Азярбайъанын илк
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
470 Lakin Fərman hay-küyü sevmirdi. Onun tarixə aydın baxışı vardı. Tarixi hadisələri bədii yolla düzgün mənalandırmağı bacarırdı. Tarixi duyğusu güclü və aydın idi: insan hansı zamanın övladı olur- olsun, yaxşı və pis cəhətləri ilə insandır. Kərbəlayı İsmayıl da belədir, Şah İsmayıl da. Kərbəlayı ona görə sevilir ki, yazıçı təxəyyülü ilə sax- talaşdırılmayıb, təbii və orijinal obrazdır. Romanın yazıldığı dövrdə ”İndi də bu qolxoz oyununu atıblar ortalığa” kimi sözlər işlətmək cəsarət tələb edirdi. Biz tarixdən, ədəbiyyatdan solğun şəkildə bilirdik ki, İsmayıl böyük çətinliklərlə hakimiyyətə gəlib. Lakin Fərman son dərəcə zən- gin tarixi-bədii faktlar əsasında bizə göstərdi ki, İsmayılın çətinlikləri biz düşünən kimi olmayıb, daha çətin olub və yeganə pöhrəni zəmanə hakimlərindən ZAMAH özü xilas edib, saxlayıb. Yetişdirdiyi tarixi vəzifəni onun öhdəsinə buraxmaq üçün. İsmayıl bu ideyanı şərəflə həyata keçirirdi. Və babaların vahid batin əqidəsini - Azərbaycan tor- paqlarının, Azərbaycan mədəniyyəti və dilinin birliyi ideyasını böyük cəsarət və qəhrəmanlıqla həyata keçirdi. Fərman öz qiymətli romanı ilə XVI yüzilliyin erkən çağında ölkəmizin ərazisində hər sahədə özünü göstərən bu yüksəlişi böyük sənətkarlıqla canlandıra bildi. İnsan təbiət etibarilə düzlüyə, doğruluğa, möhkəm qaydalara, intizama meyillidir. Fərman Şah İsmayıl obrazını yaratdı və biz İsma- yılın şəxsində gördük ki, mənəvi saflıq, qətilik, ədalət, vətən sevgisi, vətən və xalq qayğısı, sənət eşqi ictimai quruluşdan, onun hansı pilləsində olmaqdan asılı deyil. Çox şairlərimiz olub, lakin Nizami zirvəsi hələ heç kəsə nəsib olmayıb. Çox dövlət başçılarımız olub, lakin ölkəni içəridən didib-parçalayan, məhv edən yaramaz qüvvələrə amansız münasibət heç kəsdə İsmayıl qədər olmayıb. ”Vətəni qoruyar- lar vətən olar” deyə rüşvətxoru aldığı rüşvətlə birgə dar ağacından as- dırıb. Şahlıq taxtında rahat oturmayıb ki, düşmən onun ölkəsinin sərhədlərində at oynadar. İndi bizə İsmayıl əqidəsi, İsmayıl cəsarəti, İsmayıl saflığı gərəkdir. Vətən bunlardan ötrü ölür. Eşq olsun Fərmana ki, belə bir obrazla özünü əbədiləşdirdi! Az vaxt ərzindəki tanışlığımız əsasında mən hiss etmişdim ki, Fərman hər deyilənə məhəl qoymur, bilavasitə özü axtarır, öyrənir, öz duyğu və düşüncələrini qələmə alır. ”Xudafərin körpüsü” haqqında yazılarımdan sonra bir gün oturub ikilikdə romanı müzakirə edirdik. Hiss etmişdim ki, Fərman ərəb əlifbası ilə fars və Azərbaycan
äèð. Áó èøëÿðèí ìöãàáèëèíäÿ îíà ãîéóëàí ùåéêÿëÿ, ÿëåéùèíÿ äàíûøûëàí ñþùáÿò- ëÿðÿ áàõ! (Ìöÿëëèô)
471 dillərində yazılmış bir çox materialları oxuyub, istifadə edib. İzafətlərdə və xüsusi adlarda qüsurlar müşahidə edilirdi. Bunları söylədikcə, Fərman şirin-şirin, dupduru gülüşləri ilə ”düzdür”, ”düzəlməlidir” deyirdi. ”Çaldıran döyüşü”nü də əlyazmasında redaktə etdim, iradlarla razılaşdı, amma sonra baxdım ki, öz üslubuna məxsus heç nəyi düzəltməyib və düşündüm ki, düz eləyib. Amma bir məsələ barəsində söhbət salanda dikəldi və ciddiləşdi: ”Nə cür olur ki, aləmə möcüzə kimi səs salan, hər tərəfdən dəstəsinə axın-axın müridlər yığı- lan İsmayıl Xudafərindən keçib 13-14 yaşlarında öz dəstəsi ilə Şirvana üz tutur, burada, bu körpünün – Xudafərinin düz ağzında yerləşən Diri kəndinin camaatı, İsmayılı ”pirim”, ”mürşüdüm”deyə daim əzizləyən Qurbani öz sazı, sözü ilə onun qarşısını çıxmır?” Mən bu sözləri deyəndə dikəldi, papirosunu eşə-eşə əlini başına apardı. ”Əsərin ardında, toy məclisində bunları xatırlatmaq lazımdır”, - dedim. Fərman razılaşdı və bu vədinə əməl etdi. ”Çaldıran döyü- şü”ndə Qurbaninin ilk bədii obrazı yarandı. Onu da deyim ki, Qurbani ilə bağlı bir çox epizodlar yazıçı istedadının məhsulu kimi, son dərəcə təbii və təsirlidir. İlk məqalələrimdən birində onun məcazlar sisteminə xüsusi fikir vermişdim. Simvollar, rəmzlər Fərmanda çox güclüdür. Körpə İsmayıl anasına deyəndə ki, ”Sən məni Savalana kimi apar, ətəyinə çatdır, zirvəsinə özüm qalxacam”, - gənc ana ilə yanaşı, oxucunu da qəhər boğur. Fərman döyüşqabağı buludların qarşılaşması ilə az qala həqiqi döyüş mənzərəsi yaradırdı. Balaca İsmayıl qızıl güllər arasında elə təsvir edilir ki, az qala bu güllərin ətrini duyursan. Fərmanın şirin yumoru vardı. ”Murad görürdü ki, bu, çox ən-
Fərmanın özünün də ləzzətlə gülümsədiyini hiss edirsən. Qalanın ətrafına dolanan yolu nəhəng pəhlivanın atdığı kəməndə bənzətməklə yaddan çıxmaz mənzərə yaradırdı. Fərman söz oyunu ilə vaxt keçirən sənətkar deyildi. Kəlmə- ləri, cümlələri dolu idi. Etnik və etnoqrafik xüsusiyyətlərin təsviri, xalq ifadə tərzindən istifadə ustalığı əsərlərinə bir müdriklik gətirirdi. Bir sözlə, öz qələmi ilə rəng fırçasının işini görürdü. ”Sənətkarın qüdrəti” məqaləmdən xoşu gəlirdi. Burada mən hələ ətraflı tədqiqat aparmadan ”Xudafərin körpüsü”nün dilindəki ən qabarıq xüsusiyyətləri qeyd etməyə çalışmışdım. Hər görüşəndə deyirdi ki, bu yazını tez-tez oxuyuram və ləzzət alıram. Mənə elə gəlirdi ki, mənim yazımdan çox, bu məqalədə toplanmış öz qüvvətli ifadələrindən ləzzət alırdı.
472 Həm də layiq olduğu, yaxşı hekayə və povestləri olduğu halda, Fərman haqqında az yazılmışdı. Tanışsız-bilişsiz, xahişsiz-min- nətsiz meydana çıxan bu yazılar ona qol-qanad verirdi. Fərmanın romanları hadisələr romanıdır. Romanları oxuduqca tarixi keçmişimizin zəngin qəhrəmanlıq səhnələri, at üstündə qılınc vuran, nəhəng düşmənə sinə gərən pəhlivanlar gözümüz önündə canlanır. Ona görə də bu əsərlər kino sənəti üçün zəngin və hazır ma- terialdır. Xalq öz misilsiz qəhrəmanını, şair oğlünü ekranlarda görmək istəyir. Fərmanın bu dilogiyası əsasında çoxseriyalı filmlər çəkmək olar. Təkcə ”Nənə Sara xatun, baba Uzun Həsən, ata Şeyx Heydər” parçası ayrıca bir filmin mövzusudur.
Bu Fərmansız günlərdə Fərman yadıma düşdükcə düşünürəm ki, Şah İsmayıldan sonrakı neçə yüzillik ətalətdən sonra xalqımızın ən qanlı-qadalı günlərinin birində, 37-ci ildə, bu ilin qurbanları olan böyük yazıçılarımızdan birinin əvəzi kimi Fərman doğulmalıymış, çətin və mürəkkəb bir zamanda Şah İsmayıl kimi ölməz obrazları ilə milli özünüdərkin parlaq nümunəsini yaratmalıymış, xalqımızın ümumi ayılma və dirçəlişinə, müstəqillik və xoşbəxt həyat uğrunda mübarizəsinə kömək etməliymiş və bu yolda öz canını qurban verməliymiş... Bu xalq yaşadıqca onun qəhrəmanlıqlarla dolu tarixi də yaşayacaq, İsmayılı da, Kərbəlayısı da, Fərmanı da!
Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|