Азярбайъанын илк
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İsi Məlikzadənin ”Dədə palıd” povesti
- Tahir Hüseynovun ”Torpaq” povesti.
46 dünyagörüşü ilə bağlıdır, buna görə də son dərəcə təbii səsələnir. ”Tanrının gözü tökülsün”, ”korun-korun yanan”, ”başı əlhəd daşına dəyib geri qayıdır”, ”zayıllıq elədi”, ”xoşqeyrət olub”, ”üstünə şeşələnmək” kimi rəngarəng ifadələr obrazların dilini bəzəyir, rəngləyir, daha elastik şəklə salır; ”sümükləri şırt-şırt şırtlayır”, ”yeriyəndə yırın-yırın yırğalanır” kimi ifadələr təsvir obyektini göz önündə canlandırır və əyaniləşdirir.
İ.Şıxlı öz əsərlərinin dili üzərində çox işləməyi, diqqətlə işləməyi sevən və yaradıcılığın bu prinsipinə praktik şəkildə əməl edən yazıçılarımızdandır.
47 BİRLƏŞƏN ÜRƏKLƏR *
Birinin mövzusu Torpaq, o birininki ana torpaq üzərində əsrlərlə qol-qanad atmış, kökləri yerin dərin qatlarına işləmiş Dədə palıddır. Dədə palıd da, Torpaq da rəmzdir, elə obrazlardır ki, insanların inkişaf və xarakteri, mənəvi aləmi, fiziki keyfiyyətləri bunlara münasibətdə açılır. İnsanları bunların vasitəsilə ələkdən keçirmək olur. Torpaq da, palıd da qədimdir, minilliklər şahididir, hər ikisi zəhmətkeş insanın dostu, həmdəmi, munisidir. Torpaq daha qədimdir. Lakin Dədə palıd da daşıdığı rəmzi mənada Torpaq qədər qədimdir, uludur. Povestlərin məzmununa qısaca nəzər salaq.
artıqdır ki, Kürün sahil meşələrindən birində gözətçidir. Meşədəki ən uca, ən qoca palıdın 30-40 addımlığında bir koma düzəldib, həmin komada yaşayır və hər gün qoca palıdla görüşür, hər dəqiqə onun hənirini duyur. Ona elə gəlir ki, meşədə bircə bu ağacdır, bircə bu ağaca qulluq edir. Günlərin birində qəflətən ağacın başında quru bir budaq görüb sarsılır. Çox keçmir, meşəçilik idarəsinin müdiri İdrisov ”xəstədir”, - deyə, Dədə palıdı elektrik mişarına verir. Hər şey Bağırın gözlərində öz mənasını itirir və o, kənddəki yeganə evini də Piti Hamaza satıb heç kimlə ünsiyyət saxlamadan meşənin dərinliyində tənha yaşamaq qərarına gəlir...
ailəsi ilə şəhərdə yaşayır. Tez-tez kənd, evləri, ata-anası yadına düşür. Valideynlərinin övladlıq borcundan lazımınca çıxa bilmədiyi üçün hər dəfə onları xatırladıqca kədərlənir. Bir neçə il əvvəl qoca atası vəfat etmiş, anasının isə hələ qırxı çıxmamışdır. Buna baxmayaraq, ailəsi və qohumları onu ata yurdunu dərhal satmağa məcbur edirlər. Bu fikir onu daha da kədərləndirir və sarsıdır. Kəndə - bacısı oğlunun toyuna gedərkən bir daha evlərini və həyətlərini nəzərdən keçirir. Hər bir əşyada, gördüyü hər şeydə anasının, atasının varlığını duyur. Necə eləmək olar ki, atasının çırağı sönməsin?! Bu ağır və üzüntülü duyğular içərisində ona daha artıq təzyiq göstərirlər. Qiymətini arvadı danışır və evi Fərman adlı köhnə bir qohumlarına satıb şəhərə qayıdırlar...
* Èñè Ìÿëèêçàäÿíèí «Äÿäÿ ïàëûä» («Àçÿðáàéúàí» æóðí., ¹ 5, 1980) âÿ Òàùèð Ùöñåéíîâóí «Òîðïàã» («Àçÿðáàéúàí» æóðí., ¹ 10, 1980) ïîâåñòëÿðè ùàããûí- äà.
48 Hər iki mövzu düşündürücü olmaqla yanaşı, yazıçı ideyası, müəllif qənaəti bir-birinə olduqca yaxındır. Bu əsərlər sinonim sözlər kimidir, bir ağacın qoşa budağına bənzəyirlər, həqiqi yazıçı duyğusunun orijinal təzahürləridir. Hiss olunur ki, İsi və Tahir və ümumən bu nəslin nümayəndələri dövrün problemlərini yaxşı bilir, yaxşılığa çağıran insanların tələbləri onları daha çox maraqlandırır. Şübhəsiz, bir ağacın - Dədə palıdın məhvi bir meşənin məhvi deyildi. Lakin bu, üzüyün ən parlaq qaşını itirmək, bədəni başdan eləmək kimidir. Dədə palıdın meşədəki həqiqi və rəmzi qiyməti bala palıdın sözləri ilə belə ifadə olunur: ”Niyə bizi başsız qoyub gedirsən?.. Bilmirsənmi küləklər saçımızı yolacaq, yağışlar donumuzu əynimizdən çıxaracaq, tufanlar qəddimizi əyəcək?” Bağır kimilər dün- yanın qədimliyinə, əbədiliyinə Dədə palıdın sayəsində inanırlar. Lakin İdrisov Dədə palıdı elə soyuqqanlılıqla öldürür ki, onun azacıq təəssüfü belə hiss olunmur. Əksinə, hiss olunur ki, əgər kiçik mənfəət yolu olsa, belə palıdların çoxunu bir göz qırpımında güdaza verər... Eyni zamanda, şübhəsiz, Nemətin unudulmaz dədə yurdu ona qalmayacaqdı. Torpaq üzərində əsrlərlə müxtəlif nəsillər olub. Lakin hər bir əşyasında ata-anasının nəfəsi duyulan bu evi niyə bu qədər tez başqasına verməlidir? Niyə ürəyi istəmədiyi natəmiz adamlar onun ata yurdunda addımlamalıdır? Bu suallar Nemətlə yanaşı, oxucunu da narahat edir, burada İdrisov qanısoyuqluğuna bənzər bir soyuq əl hiss olunur. Bəlkə İdrisovun dediyi kimi, Dədə palıd həqiqətən xəstə idi? Bəlkə onun xəstəliyi başqa palıdlara da sirayət edə bilərdi? Bəlkə onu elektrik mişarına verməkdə İdrisov haqlı idi? Dədə palıd xəstə deyildi. Biz onun dərdini Bağırın gözətçi yoldaşı Nurcabbarın şirin ”nağıllar”ından öyrənirik. Dədə palıdın şikayətləri bu nağıllarda çox təsirli ifadə olunmuşdur. Dədə palıd üzünü bala palıda tutaraq deyir: ”Biləcəklər ki, mən susuzluğun ucbatından getdim, sizə su verəcəklər.” Heç olmasa, insanlar bunu başa düşüb əməl edəydilər... Ana Kürün həsrətli şikayətləri də Dədə palıdın əsil dərdini üzə çıxarır: ”Ayaqlarım çidarlı, qollarım bağlı. Dodaqlarım Dədə palıdın kökünə çatmır. Dədə palıdın yanğısını söndürə bilmirəm. Quruyacaq Dədə palıd, ayaq üstə can verəcək...” Bəlkə Nemət müəllim də ata yurdunu labüd olaraq tez satmalı və rədd etməli idi? Onsuz da evin bir çox yerlərində suvaq uçub tökülmüş, həyət-bacaya insan əli dəymədiyindən hər tərəfi kol-kos basmışdı. Lakin, şübhəsiz, bunlar Nemət müəllimi çıxılmaz vəziyyət- də qoyan səbəblər deyildi. Özünün dediyi kimi, bunları yeznəsi
Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|