Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи азярбайжан дювлят игтисад университети

43 

dairəsi  əsasən  84,88,92....120  sm;  boy  –  146,152,158,164,170,176  sm  qəbul 

olunmuşdur. 

 

Nümunəvi  qadın  və  kişi  figuru  doluluguna  2  və  3  doluluq  qrupu,  qadın 

nümunəvi fiqurunun isə hər bir doluluq qrupu iki yarımqrupa bölünür. 

 

OST 17-66-83  “Tikiş məmulatı, trikotaj, xəz. Nümunəvi qız figuru. Geyimi  

layihə etmək üçün ölçü nişanlarına,” eləcə də oölanlar üçün uyöun olaraq OST 17-

67-83 əsasən: 

  yeni yetmələr üçün – döş dəirəsi 84,88,92 sm; 

  qızlar üçün – boy 152,158,164,170,176 sm; 

  oğlanlar üçün – boy 164,179,188 sm; 

  yuxarı sinif şagirdləri üçün – döş dairəsi 68,72,76,80 sm, boy – 146, 152,158 

və 164 sm; 

  aşagı  sinif  şagirdləri  üçün  –  döş  dairəsi  60,64,68,723  sm,  boy  – 

122,128,134,140 sm; 

  məktəbə  qədər  yaşda  uşaqlar  üçün  –  döş  dairəsi  52,56,60  sm,  boy  – 

98,104,110,116 sm; 

  körpələr  üçün  –  döş  dairəsi  44,48,52sm,  boy  –  74,80,86,92  sm  nəzərdə 

tutulmuşdur; 

Qızların və oğlanların nümunəvi fiqurları yaşlarına görə beş qrupa bölünür:  

 

1.Yeniyetmələr – 14,5-18 yaşına qədər. 

 

2.Məktəb yaşlı uşaqlar – 11-14,5 yaşına qədər. 

 

3.AŞAĞI SİNİF .AGİRDLƏRİ – 7-11 YAŞINA QƏDƏR. 

 

4.Məktəbə qədər yaşlı işaqlar – 3-7 yaşına qədər. 

 

5.Körpələr – 3 yaşına qədər. 

 

Kişi  üst  köynəklərində  bədən  ücün  boşluq  payi  başqa  etməli  nisbətən  çox     

saxlanır. Döş dairəsində ölçüləri arasındaki ədədi artım 4 sm nəzərdə tutulur.  

 

OST  17-31  o-79  “Kişi  və  oğlanlar  üçün  üst  köynəkləri  ümumi  texniki 

şərti”nə  müvafiq  olaraq  döş  və  boyun  dəirəsi  ölçüləri  aşaöıdakı  kimi  qəbul 

edilmişdi [8]: 

  bağça yaşlı uşaqlar üçün 44/22, 48/23, 52/24; 

---

44 

  məktəbə qədər uşaqlar üçün 52/27, 56/28, 60/29; 

  az yaşli məktəblilər uçun 56/28, 60/29, 64/30, 72/32 

  yuxarı sinif sagirdləri uçun 68/33, 72/34, 76/35, 80/36 

  yeniyetmələr uçun 84/38, 88/39,...., 108/44 

  kişilər uçun 88/38, 92/39, 96/40,...., 128/48 qebul edilmişsir. 

Boyuklər uçun ust geyimləri 6(1-dən 6- ya qədər), bağça yaşlı körpələr uçun 

1-2  başqa  yaşdan  olan  uşaqlar  uçun  1,2,3  yeniyetmələr  uçun  1-5  uzunluqda 

nəzərdə tutulur. 

Böyüklər üçün kişi üst köynəkləri 1-dən 4-ə qədər, yeniyetmələr, yuxari sinif 

şagirdləri  uçun  1-3,  kiçik  yaşlı  məktəblilər  və  məktəbəqədər  oğlanlar  üçün  1-

2,körpə uşaqlar üçün 1 uzunluqda nəzərədə tutulur. 

Son  illər  mağazada  xüsusi  ilə  geyimlərin  ölçülərinin  təyin  edilməsi  zamanı 

istehlakçılar üçün çətinlik yaradır.Bu çox vaxt mal alışını ləngidir və istehlakçılara 

narahat  edir.Hal  hazırda  olkəmizdə  MDB  –də  mövcut  olan  satandartlarda  istifadə 

olunur.Bu da digər xarici dövlətlərin satandartları ilə uyğunuzluq yaratdığı üçün bir  

Çox  problemlər  yaradır.Geyimlərin  ölçüləri  arasındakı  fərqlər  aşağıdakı 

cədvəllərdə verilmişdir. 

 

Cədvəl 2.Don, palto, yubka, şalvar və kostyum üçün ölçü fərqləri 

 

Ölkələr 

Ölçülər  

MDB 

40 

42 

44 

46 

48 

50 

52 

54 

Avropa 

34 

36 

38 

40 

42 

44 

46 

48 

İngiltərə 

8 

38 

40 

42 

44 

46 

38 

22 

Amerika 

6/8 

10 

12 

14 

16 

18 

20 

22 

Ölkələr 

Ölçülər 

MDB 

44 

46 

48 

50 

52 

54 

56 

58 

Avropa 

38 

40 

42 

44 

46 

48 

50 

52 

İngiltərə 

32 

34 

36 

38 

40 

42 

44 

46 

Amerika 

10 

12 

14 

16 

18 

20 

22 

24 

 

 

 

 

 

 

 

---

45 

8. Qadın üst geyimlərinin keyfiyyət göstəricilərinin  

yoxlanması qaydaları 

 

 

Tikiş  məmulatının  keyfiyyəti  parça  və  başqa  materialların  keyfiyyətindən, 

texniki  intizamdan,  bicimin  dəqiqliyindən  və  digər  amillərdən  asılıdır. 

əməliyyatların  əvvəldən  axıra  qədər  düzgün  işlədilməsindəişçilərin  şəxsi 

təcrübəsivə standartlarından tələblərinəriayət olunmasında böyük rolu vardır. 

 

 Tikiş  məmulatının  keyfiyyətini  yaxşılaşdırmaq  üçün  istehsalının  bütün 

pillərində 

məhsulun 

keyfiyyətinə 

nəzarəti, 

nəzarətçinin 

bütün 

nəzarət 

formalarından istifadə etməsini lazımı səviyəyə qaldırmaq lazımdır. 

 

Yikiş  müəssisəsinə  daxil  olan  bütün  əsas  və  köməkçi  materiallar  hazırlıq 

sexində  seçilib  yoxlanılır.  Parçanın  keyfiyyəti,xarici  görünüşü,  fiziki-mexaniki 

xassələri,  rənqinin  davamlılığı,  standartların  və  texniki  sənədlərin  tələblərinə 

uyğun gəldiyi dəqiqləşdirilir. 

 

Tikiş məmulatının bilavasitə bicimin keyfiyyətindən daha çox asılıdır. Buna 

görə    də  bigilmiş  məmulat  hissəsini  axın  xəttinə  buraxmazdan  əvvəl  son  dərəcə 

diqqətlə yoxlamaq lazımdır. Biçimdə hissəcik və hissələrin yol verilən həddən artiq 

biçilməsi və qısalması müşahidə edildikdəonlar axına buraxılmır. Biçilmiş hissənin 

nəzarət üçün çəktiklərin düz  gəlməsinə dəqqət verilir. Biçilmiş hissənin keyfiyyəti 

onun  hissəsini  ülgünün  üstsnə  qoymaqla  yoxlanılır.  Bu  halda  biçilmiş  dəstin 

üstündən, altından və ortasından bir neçə qat çıxarıb nəzəedən keçirilməlidir [25]. 

 

Üst geyimlər istehsalında yarımfabrikatların keyfiyyətinənəzarət üçün bütün 

hissələrin  işlənilmə  əməliyyatının  düzgün  yerinə  yetirilməsi,  eləcədə  onların  üzü 

və astarı  yoxlanılmalıdır. Çünki qüsurlar  vaxtında aşkara çıxdıqça onların  hazırlıq 

prosesində  tez  aradan  qaldırmaq  mümkün  olur.  Hazır  geyimdə  isə  əlbəttə,  bu  cox 

cətin başa gəlir bəzən də heç mümkün olmur. 

 

Tikiş  məmulatının  keyfiyyətini  yoxladıqda  çeşidə  görə  sahə  standartina  və 

modanın  texniki  təsvirində  hazır  geyimlər  üçün  nəzərdə  tutulan  tələblərə 

əsaslanmaq  lazımdır.  Hazır  geyimləri  keyfiyyət  göstəricilərinə  görə  qəbul  etdikdə 

onların  xarici  görünüşünə,  ölçüsünə,  işlənilməsinə,  üz  və  astarın  düzgün 

---

46 

birləşdirilməsinə bəzəklərin,  furniturların  vəziyyətinə aıd  göstəricilər  yoxlanılır və 

təsdiq edilmiş nümunəyə uygun olaraq müəyyənləşdirilir.  

Tikiş  məmulatı  çeşidinə,sahə  standartına,  texniki  təsvirinə  və  moda 

nümunəsinə  uyğun  olaraq  hazırlamalıdır.  Bu  cəhətdən  həmin  modanın  texniki 

təsviri sahə standartına əlavə hesab edilir. 

Tikiş  məmulatın  qəbul  edilməsi  qaydası  QOST  4103-82  əsasən 

müəyyənləşdirilmişdir. 

Lakin 

bu 

standartlarda 

yoxlamanın 

ardıçıllığı 

göstərilməmişdir. Praktikada hər bir nəzərətçi yoxlama ardıçılığı göstərilməmişdir. 

Praktikada  hərbir  nəzarətçi  yoxlama  ardıçılığını  öz  bacarığına  uyğun  ixtiyarı 

aparır.  Buna    görədə  tikiş  məmulatının  yoxlanılma  ardıçılığını  səmərəli  qaydada 

ayrılması  məsləhətdir.  bu,  bütün    hissələrinin  dəqiq,  düzgün  yoxlanılmasını  təyin 

edir. 

Tikili  malların  keyfiyyət  göstəricilərinin  yoxlanmasının  qaydası  və 

ardıcıllığının ayrı-ayrı tikiş məmulatları üçün necə aparılmasına baxaq. 

Palto, yarımpalto,pencək və jaket keyfiyyətini yoxladıqda əvvəlcə geyim üz 

tərəfdən, ümumi şəkildə nəzərdən keçirilir. Sonra onun ayrı-ayrı hissələrinə baxılır. 

Məmulat manikenə geydirilir və geyim ümumən nəzərdən keçirilir. Sonra məmulat 

tərsinə  çevrılib  manikenə  geydirilir,  astarın  geyim  ölçülərinə  uygun  gəlməsi  və 

üzrə düzgün birləşdirilməsi yoxlanılır. Geyim manikendən çıxarıb üz tərəfi yuxarı 

olmaqla  stolun  üzərinə  sərilir  və  ümumi  olaraq  baxılmayan  yerlər  təkrerən 

nəzərdən keçirilir bundan sonra geyimin astar tərəfdən tikilişi yoxlanılır. 

Şalvarın  keyfiyyətinə  nəzərət  bu  ardıcılıqla  qparılır.  O,  bel  yeri  sol  tərəfə 

olmaqla  ütülənmiş  halda  stolun  üstsnə  sərilir.  Sağ  və  sol  yarım  hissələrin  balağı, 

manjeti,  sağ  yarım  hissəsi,  miyançanın  kənarı  üzdən,  kəmərin  astarı,  düyməaltı, 

oturacaq tikişi və kəsiklərin ilməklənməsi yoxlanılır. 

Donların və köynəklərin keyfiyyəti stolun üstündə və manekendə yoxlanılır. 

Köynəklər stolun üstündə yoxlanıldıqda əvvəlcə onların qabag,sonra isə arxa hissə 

və içəri tərəfi yoxlanılır. Geyimin qovşaq və hissələri yaxalıq yerindən ətəyə qadər 

müəyyən ardıcıllıqla nəzərdən keçirilir. 

---

47 

Tikiş məmulatının nəzarət obyekti onun xarici görünüşü,bədənə oturması və 

işlənilmə keyfiyyətidir. İşlənilmə keyfiyyətinin xüsusiyyətinə isə onun düzgün icra 

edilməsi,  simmetrik  hissələrin  düzgün  yerləşdirilməsi,  tikişin  düzgün  işlənməsi, 

onun addımları və s. aiddir. 

Əl  tikişinin,  ligek,  sırıq  və  bastırma  tikişlərinin  5  sm  məsafədəki  tezliyini, 

ligəyin  (pillənin)  1  sm-də  ilməkləmə  tezliyini  və  tikilişin  enini  miqyas  xətkeşi  ilə 

və  mikroskop  vasitəsilə  saymaqla  onların  sahə  standartı  OST  17-835-80  ”Tikişə, 

sırığa verilən tələblər” ə uyğunluğu müəyyənləşdirilir. 

Geyimin xarici görünüşünü təsdiq edilmiş nümunə ilə eyniliyi əsas parçanın 

astarın  bəzədilməsi  və  furnituru  texniki  normanın  və  modanın  texniki  təsvirinin 

tələblərinə tam uyğun gəlməlidir.  

Geyimi  yoxladıqda  onun  bədənə  oturmasını  mənekenə    geydirilə 

düymələmək, arxa və qabaq hisəsnin, bortu, yaxaligi və qollən yoxlamaq lazımdır. 

Manekene  geydirilməyən bortsuz  üst  geyimlərin bədənə düzgün  oturması, onların 

qabaq hissəsinin simmetrikliyi, eləcə də bütün koynəklər stolun üstündə yoxlanılır.  

Yaxalığın  boyun  yerinə  düzgün  birləşdirilməsi  alt  yaxalığın  orta  tikişindən 

çiyin  tikişinin  ucuna  qədər  və  çiyin  tikişindən  və  yaxanın  çıxıntısına  qədər  olan 

məsafəni ölçməklə yoxlanır. 

Geyimin  bədənə  oturmasının  əsas  xüsusiyyətləri  qabaq  və  arxa  hissənin 

ürərində  əzilmə,  sinma,  əyrilik  və  s.  olmasındandan  ibarətdir.  geyimin  balanəi 

qabaq hisəsnin sağ və sol tərəflərinin açılmamağı, yaxud bir-birinin üstünə modada 

göstəriləndən artıq keçməsi və deformasiyaya uğramamağı ilə müəyyənləşdirilir.  

  Yaxalığın  və  yaxanın  ucbarı  qatlanmamalı,  yaxalıq  əyri  olmamalı,  boyun 

yeri tikildikcə çözələnməməli, yaxalıq boyuna lazımı qaydada yatmalıdır. 

  Qol öz yerinə tikilənəd nə irsli, nədə geri olmamalı, qoyun yığması və onun 

konstruksiyaya  uyğun  qol  yerində  paylanması,  eləcə  də  nəzarət  çərtiklərinəbir-

birinə  düz  gəlməsi  zəruridir.  Arxa  şlısın  tərəfləri  modadan  göstərilən  səviyyədə 

üst-üstə yatmalıdır, yəni aralamamalı, biri o birinin üstünəartiq keçməməlidir. 

  Astar və istilik saxlayan ara  materialı qısa və ensiz olmamalı, çep birləşmə 

nəticəsində geyimin üstündə deformasiyaalınmamalıdır. 

---

48 

 

Cüt hissələr aşağıdakı qayda ilə yoxlanılır: 

 

Yaxa  və  yaxalığın  uclarının,  çıxıntısını  simetrikliyini  yaxalığı  ortadan 

qatlayıb,  tin  tikişlərininüst-üstə  qoyub  bərabərləşdirməklə,  eləcə  də  bortun 

uzunluğunun simmetrikliyini bərabərləşdirməklə; 

 

Hissələrin  kənarlarından  tikişə  büzüklərə,  relyef  xəttinə  qatlara,  dilə  yerinə 

qədər olan mələfəni ölçməklə; 

Modaya  keyfiyyətli  məmulat,  tikiş  məmulatının  ümumi  texniligiyasının 

tətbiqi 

ilə 

tikilir. 

Lakin 

onun 

 

üçün 

aşagıdakı 

əlavə 

tələblər 

muəyyənləşdirilmişdir:  yüksək  keyfiyyətli  məmulat  xüsusi  hazırlanmış  müasir 

modalarda, yüksək konstruktiv səviyyə və texnoloji qaydada istehsal edilməlidir. 

  

Geyimin  və  qolun  ağzını  qatlanma  payı,  bortaltının  ətək  hisəssindəki 

şalvarın  bel  yerindəki  tikiş  payının  eni  sahə  standartı  OST  17-651-85  “Yüksək 

keyfiyyətli tikiş məmulatı. Ümumi texniki şərtlər”in tələblərinə uyğun gəlməlidir. 

 

Ara materiallarının miqdarı, bortaltının icəri kəsiyi, donun döş cibi yerlərinin 

çıxıntısı,  geyimin  ətəyinin  hasiyələnməsi  və  əlavə  tələblər  modanın  texniki 

təsvirində göstərilir. 

 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

49 

 

 

 

       Nəticə və təkliflər 

 

Müasir  dövrdə  Azərbaycan  respublikasında  tikiş  istehsal  sənayesinin 

inkişafının  sosial-iqtisadi  amillərini  və  strukturunu,  onun  müəssələrdə  istehsalın 

təşkili  xüsusiyyətlərini  və  keyfiyyətinə  təsir  edən  amilləri  nəzərdən  keşirdikdən 

sonra aşağıdakı nəticələrə gəlmək olar. 

1.  Araşdırılma  zamanı  müəyyən  olunmuşdur  ki,  müxtəlif  kostyum 

mallarının  unifikasiya  edilməsi  əl  əməyinin  maşın  əməyi  ilə  əvaz  edilməsinə, 

yüksək  məhsuldar avadanlıqlardan  istifadə edilməsinə  imkan  verir.  Eyni zamanda 

istehsal olunan kostyumların keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına şərait törədir. 

2.   Ölkəmizdə  yaradılan  modalar  əsas  eytibarı  ilə  əhalini  maraqlandıran 

bəzəkli  və  müasir  tələblərə  cavab  verən  olsa  da,  milli  adətənənələrimiz  nəzərdə 

alınmalıdır. 

3.          İstehsal  texnologiyasının  köhnə  olması  müasir  modanın  daima 

dəyişən yeniliklərini dərhal müəssisədə tətbiqinə yol vermir. 

4.  Əhalinin  müxtəlif  tikili  mallara  olan  tələbi  maddi-rifah  halının 

yaxşılaşdırılması,  mədəni  səviyyəsinin  yüksəldilməsi,  texniki  tərəqqi  və  sosial-

iqtisadi    inkişafla  əlaqədər  olaraq  daimi  dəyişir.  Lakin  tikiş  sənaye  müəssisələri 

gündəlik fəaliyyətində bunu nəzarə almırlar və marketinq apaşdırmalıdır. 

5.  Hal-hazırda  süni  və  sintetik  materialların  kostyum  məmulatlarının 

istehsalında  normadan  artıq  olunması  insan  orqanizmi  üçün  gigiyenik  baxımdan 

çox  ziyanlıdır.  Ona  gör  də  kostyumluq  yun  parçalardan  istifadə  bu  baxımdan  çox 

mühümdür.  Kostyumluq  yun parçaların keyfiyyətinin  formalaşmasında keyfiyyətə 

qarşı  qoyulan  tələblər,  istehlakçının  maddı  və  mənəvi  həyət  səviyyəsinin 

inkişafından,  ilk  növbədə  kostyumların  təyinatından,  istehlak  şəraitinin 

müxtəlifliyindən,  geyilməsi  mövsümündən,  habelə  yaş-cins  xüsusiyyətlərindən  və 

s. amillərdən asılı olaraq müxtəlif səviyyədə dəyişir.  

6.  Məhsulun 

keyfiyyətinin 

formalaşması 

onun 

tsiklinin 

bütün 

mərhələlərində,yeni  tədqiqatların  aparılması  və  işləmələrin  əsaslandırılması 

kostyum  məmulatının  işlənib  hazırlanması,  sitehsalı,  istehlakı  və  mərhələlərində 

baş verir. 

---

50 

7.  Qadın  üst  geyimlərində  keyfiyyətin  yüksəldilməsində  bu  sahədə 

çalışan  fəhlə  və  mühəndis-texniki  işçilərinin  peşə  hazırlığının  yüksək  olması  da 

böyük  rol  oynayır.  Keyfiyyətə  nəzarət  üzrə  siyasəti  müvaffəqiyyətlə  həyata 

keçirmək  üçün  kostyum  istehsalı  müəssədə  keyfiyyəti    idarə  etmə  sistemi  etibarlı 

qurulması,  marifləndirmə  və  daimi  yetirilməlidir.  Nəzarət  işləri  yerinə 

yetirilməlidir. 

9.  Qadın  üst  geyimlərinin    keyfiyyətinin  formalaşmasında  bu  sahədə 

çalışanların  peşəkərliginin  yüksək  olmasının  böyük  rolu  var.  Lakin  bu  sahədə 

çalışanlar heç dəhamısı mütəxəssisi olmadığından öz rolunu göstərir. 

10.  Məmulatın istehlakcıların lazımı səviyyədə çatdırılmasını təmin edən 

amillər olan məmulatların markalanması, qablaşdırılması, daşınması və saxlanması 

zamanı  müəssisə  özünə  sərf  edən  qaydada  yox,  normativ-texniki  şərtlərə  uygun 

aparılmışdır.  Çünki  hal-hazırda        fəaliyyət  güstərən  müəssələrinin  köhnəlməsi 

onların lazımı səviyyədətikili məmulatları saxlamağa imkan vermir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

51 

ƏDƏBİYYAT 

 

1.  AZS    İSO  9000-2000  Keyfiyyətin  idarəetmə  sistemi.  Tələblər.  –  Bakı: 

Azərdövlətstandart, 2006 

2.  Məmmədov  N.R.  Sertifikatlaşdırmanın  əsasları:  Dərs  vəsaiti.  –  Bakı:   

Elm,2001    

3.  Məmmədob N.R. Standartlaşdırmanın əsasları: Dərslik. – Bakı: Elm, 2002 

4.  Aslanov Z.Y. Nuruyev M.N., Əfəndiyev E.M. Yünğül sənaye məhsullarının 

standartlaşdırması və sertifikatlaşdırması.Dərslik Bakı,elm,2014. 

5.  Сергеев  А.Г.  Метрология,  стандартизация  и  сертификация:  учебник.  – 

М: Издательство Юрайт. 2013. Ə.P. Həsənov, T.R. Osmanov və b. 

6.  Qeyri-ərzaq mallarının ekspertizasının praktikumu; Bakı: 2014 

7.  Ə.P. Həsənov, T.R. Osmanov və b. İstehlak mallarının ekspertizası. Dərslik. 

Bakı. 2014 

8.  Д. Корнелл. Гардеров современной женшины. М: 1996 

9.  Зайцев В.М. этот многоликий мир моды. М.: 1982 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

52 

MÜNDƏRİCAT 

              

 

 

 

 

 

 

 

 

 

       Səh. 

GİRİŞ.........................................................................................................4   

1.  Qadın üst geyimlərinin keyfiyyətinə qoyulan ümumi istehlak 

tələbləri...................................................................................................5  

        2. Qadın üst geyimlərinin istehsalında istifadə olunan materiallarının  

             təsnifatı...................................................................................................11 

        3. Qadın üst kostyumlarının keyfiyyətinə qoyulan tələblər........................16 

        4. Qadın üst geyimlərinin biçmə və hazırlanma əməliyyatlarının keyfiyyətinə  

             təsiri........................................................................................................21 

        5. Geyimlərin ekspertiza xüsusiyyərləri.....................................................30 

        6. Qadın üst geyimlərinin  attestasiyası......................................................37 

        7. Geyimlərin  standartlaşdırılması və sertifikatlaşdırılmasının  ümumi 

             prinsipləri...............................................................................................39 

        8. Qadın üst geyimlərinin keyfiyyət göstəricilərinin yoxlanması   

             qaydaları................................................................................................42 

             Nəticə və təkliflər..................................................................................46 

             İstifadə edilmiş ədəbiyyat......................................................................48