Азярбайъанын илк
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
49 briqadir Pirəli asanlıqla həll edə bilərdi. Həyət-bacaya hərdən əl gəzdirməklə onu qaydaya salmaq çətin deyildi. Bu evin çırağını Nemətin və Pirəlinin ürək qızdırdığı adamlardan biri yandıra bilərdi. Nə üçün ana Kürün dodaqları Dədə palıdın köklərinə çatmır? Doğrudur, Kürün keçmiş hay-harayı, ”özbaşınalıqları” qalmayıb. İndi o, bəndləri yarıb sahilləri basa bilmir. Kür suları nizamla paylanır və bu sularda Dədə palıdın da payı var; lakin İdrisov meşədəki böyük talada dirrik düzəltdirdikdən sonra Dədə palıdın payı özünə çatmır. Məlum olur ki, Dədə palıdı öldürən sərvət ehtirası, pula hərislikdir. Burada Piti Namaz obrazı təsadüfən meydana çıxmır. Piti Namazla İdrisovun arasında gizli müqavilə var və o bu dirriyin pomidor-xiya- rını öz furqonu ilə öz kababxanasına daşıyır; bu hesabdan gələn gəlir İdrisovun cibinə dolur. Dirriyi əkib-becərən, müftə yerə qabıqdan çıxan Bağır bu şeylərin mahiyyətini başa düşməsə də, bunları sadəcə olaraq İdrisovun ”təsərrüfatçılığı” kimi qiymətləndirsə də, Nurcabbar bu dirriyin və Piti Namazın bu dirriyə möhkəm ayaq açmasının nəticələrini aydın görür, Dədə palıdı öldürən səbəbləri incəliklərinə qədər dərk edir: ”Sən burada dirrik əkməsəydin, Namaz qoduq bu meşəyə dadanmazdı. Namazın ayağı dəyən yer qurumalıdı, küllü-küf olmalıdı...” Burada məsələ geniş qoyulur - Piti Namazların ticarəti olan yerdə Dədə palıdlar yaşaya bilməz! İdrisov yalnız bu dirrikdən gələn gəlirlə kifayətlənmir və belə nəfsin sahibi bununla kifayətlənə bilməzdi. İdrisov meşənin məsul cavabdehi yox, indiki halda ağasıdır, sahibidir: ”...meşənin pisinə də, yaxşısına da cavabdeh İdrisovdur. İdrisov istəsə burada bostan əkdirər, istəsə ağac kəsdirər, istəsə Kürün ağzını bura döndərər, istəsə Bağırı da, Nurcabbarı da bir günün içində işdən çıxardar. Yəni Nur cabbar bilmir bunu? Lap yaxşı bilir. Bilir ki, bu meşədə səhərdən axşamadək gövşək vuran on səkkiz qoyunun dördü Bağırındı, on dördü İdrisovun. Üç inəyin biri Bağırındı, ikisi İdrisovun. Bu meşədə bir camış var, o da İdrisovundu, Bağırın camışı yoxdu. On iki bal yeşiyinin ikisi Bağırındı, onu İdrisovun. Dirrik də onundu, a kişilər.” Bağır belə düşünür, belə deyir və gördüklərini, başa düşdüklərini deyir. Buradakı ”istəsə Kürün ağzını bura döndərər” sözlərində dərin məna gizlənmişdir. Demək, İdrisov Kürdən də istədiyi kimi istifadə etmək iqtidarına malikdir və deməli, istəsə, dirriklə yanaşı, Dədə palıdı da su ilə təmin edə bilər. Lakin bu onu əsla maraqlandırmır, qətiyyən dü- şündürmür. Bu öz mənafeyinin qulu olan ”məsul” şəxsin ictimai mənafeyə dəhşətli laqeydliyidir. Dədə palıdın ölümündən bir tükü də tərpənməyən İdrisov meşədə saxladığı heyvanların üstündə zağ-zağ
50 əsir, doğmaqda olan düyəni Bağıra dəfələrlə tapşırır: ”Gözdə-qulaqda ol ha, birinci doğuşudu, tələf olar.” Deməli, Dədə palıdı öldürən şəxsi mənafe, təmahkarlıq və dövlət işinə İdrisov kimilərin tükürpədən münasibətidir. Bəs Nemət müəllimi, hələ anasının qırxı çıxmamış, evlərini, ata yurdunu satmağa məcbur edən nədir? - o evi ki, həyətə girən kimi, ona elə gəlir ki, indicə göy qapı açılacaq, anası sinəsinə döyə-döyə özünü oğlunun üstünə atacaq; o həyəti ki, atası dərhal kərkisini yerə qoyub qalxacaq, üst-başını çırpa-çırpa talvarın altından oğluna yaxınlaşacaq... O, doğrudur ki, torpağın üstündə insan gəzməlidir; o, doğrudur ki, torpağa insan təri qarışmalıdır. Lakin bir müddət səbr etmək olmazdımı? Bu torpağı yaxşı əllərə tapşırmaq olmazdımı? Bu ev, bu torpaq Nemətin ailəsini - arvadını və uşaqlarını niyə bu qədər narahat edir? Onlar niyə səbirsizlik edirlər? Kənddən birbaş şəhərə - Nemətgilə gəlib evin ”yarıpulunu” gətirmiş Mehmanın - Nemətə ”əmi” deyən bu şəxsin təklifi arvad-uşa- ğı qızışdırır. Burada da, göründüyü üzrə, maddi cəhət həlledicidir. Nemət müəllimdir və ailəsini öz qazancı ilə saxlayır, təmiz dolandırır. Lakin onun arvadı Şəfiqənin arzuları var: o da bəzi qonşuları kimi yaxşı geyinmək, uşaqlarını geyindirib-kecindirmək, onlar üçün cehiz hazırlamaq, maşında gəzmək, daha firavan yaşamaq arzusundadır. Şəfiqəni bu cür şeylər maraqlandırır və o, Nemətin öz ata-anası, doğ- ma yurdları barədə kədərli duyğularını qətiyyət anlamır və anlamaq istəmir. Şəfiqə fürsəti əldən vermədən, müştəri var ikən bu işi sürətlə həll etməyi lazım bilir; bəzən ərini o dərəcə təhrik edir ki, Nemət - həmişə öz həyat yoldaşına ehtiramla yanaşan Nemət labüd olaraq ”yad qızıdır” deyə düşünür. Əgər bu təhrik, ailə danlaqları olmasa idi, bəlkə Nemət müəllim heç o evi satmazdı, pulsuz-pənəsiz, kasıb Əkbərin uşaqlarına bağışlardı. Bu, birinci və az əhəmiyyəti olmayan amildir. İkinci amil, əslində, birinci üçün əsas olmuş və onu qüvvətləndirmiş, qızışdırmışdır. Kənddə Nemətin bacısının əri Pirəlini dinc qoymurlar, hələ qoca arvad rəhmətə getməmiş, yüz yerdən bu evin sevdası başlanır. Kimlər bu yurda sahib olmaq istəyirlər? Pirəli bir-bir sayır: Səmədin oğlu Mehman, topal Cəfərqulu, Kərimoğlulardan bığlı Məmməd, kosa Qələndər, Allahverdi kişi, bankasatan Zeynal və s. Lakin Nemət əlacsız qalıb evi satmalı olsa da, bunların heç birinə bu yurdu vermək istəmir, razı olmur ki, oğurluqla dolanan topal Cəfərqulu, heç kəsin yaxşı gününü görmək istəməyən bığlı Məmməd, imzasız məktubları ilə yaxşı adamların ürəyini partladıb öldürən və
51 bundan bir qazanc mənbəyi kimi istifadə edən kosa Qələndər, sələmçi Allahverdi kişi, bankasatan Zeynal onun ata yurduna ayaq bassınlar. O, bu yurdu qardaş kimi sevdiyi qonşusu Əkbərə vermək istəyir. Lakin arvadının dediyi qiyməti Əkbər ödəyə bilmir. Torpağın əsl sahibi onu ala bilmir. Müqəddəs saydığı ata yurduna əyri yollarla sərvət qazananlar, natəmiz adamlar sahib olurlar. Bəlkə də salam vermədiyi bu adamlara ata yurdunu niyə verməlidir? Artıq bildiyimiz kimi, Nemətin valideynləri yoxdur, ona görə də bu evin satılması barədə söz-söhbət, vaxtından çox tez olsa da, bir qədər təbiidir. Lakin ”Dədə palıd”da Piti Namaz hələ Bağırın axırını gözləmədən onun evini, həyətini ələ keçirmək istəyir. Piti Namaz elə bir şəxsdir ki, puldan ötrü ”anasının əmcəyini kəsər”. Özünün dediyi kimi, ”vojunu buraxsan, samalyot alar.” Təzə meşənin girəcəyində kababxana tikdirəndən sonra əvvəlki kasıb Namazdan əsər-əlamət qalmır. Kababxananın ağ tüstüsü kabab iyini uzaqlara aparır, ”camaatı boğazlayıb” kababxanaya dartır. Tədricən bu tüstü geniş eyvanlı, üstü şiferli, ikimərtəbəli ev olur, daş qaraj olur, təptəzə maşın olur. Bu tüstü Piti Namazı qucağına alıb qaldırır göyün yeddinci qatına. Bağırın səliqəli evi, həyəti ilə Piti Namazın evini kiçik bir barı ayırır. Bağırı qorxudan budur ki, bir gün Namaz öz enli sinəsi ilə bu barını uçurub, onun yurdunu öz yurduna qatar. Ona görə də evi ona satmaq barədə Piti Namazın təklifini eşitdikdə iflic vurmuş kimi olur. Bağırın ailəsində də Nemətin ailəsindəki amillər güclüdür. Bağırın yeganə qızı Nazlı Bakıda ərdədir. Əri Müzəffər və qızı Tün- zalə ilə kiçik bir otaqda kirayədə yaşayırlar. Elə bir otaqda ki, meşədə, dəhşətli ağcaqanadların qulaqbatırıcı səsi və dəhşətli neştəri altında şirin-şirin yatan Bağır bu otaqda bir gecə yata bilmir. Piti Namaz kəndə gəlmiş Nazlının bu vəziyyətini bildiyi üçün onu şirnikdirir, bu evi ikiqat qiymətə almağa hazır olduğunu bildirir. Nazlı da evi satmaq təklifini müdafiə edir. Həm də bu iş baş tutmasa, bu evi satıb bir qədər pul əldə edərək kooperativə yazıla bilməsə, ailələrinin dağılacağını, Müzəffərdən ayrılacağını, Tünzalənin yetim qalacağını söylədikdə, doğma övladın necə amansız olduğunu düşünən Bağıra elə gəlir ki, qarşısındakı öz qızı deyil, Piti Namazdır, cildini dəyişib durub onun gözlərinin qabağında. Göründüyü kimi, dərdlər eynidir. Nemətin ailəsi yaşayış imkanlarını Nemətin sahibsiz ata yurdu hesabına genişləndirmək istədiyi kimi, Piti Namazın pullarına ağzı sulanan Nazlı da öz atasını diri-diri çölə atmaq, yurdunu haram pullara dəyişmək istəyir və hər iki
Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|