticəsində QİO-ya daxil olan hissələrin tərkibində artilleriya və pulemyotların sayı artırılmış və ştatlardan artıq olmuşdur. 1918-ci il sentyabrın 10-da 5-ci Qafqaz piyada firqəsində 48 pulemyot olmuş, topçu alayı gücləndirilmişdir. Onun tərkibində 4 topçu batareyası (2 Şnayder, 2 Dağ topçu), səhra topçu, rus səhra topçu, rus dağ topçu taqımları var idi (cəmi 33 top). Azərbaycana yenicə gəlmiş 15-ci piyada firqəsində 24 pulemyot, iki Dağ topçu batareyası, bir səhra topçu taqımı (cəmi 12 top) olmuşdur. 15-ci firqənin tərkibində olan və azərbaycanlılardan təşkil edilmiş Zehni bəy müfrəzəsi və Tevfiq bəy müfrəzəsi (Maştağı könüllülər milisi) çoxsaylı olsalar da, onların tərkibində pulemyotlarının sayını söyləmək çətindir. Cənub qrupunda (Azərbaycan diviziyası) azı 8 pulemyot, 6 top var idi. 106-cı Qafqaz piyada alayında azı 4 pulemyot var idi. Bakıya son hücum ərəfəsində Qafqaz İslam Ordusunda 80-dən artıq pulemyot, 53 artilleriya silahı olmuşdur. Artilleriya silahlarından 6-cı səhra topu, 39-u dağ topu, 4-ü səhra qaubitsası, 4-ü dağ qaubitsası idi. Silah növləri. QİO tərkibində olan zirehli qatar ("B tipli"), rus topları (76,2 mm-lik səhra və dağ topları), rus pulemyotları ("Maksim"dəzgahlı pulemyotları), rus tüfəngləri ("üç xətli Mosin tüfəngləri" və onların növləri) Bakı Soveti və Sentrokaspi Diktaturasının qoşunlarında olan müvafiq tipli silahlarla eyni göstəricilərə malik idilər. Azərbaycan hissələrinin soyuq silahları 1913-cü il süvari qılıncı, 1913-cü il zabit şaşkası (Qafqaz növü), 1913-cü il zabit şaşkası (Asiya növü), 1907-ci il nümunəli pulemyot hissələrinin əsgər xəncəri, 1907-ci il nümunəli topçu hissələrinin əsgər xəncəri, 1909-cu il zabit palaşı, 1910-cu il kazak növlü zabit şaşkası, həmçinin milli xəncər və şaşkalardan ibarət olmuşdur. QİO-ya aid sənədlərdə aşağıdakı Osmanlı artilleriya sistemlərinin adları göstərilir: "Şnayder topları", "105 mm-lik səhra qaubitsası", "105 mm-lik Şkoda dağ qaubitsası", "Krupp dağ topu", "Qüdrətli toplar". Osmanlı qoşunlarının artilleriya silahları sırasında “Şnayder topları” nın adlarına bir neçə yerdə rast gəlinir. Fransanın Şnayder şirkətinin istehsalı olan bu toplar sırasında ən geniş yayılanı və hələ müharibədən əvvəl istehsal olunmağa başlayan "105 mm-lik (4,13 düymluq) Şnayder topu" idi. Bir sıra yenilikləri sırasında lülənin çıxararaq lafetdən ayrı daşına bilməsi onu adi arabada uzaq məsafələrə aparmaq imkanı verirdi. Ehtimal ki, bu toplar Osmanlı ordusu tərəfindən qənimət kimi Mesopotamiya və Fələstində ələ keçirilmiş və ya Almaniyanın Fransada ələ keçirdiyi qənimətlər sırasında Osmanlı dövlətinə verilmişdi. Qafqaz İslam Ordusunun Osmanlı hissələrinin artilleriya silahları sırasında "105 mm-lik səhra qaubitsası"na rast gəlinir. Almaniyanın istehsalı olan 1898/99 il nümunəli 105 mm-lik səhra qaubitsası о dövr üçün tipik quruluşa malik olmuşdur. Digər qaubitsalara nisbətən yüngül və çevik olan bu qaubitsa döyüş zamanı asanlıqla mövqeyini dəyişdirir, təkcə açıq ərazidə deyil, təbii və süni maneələr arxasında gizlənən düşməni məhv etməyə imkan verirdi. "105 mm-lik Şkoda dağ qaubitsası" adından göründüyü kimi Çexiyanın Şkoda zavodlarında istehsal olunan silahlara aid olmalıdır. Bu zavodların Avstriya-Macar ordusu üçün silah istehsal etdiyindən belə qənaətə gəlmək olar ki, belə qaubitsanı məhz Avstriya-Macar artilleriya sistemləri sırasında axtarmaq lazımdır. Doğrudan da, potensial hərbi əməliyyatlar teatrının böyük hissəsini dağlıq ərazilər təşkil edən Avstriya-Macar dövləti dağ topları və qaubitsalarının istehsalına böyük diqqət yetirirdi. Osmanlı dövlətinin silahlarının Osmanlı ordusunda istifadə edilməsi normal hal idi. Lakin axtarışlarımız göstərdi ki, I Dünya müharibəsi dövründə Avstriya – Macar ordusunda “105 mm-lik Şkoda dağ qaubitsası” deyil (belə artilleriya sistemi heç vaxt mövcud olmamışdır), "75 mm-lik Şkoda dağ qaubitsası" istifadə edilmişdir. Hesab edirik ki, sənədlərdə Osmanlı artilleriya sistemləri 105 mm-lik Şnayder, 105 mm-lik səhra qaubitsası (Almaniya) göstərilərkən Şkoda qaubitsasının çapı mexaniki olaraq 75 mm əvəzinə 105 mm yazılmışdır. Azərbaycan Tarixi Muzeyinin Osmanlı silahları kolleksiyasında osmanlı topuna aid iki 75 mm-lik qaubitsa üçün nəzərdə tutulmuş mərminin qorunması da məhz 75 mm-lik qaubitsaların olmasını dolayısı ilə təsdiqləyir. 75 mm-lik Şkoda dağ qaubitsası sökülüb-yığılan ayrı-ayrı modullardan ibarət olmuş, bu isə onun atlar və ya qatırlar vasitəsi ilə dağlarda daşınmasını asanlaşdırmışdır. Digər dağ top və qaubitsalarından fərqli olaraq 320 АТАСЕ, К.3821, д.15, ф.57. Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|