Азярбайъан милли елмляр академийасы
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
123 iki və daha artıq vasitə ilə ifadə olunduğunu qeyd etmişdir [158, s.3]. Bizim əlimizdə olan materiallar içərisində elə misallara təsadüf edirik ki, onlarda bir yox, iki modal söz işlənir. Məsələn: But I thought you’d better be warned because they’ll probably want to see you, and maybe someone from the FAA (Arthur Hailey, “Airport”, 224) “Ona görə, sizi xəbərdar etməyi lazım bildim, çünki onlar, yəqin ki, sizinlə, həm də federal aviasiya idarəsinin nümayəndələri ilə görüşmək istəyəcəklər” (Artur Heyli, “Aeroport”, 207) [Amma mən düşündüm ki, siz yaxşı olardı ki, xəbərdar olaydınız (ediləydiniz), çünki onlar ehtimal ki, (yəqin ki), sizi və ola bilsin ki (ola bilər ki), FAİ-dən kimi isə görmək istəyirlər (istəyəcəklər)]. Perhaps – Ola bilsin ki, mümkündür ki, bəlkə Həmin modal söz və onun Azərbaycan dilindəki qarşılıqları imkan, mümkünlük mənaları bildirir. Onlar cümlənin əvvəlində, ortasında və axırında işlənir. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan dilində həmin modal mənada olan sözlər cümlənin axırında məhdud şəkildə işlənir və bütün bu qəbildən olan misallarda onlar əlavə söz səciyyəsi daşıyır. Bunu da nəzərə almaq vacibdir ki, cümlənin ortasında işlənən modal söz olduqca müxtəlif səciyyəli cümlə quruluşlarında özünü göstərir. Perhaps – cümlənin başında Həmin mövqedə perhaps modal sözü üçün ən çox yayılmış funksiya danışanın öz fikrini güman (zənn), mümkünat şəklində verməsi ilə bağlıdır. Məsələn: Perhaps it is the only intelligent thing I have done tonight (Arthur Hailey, “Airport”, 324) “O da ola bilər ki, bu, mənim bu axşam ərzində atdığım ən ağıllı addımdır” (Artur Heyli, “Aeroport”, 297) [(Ola bilər ki, bu mənim bu axşam (gecə) etdiyim ən ağıllı şeydir)]. Perhaps I should come back (Arthur Hailey, “Airport”, 286) “Bəlkə, bir az sonra gəlim? (Artur Heyli, “Aeroport”, 261) [Ola bilsin ki, (bəlkə də) mən geri qayıtmalıyam]. 124 Perhaps Natali had finally lost heart (Arthur Hailey, “Airport”, 151) “Görünür, Natali də cana doymuşdu” (Artur Heyli, “Aeroport”, 82) [Ola bilsin ki, (bəlkə də) Natali də artıq cana doymuşdu]. Perhaps cümlə başında işlənərkən təkcə danışanın öz fikrinə münasibətini deyil, danışanın başqasının davranışına, eləcə də onun nitq davranışına münasibətini bildirir. Məsələn: Perhaps, it comes from being married (Arthur Hailey, “Airport”, 151) “Görünür, ərdə olmağınızın sayəsindədir” (Artur Heyli, “Aeroport”, 14) [Ola bilsin ki, bu Sizin ərdə olmağınızdan (irəli) gəlir]. Perhaps you’d better tell me exactly what you mean (Arthur Hailey, “Airport”, 71) “Bəlkə, mənə dəqiq izah edəsən ki, nəyi nəzərdə tutursan?” (Artur Heyli, “Aeroport”, 70) [Bəlkə, mənə əməlli- başlı (düz-əməlli) deyəsən ki, nəyi nəzərdə tutursan (nə demək istəyirsən?)]. Cümlə başında gələn perhaps modal sözünün daha bir işlənmə mövqeyi ilə rastlaşırıq. O yenə də danışanın öz fikrinə münasibətini bildirir, amma bununla yanaşı, müəllif nitqi ilə də müşayiət olunur. Müvafiq cümlə quruluşu etibarilə tamamlıq budaq cümləsi tabeli mürəkkəb cümlənin dəyişdirilmiş formasıdır ki, burada baş cümlə budaq cümlədən sonra gəlir və ona münasibətdə əlavə cümlə rolunda çıxış edir. Qeyd etməliyik ki, həmin cümlə tiplərinin hər ikisini Azərbaycan dilində vermək olur, ancaq bu dil üçün tamamlıq budaq cümləli mürəkkəb cümlə tipi daha səciyyəvi, daha təbii səslənir. Aşağıdakı cümlənin tərcüməsində məhz bu üsuldan istifadə olunmuşdur. Perhaps it was well, Mel thought, as he rode the elevator down again (Arthur Hailey, “Airport”, 20) “Eskalatorla aşağı mərtəbəyə düşən Mel fikirləşirdi ki, bəlkə də, belə yaxşıdır” (Artur Heyli, “Aeroport”, 19) [Ola bilsin ki, bu, necə lazımdır, elədir, - Mel təzədən eskalatorla aşağı düşə-düşə düşünürdü]. 125 Perhaps cümlənin ortasında Cümlənin ortasında işlənən perhaps modal sözü cümlədüzəltmə baxımından olduqca müxtəlif vəzifələr daşıyır. Bura cümlənin sadəmi, mürəkkəbmi olması ilə əlaqədar keyfiyyətlər də əlavə olunur. Müvafiq cümlə tiplərindən aşağıdakıları qeyd edə bilərik. a) perhaps modal sözü sadə cümlənin tərkibində işlənir. Bu zaman modal söz ya zaman zərfliyi, ya da mübtədadan sonra gəlir. Aydın məsələdir ki, həmin linqvistik şəraitdə modal sözün əsas vəzifəsi cümlədə özündən sonra gələn mətn parçasında yaxud cümlə üzvündə ifadə edilən fikrə münasibət bildirməkdir. Məsələn: One reason, perhaps was that the traffic load was less than usual, due to the exceptionally clear weather (Arthur Hailey, “Airport”, 198) “Əsas səbəblərdən biri, görünür, o idi ki, bu cür qeyri-adi təmiz səmada uçuşlara nəzarət xeyli azalmışdı” (Artur Heyli, “Aeroport”, 119) [Bir səbəb ola bilsin ki, o idi ki, daşınan yük adətən olduğundan az idi; bu isə müstəsna dərəcədə aydın (ayaz?) hava ilə bağlıdır]. Even now perhaps, it was not too late (Arthur Hailey, “Airport”, 299) “Bəlkə, heç indi də gec deyildi” (Artur Heyli, “Aeroport”, 274) [Hətta indi də, ola bilsin ki, gec deyildi]. Deməliyik ki, perhaps modal sözünün zaman zərfliyi ilə qeyd olunan struktur münasibəti heç də mütləq xarakter daşımır. Perhaps sözü, zaman zərfliyi də daxil olmaqla, bütün cümləyə də aid ola bilir. Məsələn: Elliot Treemantle snapped, “Perhaps at the other time there was not enough plain speaking (Arthur Hailey, “Airport”, 299) “Eliot Frimantl mızıldandı: “Deməli, əvvəlki görüşlərimizdə açıq söhbətimiz olmayıb” (Artur Heyli, “Aeroport”, 273) […Yəqin ki (ola bilsin ki), başqa vaxt kifayət qədər açıq söhbətimiz olmayıb]. b) perhaps modal sözündən mürəkkəb cümlələrdə də geniş surətdə istifadə olunur. Mürəkkəb cümlələrdə həmin söz tərkib hissələrinin sərhəddində (daha dəqiq desək, aid olduğu nitq hissəsinin başında) gəlir. Məsələn: Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|