Азярбайъан Республикасы
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
45 Bu zaman Rus qoşunlarına qarşı müqavimət göstərən Şirvan xanı Mustafa xanın Lahıc yaxınlığındakı Fit dağına mövqe tutmuşdu. Lakin qüvələr nisbəti qeyri – bərabər olduğundan və kənardan kömək gəlmədiyinə görə o, 1805 – ci il dekabrın 27 – də saziş imzalamağa məcbur oldu. "Kürəkçay müqaviləsi"nin bəndləri bu sazişdə də təkrar olunur. Şirvan xanlığı tutulduqdan sonra ruslar Bakı üzərinə yeridilər. 1806 – cı il avqustun 15 – də Bakı şəhəri dənizdən çox güclü top atəşinə məruz qaldı. Bundan sonra ruslar quruya desant çıxarsalar da Bakı əhalisinin qəhramanlıqla müdafiə olunması və Qubalı Şeyxəli xanın köməyə gəlməsi Zaslavskinin başçılığı ilə rus qoşunlarını Sarı (Sara) adasına geri çəkilməyə məcbur etdi. 1806 – cı ilin yanvarında Sisianovun dəstəsi Şamaxıdakı işləri başa vuraraq Bakıya yürüş etdi. Zaslavskinin komandan olduğu rus donanması üzvləri də sahilə çıxaraq ona qoşuldu. O, Bakının təslim edilməsi haqqında müqavilənin şərtlərini Hüseynqulu xana göndərdi. Müqavilənin şərtləri çox ağır idi. Bu sənədə görə Bakının bütün gəliri Rusiya xəzinəsinə verilməli, şəhər rusların idarəsi altına keçməli və qalada 1000 – nə yaxın rus əsgəri və topları yerləşdirilməsi nəzərdə tutulurdu. Hüseynqulu xan Sisianova bu şərtləri qəbul edəcəyini bildirdi. Qala açarlarının Sisianova təhvil verilməsi fevralın 8 – nə təyin olundu. Mərasimdə xanın xalası oğlu Ibrahim bəy tapançadan atəş açaraq Sisianovu qətlə yetirdi. Bundan sonra rus qoşunları quruda hərbi əməliyyatdan çəkinərək, qorxu içərisində gəmilərə doluşub su yolu ilə geri çəkildilər. 1806- cı ilin iyun ayında general – feldmarşal I. V. Qudoviç Qafqaza baş komandan göndərildikdən sonra Rusiya – Iran müharibəsi yeni mərhələyə qədəm qoydu. Həmin il iyunun 22 – də Dərbənd ruslar tərəfindən işğal olundu. 1806 – cı ilin yazında Abbas Mirzə 20 minlik qoşunla yenidən Qarabağ ərazisinə hücuma keçərək Şuşa qalasına yaxınlaşdı. Bu zaman Qarabağ xanlığının özünün əsgəri qüvvəsinin zəif olması, rusların burada yalnız bir batalyon və bir neçə yüz atlı saxlaması, daxili çəkişmənin güclənməsi Abbas Mirzənin şanslarını artırırdı. Kürəkçay müqaviləsinə görə Ibrahim xanın varisi elan olunmuş Məmmədhəsən ağanın ölümü və onun yerinə Mehdiqulu ağanın (şair Xurşud Banı Natavanın atası) irəli sürilməsi daxili çəkişmələri gücləndirdi. Məmmədhəsən ağanın oğlu polkovnik Cəfərqulu ağa atasının yerinə varis olmaq istədiyindən əmsi Mehdiqulu ağanın varisliyini qəbul etimir və öz tərəfdarları ilə pozuculuq işlərini gücləndirirdi. Xanın digər oğlu Əbülfət bəy isə Abbas Mirzə ilə birlikdə ruslara qarşı vuruşmaqda idi. Belə bir vəziyyətdə Ibrahim xanın qardaşı oğlu Mirzə Əli bəy rusların Gəncədə girov saxladığı oğlu Behbud bəy və qardaşı oğlu Feyzi bəylə gizli əlaqə 46 yaradaraq onlarla birlikdə Abbas Mirzənin yanına qaçdılar. Tarixçi M. Xəzani bundan sonra bu prosesin gücləndiyini qeyd edərək yazırdı: "Qarabağın şöylə ümdə bəyləri dəxi Qızılbaşa gedirdilər". Belə gərgin vəziyyətdə Ibrahim xan Cavad xanın qatili, xalq arasında "dəli mayor" adını qazanmış Lisaneviçdən ehtiyat edirdi. Ibrahim xanın öz ailəsini Xanbağındakı evindən Şuşa qalasının iki verstliyinə göçürməsini Miraxur adlı bir gürcü və xanın digər düşmənləri Lisaneviçə xanın xəyanəti kimi çatdırdılar. "Dəli mayor" 200 rus əsgəri ilə qaladan çıxıb xanın evinə hücum etdi və təxminən 17 nəfəri yatdıqları yerdə qətlə yetirdilər. Qətlə yetirənlər arasında Ibrahim xanın özü, Tubu bəyim – şəkili Hüseyn xanın qızı, Hərəmi xan, Səltənət bəyim, Abbasqulu ağa – Fərzəni xan, Hacı Hüseynəli bəy Kəbirli, Mirzə Haqverdi Kəbirli, Qərvəndli Hümmət bəy Cavanşir, onun oğlu Həsənağa Gülməli bəy Sarıcalı Cavanşir, Mirzətağı Afşar, Əlipənah – pişxidmət, Hacı Həsən Əcəm oğlu Kəbirli, onun iki oğlu, Şellidən iki nəfər, iki nəfər Şuşalı var idi. Rus qoşunları hətta kiçik yaşlı uşaqlara da rəhm etmədilər. Xanın nəslindən olan kiçik yaşlı Nəcibə və 13 yaşlı oğlan uşağı da qəddarlıqla qətlə yetirildi. Xanın övrəti və qızını yaralı vəziyyətə qalaya gətirsələr də həyatlarını xilas etmək mümkün olmadı. Xanın evindəki əşyalar ruslar tərəfindən qarət olundu. Faciə baş verən zaman Mehdiqulu xan öz yaxınları ilə qalada idi və hadisədən sonra xəbər tutdu. Onu sakitləşdirmək üçün Lisaneviç əhalini divanxananın qarşısına yığıb xanlığın idarəsini ona tapşırdı. Qətldən 15 gün keçməmiş general Nebolsin öz qoşunu ilə Əsgərana yaxınlaşdı və Mehdiqulu xan da öz dəstəsilə ona qoşuldu. Iyulun 15 – də Honaşen yaxınlığındakı yeddi saatlıq döyüşdə Abbas Mirzə rusların otuza qədər əsgər və zabitini məhv etdikdən sonra geri çəkilməyə məcbur oldu. Xanlığa iddialı olan Cəfərqulu ağanın bütün səylərinə baxmayaraq 13 sentyabr 1806 – cı il taixili fərman ilə Mehdiqulu ağa Qarabağ xanı elan olundu. Bundan sonra o, qardaşı Xancan bəylə birlikdə Abbas Mirzənin yanına pənah apardılar. 1806 – cı il sentyabrın 5 – də general Bulqakovun komandanlığı ilə rus qoşunu yenidən Bakı üzərinə hücuma keçdi. O, yerli əhaliyə toxunmayacağını bildirmiş və sözünə təminat məqsədilə oğlunu Bakıya göndərmişdi. Lakin şəhər əhalisi onun sözlərinə inanmayaraq dağlara çəkilmiş, xan isə əvvəl Qubaya, oradan da Irana pənah aparmışdı. 1806 – cı il oktyabrın 3 – də Bakı ruslar tərəfindən işğal olundu və Bakı xanlığı ləğv olundu. Bundan bir qədər sonra isə Quba xanlığı işğal olundu və Şeyxəli xan dağlara çəkildi. Bakı və Quba xanlığının işğalından sonra rus qoşunları Şəkidəki üsyanı yatırmağa göndərildi. Oktyabrın 22 – də Səlim xanın silahlı qüvvələri məğlub oldu və Şəki xanı da Irana pənah apardı.
Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|