Азярбайъан Республикасы
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
43 Şah onun yanında olan Ibrahim xanın oğlu Əbülfət xanı atasına yardım etmək üçün beşminlik qoşunla Qarabağa göndərdi. 1805 – ci ilin yazında Sisianov Ibrahim xana məktub yazaraq Rusiya və ya Iran dövlətlərindən hansına tərəf olduğunu açıq bildirməyi tələb etdi. Yaşı səksəni haqlamış Ibrahim xan rusların Gəncədə törətdikləri vəhşilikləri bir daha gözünün qabağına gətirərək 1805 – ci il mayın 14 – də oğlanları Məmmədhəsən ağa, Mehdiqulu ağa, Xanlar ağa və digər əyanlarla Gəncənin yaxınlığında Kürəkçay sahillərində yerləşən Sisianovun düşərgəsinə gəldi. O, kürəkəni Şəki hakimi Səlim xanı da bura dəvət etdi və onlar 11 maddədən ibarət "Andlı öhdəlik" adlanan "Kürəkçay müqaviləsi"nə imza atdılar. Bu müqavilənin 1 – ci maddəsinə görə Qarabağ xanı Rusiya çarının vassalı olmağına razılıq verir və 4 – cü maddəyə görə müstəqil xarici siyasət hüququndan çarın xeyrinə imtina edirdi. Bundan başqa 8 – ci maddəyə görə çar xəzinəsinə ildə 8000 çervon bac verməyi öhdəsinə götürürdü. Qarabağ xanı "Kürəkçay müqaviləsi"nə məcburiyyət üzündən, rus qoşunlarının törətdikləri vəhşiliklərindən ehtiyat edərək imza atsa da bu məsələnin müasir dövrdə izahında hələ də səhvlərə yol verilməsi təəssüf və təəccüb doğurur. Son vaxtlar Azərbaycan Respublikasının bəzi tele – kanallarında Azərbaycan tarixinin XVIII – XIX əsrlər dövrünə aid verilən verlişlərdə bəzi məsələlər ya bilərəkdən, ya də bilməməzlikdən qarışdırılır və əhaliyə qeyri – obyektiv məlumatlar verilir. Məsələn, Azərbaycan xanlıqlarının tarixi və Kürəkçay müqaviləsi ilə bağlı 17 aprel 2005 – ci il tarixdə "Speys" tele – kanalı vasitəsilə nümayiş etdirilmiş verilişdə aşağıdakı bir sıra ciddi səhvlərə yol verilmişdir : 1.
Azərbaycan tarixinin XVIII əsrin ortaları - XIX əsrin əvvəlləri dövrünə həmin dövrün və ondan əvvəlki dövrləri obyektiv təhlil etməklə deyil, bu günün siyasi proseslərindən doğan subyektiv baxışlardan yanaşılması bir sıra səhv tezislərin meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur;
Gəncə xanlığı ilə Qarabağ xanlığı arasında ziddiyyətlərin səbəblərinin açılmaması sonrakı şərhlərdə dolaşıqlığa gətirib çıxarmışdı. Qarabağ xanlarının fəaliyyətinə müsbət yanaşıldığı halda xalqın qəhəraman oğlu Cavad xanla eyni nəsildən olan, Gəncə xanlığının itirilmiş torpaqlarını ona qaytarmaq və mərkəzləşmiş dövləti bərpa etmək məqsədilə şimali Azərbaycana qoşun yeridən Ağa Məhəmməd Qacara yadelli kimi düşmən münasibəti bəslənməsi başa düşülən deyil. Fikrimizcə bu cür mövqe Azərbaycan xalqının bütöv tarixinə hər hansı bir xanlığın mənafeyi baxımından yanaşan bəzi XVIII – XIX əsr tarixçilərinin mövqeyindən heç nə ilə fərqlənmir. Çox güman ki, 44 bu cür fikir irəli sürən şəxslər elə həmin tarixçilərin əsərlərinə tənqidi yanaşmadan, onların təsiri ilə bu cür fikirlər irəli sürürlər; 3. Azərbaycanın rus, erməni və fars işğalçılarının döyüş meydanına çevrildiyi fikrini irəli sürərkən, səhv olaraq Ağa Məhəmməd şah Qacarı, Abbas Mirzəni və digər Azərbaycan xalqının qəhrəman oğullarına sovet dövründə vurulmuş "fars işğalçısı" damğasını olduğu kimi təkrar edilməsi də fikirimizcə bu cür səhv yanaşmanın nəticəsidir;
Azərbaycan xanlarına fərqli münasibət bəslənməsi və burada "ögey" "doğmalığın" açıq aydın özünü büruzə verməsi fikrimizcə səhvdir. Bu cür münasibətin hətta hazırda Azərbaycan cəmiyyətində milli birliyə mane olan regionçuluq, yerlibazlığ hissələrindən də yarandığını etimal etmək olar; 5. Kürəkçay müqaviləsinin bağlanmasının əsas səbəbi kimi Rus – Gəncə müharibəsində rus qoşunlarının törətdikləri vəhşiliklərin deyil, Ibrahim xanın Rusiyaya meyl göstərməsinin olduğunu qeyd etmək kökündən səhvdir;
Ibrahim xanın oğlu Əbülfət xanın Qacarlar hakimiyyətinə meyl göstərməsinin və onların yanında olmasının onun anasının erməni olması ilə izah edilməsi fikrimizcə o vaxt gedən proseslərə hazırki siyasi proseslərin təsiri ilə bəsit yanaşmanın məhsulu kimi qəbul olunmalıdır; 7. Verliş boyu aparıcının sürətli, tələsə - tələsə danışması, dolaşıq cümlələr işlətməsi, hadisələr barədə çox zaman düzgün izahlar verməməsi, hadisələrə münasibət bildirərkən "mənə görə", "bizim fikrimizcə" sözlərindən istifadə etməməsi və öz fikirlərini həqiqət kimi təqdim etməsi fikrimizcə səhvdir və bu da tamaşıçılar arasında mövzu ilə bağlı anlaşılmazlıq yaradır və s. Bu nöqsanları tənqid edən ayrıca məqalənin (49) çap olunması fikrimizcə müsbdət haldır və gələcəkdə bu cür səhvlərin aradan qaldırılmasına yaxından kömək göstərə bilər. 1805 – ci ilin iyununda Abbas Mirzə on min əsgər ilə Qarabağ üzərinə hərəkətə başladı. Cəbrayıl yaxınlığında Lisaneviçin rus qoşunlarını darmadağın etdi. Onlar iki qola ayrılaraq Şuşanın yaxınlığındakı Ağoğlan, Əsgəran və Şahbulaq qalalarını tutdular. Sisianovun qoşunları Tiflisdən hərəkətə başlayarkən Abba Mirzə də öz qoşununu Tiflis üzərinə yolladı. Zəyəm yaxınlığındakı döyüşlərdə itiki verən qoşunlar Qazax sultanlığına geri çəkildilər. Abbas Mirzə onun yanında olan gürcü çarının oğlu Aleksandr vasitəsilə qazaxlılardan onunla birlikdə Tiflisə yürüş etməyi tələb etdi. Lakin onlar rusların qorxusundan bu tələbə müsbət cavab vermədilər və bununla da Iran qoşunlarının Tiflis üzərinə yürüşü Zəyəm və Qazax döyüşləri ilə pozuldu. Abbas Mirzənin qoşunları Dilican dərəsi istiqamətində geri çəkildi. Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|