Azərbaycanın azadlığı uğrunda 1918-ci ildə
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
141 Binəqədi yüksəklikləri və şərqə, dəniz sahilinə qədər uzanırdı. Palçıq vulkanı ətraf ərazilərdən hündürdə yerləşdiyindən onun müdafiəsi üçün iki erməni taboru, Şimali Stafford alayının kiçik bölməsi, sonralar Bakıya gələn Varvik və Uoçester alaylarının bölmələri ayrılmışdı. İngilis qoşunlarına briqada komandiri vəzifəsi ilə polkovnik Faviel, ön xətt hissələrinə polkovnik Keyvort rəhbərlik edirdilər. 561 Sentrokaspi qoşunlarını möhkəmlətmək məqsədi ilə Denstervil mütləq Biçeraxovun qayıtmasını istəyirdi. Bunun üçün o, gəmi ilə Dərbəndə tərəf yollandı, lakin Xəzərin şimal hissəsində bolşevik gəmilərinin üstün olması onu Biçeraxovun dəniz yolu ilə Bakıya gətirilməsi planından çəkindirdi. 562 Qoşunları qüvvətləndirmək üçün Sentrokaspi diktaturası Bakının qeyri-müsəlman əhalisini sərfəbər etməyə çalışır, eyni zamanda bolşeviklərdə olan silahları müsadirə edirdi. Lakin avqustun 10-da Bakı bolşeviklərinin partiya təşkilatı silahı qaytarmamaq və hakimiyyəti ələ keçirmək üçün vətəndaş müharibəsinə hazırlaşmaq qərarını qəbul etdi. Bu, baş tutmadıqda şəhəri tərk edib Həştərxana keçmək qərara alınmışdı. Avqustun 13-də 19 gəmiyə yüklənən bolşeviklər şəhərdən qaçmaq istəyəndə onlar hərbi gəmilərin vasitəsi ilə saxlanılmış, geri qaytarılmış və zorla tərksilah edilmişdilər. Keçmiş komissarlar əksinqilabla mübarizə üzrə fövqəladə komissiyanın istintaqına verildilər. 563 Əsir ingilis əsgərlərindən biri, ingilislərin sayının 1500 nəfər olduğunu demişdi, bu mənada QİO komandanlığı ingilis qoşunlarının sayı barəsində məlumatlı idi. Həmin əsgərdən öyrənildi ki, ingilis qoşunlarının sayını 4 min nəfərə çatdırmaq planlaşdırılır, lakin şəhər əhalisi arasında 25-30 minlik ingilis qoşunlarının gələcəyi barəsində şaiyələr yayılır. 564 Ümumilikdə, Bakıda 10-12 min Sentrokaspi qüvvəsi və 1500 ingilis müdafiə olunurdu. 565 M.Görüryılmaz yazır ki, farslar da Osman-lıların qələbəsini istəmir və 4 min fars onlara qarşı vuruşurdu. 566 QİO-nun əsas zərbə qüvvəsi - 5-ci Qafqaz piyada diviziyasında həlak olanlar, itkin və əsir düşənlər, xəstəlik və yaralanmadan hospitallarda olanları çıxmaq şərti ilə 3500 nəfər döyüşçü vuruşmaq iqtidarında idi. 567 15-ci piyada diviziyasının bəzi hissələri və Azərbaycan hərbi hissələri QİO-nun tərkibində idi, lakin bu qüvvələrlə Bakını azad etmək çətin idi. Sentrokaspi qoşunlarında olan ruh düşkünlüyü ən kiçik toqquşmalarda belə vahiməyə çevrilmiş, Qaraməryəm və Göyçay döyüşlərinin xofu hələ də canlarından çıxmamışdı. Qoşunların çoxsaylı olması təəssüratını yaratmaq üçün QİO komandanlığı cəbhənin müxtəlif istiqamətlərindən zərbələr endirir, türk mürəttəb süvari alayı və azərbaycanlı süvarilərindən sürətli reydlər etmək üçün istifadə edirdi. Tərəflər arasında gedən kiçik döyüşlər əsas döyüşlər ərəfəsində əlverişli mövqelərin ələ keçirilməsi məqsədi ilə aparılırdı. QİO-nun komandanlığı əsasən Biləcəri, Yanardağ, Binəqədi istiqamətində düşməni sıxışdırır, əvəzində ingilis-Sentrokaspi qoşunları mühasirə halqasını yarmağa çalışırdılar. Avqustun 6-da Xırdalan istiqamətində bir zirehli qatarın müşayyəti ilə ingilis-Sentrokaspi qoşunları irəlilədikdə ciddi müqavimətlə üzləşmişdilər. 60-cı türk piyada taborunun döyüşçüləri tərəfindən pusqu qurulmuş, zirehli qatarın bir platforması aşırılaraq onun silahları (bir ədəd 75 mm-lik top, üç pulemyot, döyüş sursatı) ələ keçirildi. 568 Avqustun 7-də yaralıları daşıyan qatar Sentrokaspi hərbi gəmiləri tərəfindən atəşə tutuldu. Bütün dünyada üzərində Qırmızı Xaç və ya Qırmızı aypara olan nəqliyyat vasitələri maneəsiz buraxıldığı halda, Bakı cəbhəsində Ələt-Puta arasında hərbi gəmilərin atəşi ilə sanitar qatara zədələr vuruldu, 13 yaralı həlak oldu. Avqustun 7-si və 8-də Ələt stansiyası Sentrokaspi və ingilis aviasiyası tərəfindən bombalandı, lakin qoşunların və sursatın Bakı ətrafına gətirilməsinə bu maneçilik törədə bilmədi. 569 Avqustun 9-da Nuru paşa Bakıya hücuma hazırlaşmaq barəsində əmr imzaladı. Əmrə əsasən düşmənin batareyaları məhv edilməli, kəşfiyyat vasitəsi ilə düşmən barəsində ətraflı məlumat toplanmalı, döyüş mövqelərini öyrənməklə hansı istiqamətin hücum üçün daha münasib olmasını müəyyən etmək, düşmən əkshücumlarına qarşı ehtiyyat qüvvə toplamaq, son hücum üçün sursat və qüvvələri cəm eləmək nəzərdə tutulmuşdu. 570 561 Денстервиль, с.202-203. 562 Денстервиль, c.220. 563 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.302. 564 Yuceer N. Birinci Dünya savaşında, s.109. 565 Yenə orada, s.110. 566 Görüryılmaz M. Türk Kafkaz İslam Ordusu, s.154. 567 Yuceer N. Birinci Dünya savaşmda, s.113. 568 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.303. 569 Yenə orada, s.303. 570 Yenə orada, s.304. 142 Avqustun 10-da ingilis-Sentrokaspi qoşunları Maştağa kəndi və Hacı Həsən kəndi istiqamətlərində hücum təşkil etdilər. Piyada, süvari və pulemyotların iştirak etdiyi bu hücumlar QİO qoşunları tərəfindən dəf edildi, hətta Ələt-Puta istiqamətində mövqeləri bombalayan Sentrokaspi təyyarələrindən biri vurulub məhv edildi. 571 Avqustun 11-də ingilis-Sentrokaspi qoşunları Maştağa kəndi istiqa-mətində hücum təşkil etdi. Hücumun artilleriya dəstəyini Bayılda qurulan 6 top, Salyan kazarmasında qurulmuş 4 top, Biləcəri istiqamətində qurulmuş toplar həyata keçirirdi. QİO komandanlığı əvvəlcədən bura 1 piyada bölüyü, 1 pulemyot taqımı, 38-ci alayın 2-ci taborunu və 1 Şnayder topunu göndərdiyindən hücumun qarşısı alındı. Sentrokaspi qoşunlarının komandanlığı Puta-Ələt sahəsinə desant çıxarmağa çalışdı, lakin Azərbaycan zirehli qatarının atəşi ilə desantın qarşısı alındı, hərbi və nəqliyyat gəmiləri geri çəkilməyə məcbur oldular. 572 Avqustun 12-si nisbətən sakit keçdi. Avqustun 12-dən başlayaraq Azərbaycan hökumətinin qərarı ilə 19- 34 yaşlı hərbi xidmətə yararlı kişilər hərbi xidmətə səfərbər olunmağa başladı. Avqustun 13-də Nuru paşanın əmri ilə Əlahiddə Azərbaycan Korpusu ləğv edildi, lakin Azərbaycan hərbi hissələri öz mövcudluğunu saxladı; azərbaycanlı zabitlər yeni təyinatlar aldı. 573 Avqustun 13-də Maştağa ətrafında dayanan bütün türk-Azərbaycan hissələri Maştağa dəstəsi adı ilə birləşdirildi, 38-ci alayın 2-ci taborunun komandiri qayməqam Həsən bəy onun komandiri təyin edildi. Həbib bəy Səlimov Gəncəyə getmək əmrini aldı, Cənub qrupunun komandanı Cəmil Cahid bəy təyin edildi. Avqustun 14-ü nisbətən sakit keçdi. Avqustun 15-də ingilis- Sentrokaspi qoşunları Buzovna-Mərdəkan istiqamətində hücuma keçməyə cəhd göstərdilər, lakin Maştağa dəstəsi bu hücumun qarşısını aldı, Ləzgi süvari alayının süvariləri içində 2 ingilis hərbçisi olan avtomobili ələ keçirdilər. 574 Avqustun 15-də Bakıya hücum barəsində hissə komandirlərinin təklifləri 5-ci Qafqaz firqəsinin komandanlığı tərəfindən müzakirə edildi. Qərara alındı ki, hücum üçün əlavə bir firqə cəlb olunmalı, o, Bakı ətrafına gələndən sonra Bakının şimalından, 5-ci Qafqaz firqəsi isə qərbdən hücum etməlidir. Yanardağ yüksəkliyi və Binəqədi-Xırdalan xətti son hücum ərəfəsində tutulmalı idi ki, həm son hücum üçün əlverişli şərait yaradılsın, həm də düşmən hücumun əsas istiqamətindən diqqəti yayındırsın. Əsas hücum istiqaməti kimi Qurd qapısı keçidi göstərilmişdi. Buradan iki piyada alayı top atəşinin himayəsi ilə irəliləməli idi. Daha sonra həm Qurd qapısı keçidi, həm də Binəqədi - Xırdalan xəttindən Bakıya hücum edilməli idi. 575 Hücumun yuxarıda göstərilən istiqamətlərdən həyata keçirilməsini ingilis-Sentrokaspi qüvvələrinin komandanlığı da təxmin etmişdi. Avqustun 16-dan 17-nə keçən gecə ingilis-Sentrokaspi qoşunları (500 piyada, 100 süvari, 5 top, 1 pulemyot) gecə saat 4:30-da Fatmayı kəndi istiqamətində hücuma keçdilər. Hər iki tərəf kənd ətrafına əlavə qüvvələr toplayırdı. Səhərə yaxın ingilis-Sentrokaspi qoşunlarının sayı 1500 piyada, 250 süvaridən ibarət oldu. Şimal qrupu ehtiyatından bir piyada bölüyü və mürəttəb süvari alayın iki bölüyünün müdafiəyə cəlb edilməsi ilə hücumun qarşısı alındı, mövqelər bərpa edildi. Həmin gün ingilis - Sentrokaspi qoşunlarının Zabrat və Binə kəndləri istiqamətində hücum etmək cəhdi dəf edildi. 576 Avqustun 17-i, həm ingilis generalı Denstervilin Bakıya gəlməsi həm də azərbaycanlı zabit Gülməmmədovun qəhrəmanlığı ilə yadda qaldı. Tatar süvari alayının bir bölüyünə Balaxanı kəndindən şimal- qərbdə yerləşən təpəni tutmaq əmri verildi. Kornet 577 Gülməmmədov kəşfiyyata göndərildi. Düşmənin mövqelərini öyrənəndən sonra o, düşmən arxasında vahimə yaratmaq və bununla da hücum edən bölüyün işini asanlaşdırmaq qərarına gəldi. Təpənin arxasında başlayan atışma təpədə mövqe tutmuş erməni-rus döyüşçülərini çaş-baş saldı, bundan istifadə edən süvari bölük həmlə etdi. Əlbəyaxa döyüşlə nəticələnən həmlə təpənin tutulması, burada mövqe tutmuş erməni-rus dəstəsinin məğlub edilməsi ilə bitdi. Düşmənin 1 zabit həkimi, 49 əsgəri əsir götürüldü, 3 pulemyot qənimət kimi ələ keçirildi. 578 Avqustun 19-da ingilis-Sentrokaspi qoşunları yenidən Maştağa kəndi istiqamətində hücum təşkil etdi. 500 piyada, 70 süvari, 3 zirehli avtomobil Maştağanın cənubundan Buzovnaya gedən yolla hərəkət etmək istədilər, lakin Maştağa dəstəsi və Ləzgi süvari alayı tərəfindən 571 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.304. 572 Yenə orada, s.304. 573 Görüryılmaz M. Türk Kafkaz İslam Ordusu, s.152. 574 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.305. 575 Yenə orada, s.305. 576 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.306. 577 Kornet - süvari hissələrdə ilkin zabit rütbəsi. 578 Süleymanov M.S. Azərbaycan Ordusu, s.124. Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|